آیا تمکین شرط استحقاق زوجه به نفقه است یا نشوز مانع آن؟ این بحث قدیمی حقوقی است که شاید برای کسانی که تحصیلات حقوقی ندارند دشوار باشد. موضوع اختلافی است و نظر حقوقدانها و فقها متفاوت است. ثمره بحث این است اگر تمکین شرط استحقاق نفقه باشد تا زمانی که تمکین اثبات نشده زن مستحق نفقه نیست اما اگر نشوز مانع باشد در این صورت با انعقاد عقد نکاح زن مستحق نفقه می شود مگر اینکه نشوز او ثابت شود. اما مهم این است که بدانید عمده رویه قضایی کشور این است که تا زمانی که نشوز زن ثابت نشده زن مستحق نفقه می باشد.
ارتباط تمکین با نفقه
فقها و حقوقدانان برای علت تامه تحقق هر عمل حقوقی سه جزء علت در قالب های مقتضی ، شرط و عدم مانع ذکر نموده اند. آنها هر چند مقتضی پرداخت نفقه را خود عقد نکاح دانسته اند ولی در خصوص شرطیت و یا مانعیت تمکین و نشوز اختلاف نموده اند. عده ای تمکین را در قالب فلسفی شرط نفقه دانسته و عده ای نشوز را تحت عنوان فلسفی مانع انفاق دانسته اند. ماده 1108 قانون مدنی مقرر می دارد : چنانچه زن از وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود. در مواردی که زوجه در عدم تمکین عذر موجه دارد استحقاق نفقه را از دست نمی دهد.
این موارد مورد استفاده از حق حبس ( موضوع ماده 1085 قانون مدنی) بیماری واگیردار شوهر (موضوع ماده 1127 قانون مدن) یا بیماری زوجه و خصوصاً در ایام وضع حمل (مستنبط از ماده 1108 قانون مدنی ) اختیار مسکن جداگانه بنا به حکم دادگاه در صورت اثبات خوف ضرر مالی و یا جانی و یا آبرویی برای زوجه ( موضوع ماده 1115 قانون مدنی) و در نهایت سفر زوجه می باشد. آنچه که موجب عدم استحقاق زوجه نسبت به نفقه می گردد ناشزه بودن اوست نشوز زوجه عبارت از خروج او از انجام تکالیف واجبی است که قانونگذار بر عهده او گذاشته زوجه باید امکان همه گونه استمتاعات زوج از خود را فراهم آورد و در این امر هیچ گونه قصور و کوتاهی نداشته باشد بنابراین اگر زوج متمکن از استمتاع باشد ولو اینکه زوجه سوء اخلاق و معاشرت نداشته باشد ناشزه محسوب نمی-گردد.
چه زمانی نفقه به زن تعلق نمی گیرد؟
پرداخت و تامین نفقه زن در ازدواج دائم از وظایف مرد است.به محض وقوع عقد، حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر برقرار می شود که از جمله آن وظایف خاص و عام زناشویی یا در اصطلاح حقوقی تمکین زوجه نسبت به همسر خود است. ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی بیان می کند: هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. بنابراین با فرض مذکور پرداخت و تامین نفقه توسط مرد منوط و مشروط به ادای وظایف خاص و عام زناشویی نسبت به مرد است و چنانچه زن از انجام این تکلیف شرعی و قانونی خود نسبت به همسرش امتناع کند، نفقه به وی تعلق نخواهد گرفت. اما این امتناع از انجام وظایف زناشویی نباید به واسطه مانع مشروع و موجه باشد؛ این موضوع بدان معنا است که به عنوان مثال، چنانچه زن به واسطه بیماری یا شرایط خاص نتواند از همسرش تمکین کند، در آن مدت نیز حق نفقه وی از بین نخواهد رفت و همچنان مستحق نفقه خواهد بود. همانطور که گفته شد، مرد در قبال همسر دائم خود تکلیف به پرداخت نفقه و تامین مخارج دارد اما چنانچه به این وظیفه مهم خود در قبال همسرش عمل نکند و نفقه و مخارج وی را بدون دلیل موجه و مشروع تامین نکند، زن می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده مستقر در محل سکونت و اقامت