اولین گام و یکی از مهمترین معیارهای سنجش وضعیت مالی و سوددهی شرکت ها، ارزیابی صورت های مالی آن ها است که منعکس کننده اطلاعات مالی و شرایط دارائی ها و بدهی های شرکت خواهد بود.لذا برای ارزیابی وضعیت مالی شرکت ها و موسسات تجاری، شناخت عناصر و اجزای تشکیل دهنده این صورت های مالی ضروری است. در این مطلب به بررسی صورت های مالی اساسی شرکت ها (ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت گردش وجوه نقد، صورت سود و زیان جامع) و شناخت اجزای اصلی آن خواهیم پرداخت.
بررسی افزایش سرمایه و روش های مختلف افزایش سرمایهصورت های مالی اصلی عبارتند از:
- صورت سود و زیان
- صورت سرمایه
- ترازنامه
- صورت گردش وجوه نقد
صورت سود و زیان
بیانگر خلاصه ای از درآمد ها و هزینه های یک واحد تجاری برای یک دوره زمانی معین نظیر یک ماه با یک سال می باشد. صورت سود و زیان، که گاهی اوقات آن را ” صورت در آمد ” و یا ” صورت عملیات ” نیز می نامند. مانند فیلم برداری ویدئویی از فعالیت های یک دوره واحد تجاری می باشد.سود ویژه، که مهم ترین بخش اطلاعاتی یک واحد تجاری است، در صورت سود و زیان منعکس می باشد. همان گونه که قبلا نیز ذکر شد به مازاد درآمد ها بر هزینه های یک واحد تجاری در اصطلاح سود ویژه؛ و به مازاد هزینه ها بر درآمد های یک واحد تجاری در اصصلاح زیان ویژه می گویند.
گزارش سود یا زیان به دو صورت تهیه می شود:
- روش تک مرحله ای:
در این روش ابتدا کلیه درآمدها و در ادامه کلیه هزینه ها در زیر آن آورده مشود. حاصل تفاضل آنها سود یا زیان قبل از کسر مالیات است.
- روش دو مرحله ای:
در این روش ابتدا درآمدهای عملیاتی و سپس هزینه های عملیاتی در زیر آن آورده میشود. تفاضل این دو آیتم سود یا زیان ناویژه را بدست میدهد. در ادامه درآمدهای غیر عملیاتی و هزینه های غیر عملیاتی آورده میشود. حاصل تفاضل این دو آیتم را از سود نتاویژه کسر میکنیم. سود یا زیان قبل از مالیات بدست می آید. با کسر مالیات به سود یا زیان بعد از کسر مالیات یا سود یا زیان ویژه به دست می آید.
نکته: مهمترین بخش صورت سود یا زیان بخش پایانی آن یعنی سود یازیان ویژه است.
اقلام با اهمیت صورت حساب سود یا زیان:
اقلام با اهمیت صورت سود و زیان شامل درآمدها و هزینه است.
- درآمدها: بصورت کلی درآمد عبارتست از افزایش در حقوق صاحبان سهام به جز مواردی که به آورده صاحبان سهام مربوط می شود. انواع درآمدها به دو گروه طبقه بندی می شوند:
درآمدهای عملیاتی: درآمدهایی هستند که در نتیجه از فعالیت شرکت در راستای اساسنامه و با هدف نیل به منظور خاصی که برای آن بوجود آمده است، بدست می آیند. این دسته از درآمدها با توجه به اصل تداوم فعالیت شرکت، می توانند جنبه دائمی و پایدار داشته باشند. استمرار رشد این گروه از درآمدها میتواند نقطه قوت یا ضعف شرکت باشد.
درآمدهای غیر عملیاتی: گروهی از درآمدهای شرکت که در قالب اهداف اساسنامه شرکت نیستند درآمدها غیر عملیاتی نام دارند. به عنوان مثال شرکت زمینی را می خرد که مازاد بر نیاز شرکت است، زمانی که زمین را به فروش می رساند، درآمد کسب شده در گروه درآمدهای غیر عملیاتی قرار می گیرد.
