آشنایی با احادیثی درباره حیوانات

احادیث و روایات درباره حیوانات

در اسلام، ذبح و شکار برخی حیوانات و با شرایطی خاص جایز است؛ اما اینکه ذبح و شکار حیوان به ظاهر حقوق حیوانات را ازبین می برد، باعث شده است برخی اسلام را ناقض حقوق حیوانات بدانند؛ در حالی که اسلام نه تنها ناقض حقوق حیوانات نیست، بلکه توصیه ها و دستورهایی که فقه شیعه در این زمینه دارد، حقوق حیوانات را بیش از بیش اثبات می کند.

احادیثی از پیامبر اکرم درخصوص رعایت حقوق حیوانات

پیامبر اسلام، حضرت محمد بن عبدالله(صلى الله علیه وآله)درباره رعایت حقوق جانداران، اعم از انسان ها و حیوان ها دستورات و قوانینى مقرر فرموده اند. این قوانین و مقررات که در 1400 سال پیش، وضع شده، نشان دهنده توجه اسلام به حقوق تمام جانداران است.

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

لَمّا أبْصَرَ ناقَةً مَعْقولَةً و علَيها جِهازُها ـ : أينَ صاحِبُها ؟ مُروهُ فلْيَسْتعِدَّ غَدا للخُصومَةِ
وقتى ماده شترى را ديد كه زانويش بسته شده و بارش همچنان بر پشت اوست ـ فرمود : صاحب او كجاست ؟ به او بگوييد خودش را براى شكايت [ اين شتر در قيامت ] آماده كند .

( بحار الأنوار: ۷/۲۷۶/۵۰ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

إنّ اللّه َ يُحِبُّ الرِّفْقَ و يُعينُ علَيهِ ، فإذا رَكِبْتُمُ الدَّوابَّ العُجْفَ فأنْزِلوها مَنازِلَها ، فإنْ كانتِ الأرضُ مُجْدِبَةً فانْجوا عَنها ، و إنْ كانتْ مُخْصِبةً فأنْزِلُوها مَنازِلَها
خداوند ملايمت و مدارا كردن را دوست دارد و بر انجام آن كمك مى كند . پس ، هرگاه چارپايان لاغر را سوار شديد ، آنها را در منزلهايشان فرود آوريد . اگر زمين خشك و بى گياه بود با شتاب از آن بگذريد و اگر سرسبز و پر علف بود، آنها را در آن جا استراحت دهيد .

( الكافي : ۲/۱۲۰/۱۲ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

ارْكَبوا هذهِ الدَّوابَّ سالِمَةً و اتَّدِعُوها سالِمَةً ، و لا تَتَّخِذوها كَراسِيَّ لأحاديثِكُم في الطُّرُقِ و الأسْواقِ ، فَرُبَّ مَرْكوبَةٍ خَيرٌ مِن راكِبِها و أكْثَرُ ذِكْرا للّه ِ تباركَ و تعالى مِنهُ .
چارپايان سالم را سوار شويد و آنها را سالم نگه داريد و آنها را كرسى خطابه و صحبتهاى خود در كوچه ها و بازارها نكنيد؛ زيرا بسا مركوبى كه از سوارش بهتر و بيشتر از او به ياد خداوند تبارك و تعالى باشد.

( كنز العمّال : ۲۴۹۵۷ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

لَو غُفِرَ لَكُم ما تَأتونَ إلى البَهائِم لَغُفِرَ لَكُم كَثيرا
اگر ستمى كه به حيوانات مى كنيد بر شما بخشيده شود، بسيارى از گناهان شما بخشوده شده است .

( كنز العمّال : ۲۴۹۷۳ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

أ لاَ تَتَّقي اللّه َ في هذهِ البَهيمَةِ الّتي مَلّكَكَ اللّه ُ تعالى إيّاها ؟! فإنّهُ شَكا إلَيّ أنّكَ تُجيعُهُ و تُدْئبُهُ .
آيا درباره اين بى زبانى كه خداوند در اختيار تو گذاشته است، از خدا نمى ترسى؟! او از درد و رنجى كه به وى مى رسانى نزد من شكايت كرد .

