ضرب المثل خودش را بیار، ولی اسمش را نیار
هر یک از ضرب المثل های ایرانی با داستانی همراه هستند که این موضوع می تواند به روشن شدن پند اخلاقی آن کمک کند.
داستان ضرب المثل
در روزگاران گذشته ، تاجر ثروتمندی به قصد سفر کوتاهی خانه و کاشانه ی خود را ترک کرد. غذا و مایحتاج مختصری برداشت و سوار بر اسبش به صحرا رفت. مرد فکر می کرد مسافت شهرش تا شهری که قصد سفر به آن را دارد کوتاه است چون دیده بود مردم معمولاً دو روزه می روند و برمی گردند. او با خود می گفت: صبح زود می روم تا ظهر می رسم کارم را انجام می دهم، شب را در کاروانسرایی استراحت می کنم و فردا صبح دوباره به شهرم بازمی گردم.
بازرگان ابتدای مسیر را خوب رفت ولی هرچه به ظهر نزدیک تر می شد، هوا گرم تر می شد. حوالی ظهر مرد تاجر به دوراهی رسید. کلافه شده بود به اشتباه به راهی که او را به وسط صحرا می کشاند رفت. مرد دید هرچه می رود به جایی نمی رسد فقط صحرا بود. کم کم هوا تاریک می شد که چند مرد صحرانشین را دید. امیدی تازه گرفت که شاید آنها بتوانند کمکش کنند و یا بتواند شب را در کنار آنها بماند و فردا به فکر راه چاره ای باشد.
به سرعت خود را به آنها رساند. سلام کرد و گفت: من تاجر سرشناس و پولداری در شهر فلان هستم ولی امشب راه را گم کرده ام. من می خواهم که شما امشب به من غذا و جای خواب بدهید.
مردان صحرانشین که در چادر خود در حال غذا خوردن بودند به رسم مردم صحرانشین که به مردم در راه مانده کمک می کنند و فارغ از اینکه او کیست و چه شغلی دارد او را در غذای خود سهیم کردند، بعد هم نمدی به او دادند، و گفتند برو و آن گوشه ی چادر بخواب. مرد که اصلاً توقع چنین رفتاری را نداشت و می خواست به واسطه ی موقعیت شغلی اش بهترین غذا و بهترین جای چادر بخوابد خیلی ناراحت شد و قبول نکرد که نمد را به دور خود بپیچد و بخوابد، مردان صحرانشین که خیلی خسته بودند، نمد را به دو خود پیچیدند و خوابیدند.
ساعتی از شب که رفت، سرمای شب های صحرا بر او غلبه کرد و رفت نمد را به دور خود پیچید تا بخوابد، کمی خوابید ولی پس از مدتی دوباره از شدت سرما و لرز بیدار شد، هرچه نگاه کرد چیزی برای گرم کردن خود پیدا نکرد. شروع کرد به داد و بیداد که این چه رسم مهمان نوازی است، شما باید آتشی روشن کنید تا من گرم شوم. یکی از مردها با حالت خواب آلود گفت: زیر چادر نمی شود آتش روشن کنیم. چادر سریع آتش می گیرد و می سوزد مرد تاجر گفت: پس من چه کار کنم دارم یخ می زنم؟ گفت: چیزی نداریم. اگر می خواهی پالان خر آن گوشه هست آن را می خواهی برایت بیاورم. تاجر اول ناراحت شد و هیچ نگفت و خواست بخوابد ولی نتوانست سرما به حدی بر او غلبه کرد که گفت: باشه خودش را بیار، ولی اسمش را نیار.
مورد استفاده:
ضرب المثل خودش را بیار ولی اسمش را نیار به کسانی گفته می شود که چیزهایی را اصلاً نمی پسندد و به آن احتیاج شدید پیدا می کنند.
خودپسندى
امام على عليه السلام ـ در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر ـ نوشت :
إيّاكَ و الإعجابَ بِنَفسِكَ، و الثِّقَةَ بِما يُعجِبُكَ مِنها، و حُبَّ الإطراءِ؛ فإنَّ ذلِكَ مِن أوثَقِ فُرَصِ الشَّيطانِ في نَفسِه، لِيَمحَقَ ما يَكونُ مِن إحسانِ المُحسِنينَ .
زنهار از خود پسندى و [زنهار] از تكيه كردن به آنچه كه تو را به خودپسندى مى كشاند و [زنهار از ]شيفتگى به مدح و ستايش؛ زيرا اينها از مناسبترين فرصتهاى شيطان است تا نيكى نيكو كاران را بر باد دهد.
امام على عليه السلام :
لا وَحدَةَ أوحَشُ مِنَ العُجبِ .
هيچ تنهايى اى وحشت انگيزتر از خودپسندى نيست.
امام على عليه السلام :
أوحَشُ الوَحشَةِ العُجبُ
وحشتناكترين تنهايى، خودپسندى است.
امام على عليه السلام :
العُجبُ آفَةُ الشَّرَفِ .
خودپسندى، آفت بزرگى (شرف) است.
امام على عليه السلام :
العُجبُ يُظهِرُ النَّقيصَةَ .
خودپسندى، كمبود را آشكار مى سازد.
امام على عليه السلام :
ما أضَرَّ المَحاسِنَ كالعُجبِ .
هيچ چيز مانند خودپسندى به خوبيها زيان نمى رساند.
امام على عليه السلام :
ثَمَرَةُ العُجبِ البَغضاءُ .
ميوه خودپسندى و غرور، دشمنى و كينه توزى است.
امام صادق عليه السلام :
لا جَهلَ أضرُّ مِنَ العُجبِ .
هيچ نادانى اى زيانبارتر از خودپسندى نيست.
داستان و کاربرد ضرب المثل دشمن دانا به از نادان دوست