خود با تقدیم دادخواستی که دارای فرم چاپی مخصوص است، الزام شوهرش را به پرداخت نفقه ماهیانه و نیز نفقه معوقه از دادگاه بخواهد. فرم دادخواست را می توان از واحد مربوطه هر دادگستری تهیه کرد و بهتر است تنظیم آن با مشورت وکلا و کار شناسان حقوقی یا اهل فن صورت گیرد تا احیاناً خواهان به لحاظ اشتباه در تنظیم آن در اثنای ثبت دادخواست یا دادرسی دچار مشکل نشود. پس از تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده و تشکیل جلسه رسیدگی، موضوع و دلایل طرفین توسط قاضی دادگاه مورد بررسی قرار گرفته و در صورت استحققاق زن، میزان نفقه وی با در نظر گرفتن شرایط و نیازهای متعارف و عندالزوم با جلب نظر کار شناسی مربوطه تعیین می شود و دادگاه شوهر را به پرداخت آن محکوم و ملزم خواهد کرد. طلب زن از بابت نفقه جزء مطالبات ممتاز بوده و حتی در صورت ورشکستگی شوهر نیز زن در وصول طلب خود بر سایر طلبکاران مقدم خواهد بود. این نظر مبتنی بر آن است که بگوییم هر عدم تمکینی نشوز نیست ولی هر نشوزی عدم تمکین است. زیرا ممکن است مرد زن را طلب نکرده باشد و او هم تمکین نکرده پس در اینجا نشوز حاصل نیست و مرد باید نفقه زنی را که عقد کرده ولی هنوز او را به منزلش نیاورده ، بدهد . یعنی تنها عدم تمکینی که ناشی از معارضه و عصیان باشد ، نشوز محسوب است بنابراین ، حتی در صورت عدم تحقق تمکین واقعی ، عدم استحقاق زوجه نسبت به نفقه فقط در صورتی ممکن است که زوجه درخواست نفقه نکرده باشد یا به دلالت قرائن بتوان گفت که از این حق خود چشم پوشی نموده است بنابراین هرگاه زوجین هر دو از انجام حقوق و تکالیف یکدیگر در قبال هم خودداری نمایند که در قرآن کریم از این وضعیت تعبیر به شقاق شده است تا زمانی که نشوز زوجه به اثبات نرسیده مستحق نفقه خواهد بود. . ماده 1108 قانون مدنی : هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.
- ماده 1085 قانون مدنی : زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع ، مسقط حق نفقه نخواهد بود . . ماده 1127 قانون مدنی : هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی گردد زن حق خواهد داشت که از نزدیکی با او امتناع نماید و امتناع به علت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود . ماده 1115 قانون مدنی : اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می تواند مسکن علی حده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذوراست نفقه بر عهده شوهر خواهد بود .
- نظریه اقلیت: ماده 1102 قانون مدنی حقوق وتکالیف متقابلی را بر عهده زوجین قرار داده است و در مواد 1103 و 1104 قانون مذکور آنان مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر و معاضدت در تربیت اولاد و تشیید مبانی خانواده شده اند سوء معاشرت طرفین با یکدیگر منشأ آثاری است اولاً زوجه به دلیل سوء معاشرت زوج مجاز است از تمکین خودداری کند ثانیاً زوج نیز در صورت سوء معاشرت زوجه معاف از پرداخت نفقه می گردد بنابراین در فرض سوال دادگاه می تواند ضمن رد دعوی تمکین زوجه ادعای زوجه را در مورد نفقه نیز مردود نماید. . ماده 1102 قانون مدنی : همین که نکاح بطور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود. . ماده 1103 قانون مدنی : زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.. ماده 1104 قانون مدنی : زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.
تفاوت نفقه زن با نفقه فرزند