( كنز العمّال : ۲۴۹۸۲ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

لَعنَ اللّه ُ مَن مَثَّلَ بالحَيوانِ .
لعنت خدا بر كسى كه حيوانى را مُثْله كند

( كنز العمّال : ۲۴۹۷۱ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

الثّالثُ مَلْعونٌ ـ يَعني على الدّابّةِ ـ
سومين نفر ملعون است. ـ و مراد حضرت راكب سوم بر پشت حيوان است ـ .

( كنز العمّال : ۲۴۹۷۲ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

للدّابّةِ على صاحِبِها سِتُّ خِصالٍ : يَعْلِفُها إذا نَزلَ ، و يَعْرِضُ علَيها الماءَ إذا مَرَّ بهِ ، و لا يَضْرِبُها إلاّ على حقٍّ ، و لا يُحَمّلُها ما لا تُطيقُ .حديث ، و لا يُكلّفُها مِن السَّيرِ إلاّ طاقَتَها ، و لا يَقِفُ علَيها فُواقا .
حيوان شش حقّ به گردن صاحب خود دارد : هر گاه از آن پياده شد علفش دهد ، هرگاه از آبى گذشت آبش دهد ، به ناحقّ آن را نزند ، بيشتر از قدرتش آن را بار نكند ، بيشتر از توانش آن را راه نبرد و مدت زيادى روى آن درنگ نكند .

( في المصدر : «يطيق»، و التصويب من مستدرك الوسائل - الجعفريّات : ۸۵ ، مستدرك الوسائل : ۸/۲۵۸/۹۳۹۳ )

حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره حقوق حیوانات

إنَّ الدَّابّةَ تقولُ : اللّهُمَّ ارْزُقني مَلِيكَ صِدْقٍ ؛ يُشْبِعُني ، و يَسْقِيني ، و لا يُحَمِّلُني ما لا اُطيقُ .
حيوانات مى گويند : خدايا! صاحب خوبى نصيب من كن ؛ كسى كه مرا از آب و غذا سير كند و بيش از توانم بر من بار ننهد .

( كتاب من لا يحضره الفقيه : ۲/۲۸۹/۲۴۷۷ )

دستورهای اسلام در ذبح، مؤید حقوق حیوانات

در اسلام دستورها و توصیه ­ها و احکامی در باب ذبح وجود دارد که شارع مقدس با بیان آنها حقوق حیوانات را تأیید و تثبیت کرده است در ادمه با این احکام آشنا میشوید.

منع ذبح در شب

خداوند در قرآن کریم می­فرماید:

وَجَعَلَ اللَّیْلَ سَکَنًا (انعام، 96)

و شب را مایة آرامش قرار داد.

شب مایة آرامش و سکون همة موجودات است و این آرامش نباید ازبین برود. ازاین­رو، ذبح حیوان در شب نهی شده است. شرع مقدس با این ظرافت سعی در حفظ حقوق حیوانات دارد.

صاحب جواهر در این زمینه می­فرماید:

«وتکره الذباحة لیلا إلا مع الضرورة لنهى النبی عن ذلک، ولقول الصادق7 فی خبر أبان کان علی ­بن الحسین یأمر غلمانه أن لا یذبحوا حتى یطلع الفجر و یقول إن الله جعل اللیل سکناً»؛ (نجفی، 1386، ج36، ص134)

ذبح در شب مکروه است، به دلیل نهی پیامبر از آن، و به دلیل قول امام صادق در خبری که از أبان نقل شده است که: علی­بن­الحسین به غلام هایشان امر می کردند تا طلوع فجر ذبح نکنند و فرمودند: خدا شب را مایة آرامش قرار داده است.

ذبح نکردن حیوانی در برابر حیوان دیگر

اسلام از ذبح حیوان در برابر چشمان حیوان دیگر به­ شدت منع کرده است؛ زیرا حیوانات نیز نسبت ­به یکدیگر فهم و شعور و احساس دارند و شارع از هجمه به این احساسات حیوان، مانع شده است.

در روایت آمده است:

عن ابی عبد الله: انّ امیرالمؤمنین قال: لاتذبح الشاة عند الشاة ولا الجزور عند الجزور وهو ینظر الیه؛ (حر عاملی، 1414ق، ج16، ابواب الذبایح، باب 7، ح)

امام صادق از امیرالمؤمنین نقل می­کند که فرمودند: گوسفند در برابر دیدگاه گوسفند دیگر، و شتر در برابر دیدگان شتر دیگر ذبح نمی­شود.

برخی از فقها مانند یحیی ­بن ­سعید، علامه حلی و دیگران، با استناد به روایت فوق، بر کراهت آن تصریح فرموده‏اند. (حلی، 1405ق، ص374؛ حلی، 1385، ص322؛ نجفی، 1386، ج36، ص137) برخی نیز ‏همانند شیخ طوسی، حکم به حرمت داده ­اند.

شیخ در نهایه می­نویسد: «لایجوز ذَبح شىء من الحیوان صبراً وهو أن یذبح شیئاً وینظر الیه حیوان اخر»؛ (طوسی، 1365، ص584)

در شرایع نیز آمده است:

«ویکره أن یذبح حیوان وآخر ینظر الیه؛ (حلی، 1409، ج3، ص206)

سر بریدن حیوان، در حالی که حیوان دیگر به او نگاه می­کند، مکروه است.

به هر حال، چه قایل به حرمت شویم و چه قایل به کراهت، در هر صورت این نهی مصداق بارز رعایت حق حیوان در ذبح است.

منع از کندن پوست حیوان بلافاصله پس از ذبح

حیوان بلافاصله پس از ذبح نمی­میرد و در این فاصله، یعنی وقتی هنوز روح در بدن حیوان هست، کندن پوست آن یا قطع عضوی از بدن حیوان جایز نیست. بیشتر فقها قایل به کراهت این کار شده ­اند. (نجفی، 1386، ج36، ص124؛ ابن­ادریس حلی، 1410ق، ج3، ص110) حتی بعضی فقیهان، مانند شیخ طوسی (طوسی، 1365، ص584)، ابن­زهره (حلبی، 1418ق، ص397) و شهید (مکی عاملی، 1412ق، ج2، ص425) حکم به حرمت داده ‏اند.

فاضل هندی در این زمینه می­نویسد:

«الأقوی ما اختاره الشهید من حرمة الفعل...لأنه إیلام للحیوان بلا فائدة وقد نهی عن تعذیب الحیوان؛ (فاضل هندی، 1382، ج9، ص235)

اقوی آن چیزی است که شهید اختیار کرده و آن حرمت است....

مرحوم فاضل هندی در تعلیل این حکم می­فرماید: چون این کار موجب اذیت و آزار حیوان است و از عذاب دادن حیوان نهی شده است.

اگر حیوان پیش از اینکه کاملاً بمیرد، سلاخی شود، گوشتش حلال نیست. دلیل این حکم، روایتی است از امام رضا که به­ صراحت دلالت بر حرمت می­کند؛

«اذا ذبحت الشاة وسلخت او سلخ شىءٌ فیها قبل ان تموت لم یحلّ أکلها؛ (حر عاملی، 1414ق، ج16، ص314، باب 8، ح1)

هرگاه حیوانى ذبح شود و همه یا بخشى از آن قبل از مرگ [کامل] حیوان پوست کنده شود، خوردنِ گوشت آن حلال نیست.

از تمام گفته ­ها و احادیث فوق، تأکید شارع بر عدم آزار و اذیت حیوان و رعایت حق آن به­ دست می­ آید.

پرهیز از رنج دادن حیوان در ذبح

توصیه­های بسیاری (طوسی، 1365، ص584) برای ذبح وارد شده است که به ­طور پراکنده به برخی اشاره شد و در ادامه نیز ذکر می­شود. مجموع این دستورها بیانگر حقوق حیوانات­اند و از رنج دادن و آزار و اذیت آنها منع می­کنند.

شهید ثانی پس از ذکر وظایفی که رعایت آنها هنگام ذبح لازم است، (عاملی، 1383، ج11، ص419) به حدیثی از پیامبر اکرم اشاره می‏کند:

«روی شداد بن اویس ان النبی قال: ان الله کتب علیکم الإحسان فی کل شیء فإذا قتلتم فاحسنوا القتلة وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبحة»؛ (شیبانی، 1413ق، ج4، ص124)

پیامبر اکرم می‏فرماید: خداوند احسان در همة امور را بر شما لازم داشته است؛ پس زمانی که حیوانی را ذبح می‏کنید، به­ خوبی ذبح را انجام دهید.

فاضل هندی نیز این روایت را در کتاب خود می ‏آورد: (فاضل هندی، 1382، ج2، ص226)

وعن جعفر­ بن محمد أنه قال: «إذا أردت أن تذبح ذبیحة فلا تعذب البهیمة. (تمیمی مغربی، 1385، ج2، ص174)

همچنین صاحب جواهر در کتابش بر همین نکات تأکید کرده است. (نجفی، 1386، ج36، ص133)

فلج کردن حیوان پیش از ذبح

در گذشته برای تسریع و راحتی در ذبح، حیوان را به ­طریقی فلج می­کردند تا تحرک کمتری داشته باشد یا با قطع نخاع حیوان، حرکت او را ازکار می­انداختند؛ اما چنین روشی، از آن جهت که بسیار ظالمانه و مخالف حقوق حیوانات است، در اسلام نهی شده است.

امام صادق می­فرمایند: «لا تنخع الذبیحة حتی تموت فإذا ماتت فانخعها»؛

حیوانی را که ذبح می‏کنید، پیش از مرگ قطع نخاع و فلج نکنید؛ و پس از مرگش این کار را انجام دهید.

شهید اول دراین­ باره می­گوید:

«یکره أن تنخع الذبیحه»

شهید ثانی در شرح عبارت شهید اول می‏نویسد:

«هو أن یقطع نخاعها قبل موتها... و قیل: یحرم؛ لصحیحة الحلبی، قال: قال أبوعبدالله: [لا تنخع الذبیحة حتی تموت فإذا ماتت فانخعها] والأصل فی النهی التحریم وهو الأقوی واختاره فی الدروس»؛ (شهید ثانی، 1381، ج7، ص230)

عده‏ای قایل به حرمت این عمل شده ‏اند و دلیل آنها، صحیح حلبی از امام صادق است که می‏فرمایند: «حیوانی را که ذبح می‏کنید، پیش از مرگ قطع نخاع و فلج نکنید و پس از مرگش این کار را انجام دهید»؛ و اصل در نهی مذکور در روایت، حرمت می‏باشد.

شهید ثانی این نظر (حرمت) را اقوی می­داند و می­فرماید: خود شهید اول در کتاب دروس، قول به حرمت را اختیار کرده است.

شیخ طوسی (طوسی، 1365، ص584) و فاضل هندی (فاضل هندی، 1382، ج2، ص259) نیز قایل به ممنوعیت شده ­اند.

از کلام فقها و حدیث یادشده به ­وضوح برداشت می­شود که به حق حیوان بسیار اهمیت داده شده است و این دستور اسلام نیز از جمله توصیه ­هایی است که از حقوق حیوانات حمایت می­کند.

آشنایی با احادیثی درباره همجنس بازی (لواط)