دلیل غیر عملیاتی بودن این گروه از درآمدها:
تحصیل دارایی به منظور افزایش قیمت در آینده نزدیک و کسب عایدی توسط شرکت پس از فروش نبوده است. فروش این بخش از دارایی نتیجه تصمیمات مدیریتی در جهت استفاده از دارایی صورت گرفته است.هدف از تاسیس شرکت در اساسنامه خرید و فروش این دارایی ها نیست. این گونه از درآمدها تکرار پذیر نیستند. ناپایدار نیستند و سود حاصل از آنها قابل برنامه ریزی نیست.
نکته: گاهی اوقات در برخی از شرکتها درآمدهای غیر عملیاتی ادامه دار و با ثبات میشوند. در این صورت این بخش از درآمد غیر عملیاتی از نظر ماهیتی مانند درآمدهای عملیاتی در نظر گرفته می شوند.
- هزینه ها:
مفهوم کلی هزینه ها عبارت است از کاهش در حقوق صاحبان سهام به جز مواردی که به ستانده صاحبان سهام مربوط می شود. انواع هزینه ها به شرح زیر است:
بهای تمام شده کالا: این گروه از هزینه ها، هزینه هایی هستند که شرکت برای تولید محصولات خود مصرف می کند و هزینه عملیاتی گفته می شود. این هزینه ها به صورت مستقیم منتج به تولید گردیده و یا زمینه های لازم برای تولید را فراهم می کند.
عناصر تشکیل دهنده بهای تمام شده کالا:
الف- مواد اولیه مستقیم: مواد اولیه مستقیم بخش اصلی محصول را تشکیل می دهند.
ب- دستمزد مستقیم تولیدی: حقوق و دستمزد پرداختی به پرسنل واحد تولید است که نتیجه عملکردشان مستقیما منتج به تولید محصول می شود.
ج- سربار: سایر هزینه های تولیدی به غیر از مواد اولیه مستقیم و دستمزد را هزینه های سربار می گویند. به عنوان مثال هزینه تعمیرات و نگهداری ماشین آلات تولیدی. این گروه از هزینه ها برای ادامه تولید مورد نیاز هستند اما نمی توان این هزینه ها را جز به جز به محصول خاصی تخصیص داد.
نکته حائز اهمیت در بخش هزینه بهای تمام شده کالا، اطلاع از این موضوع است که بیشترین بخش بهای تمام شده شرکت مورد بررسی در کدام ردیف قراردارد. دانستن این موضوع در پیش بینی عملکرد آینده شرکت تاثیر گذار است. برای مثال بیشترین بخش هزینه شرکت های سیمانی مربوط به بخش هزینه های انرژی است؛ لذا با علم به این موضوع مثلا تغییر در نرخ بهای انرژی می تواند در چشم انداز کلی در خصوص صنعت و تصمیم گیری برای سرمایه گذاری کمک کند.
سایر هزینه های غیر عملیاتی: به کلیه هزینه هایی که در قالب هزینه بهای تمام شده کالا و هزینه های اداری و مالی و توزیع و فروش قرار نگیرد هزینه های غیرعملیاتی می گویند. این دسته از هزینه ها دائمی نیستند و با نوع عملکرد شرکت مرتبط نیستند.
سایر هزینه های عملیاتی: این گروه از هزینه ها در بردارنده هزینه های فروش، بازاریابی، هزینه ها مالی و اداری شرکت هستند که ارتباط مستقیم با تولید شرکت ندارند اما امکان حذف آنها از سازمان هم وجود ندارد و از الزامات بقای سازمان هستند.
هزینه های مالی: این گروه از هزینه ها شامل هزینه های دریافت وام و تامین مالی شرکت است که بر عهده آن خواهد بود. این هزینه ها اهمیت خاصی دارند لذا طبقه بندی مستقلی نسبت به سایر هزینه ها دارند. بخش بزرگی از این هزینه ها شامل هزینه بهره و سایر هزینه های مرتبط با تحصیل وام است.
صورت سرمایه
بیانگر خلاصه تغییراتی می باشد که در سرمایه یک واحد تجاری طی یک دوره زمانی معین نظیر یک ماه با یک سال رخ داده است.افزایش در سرمایه می تواند ناشی از سرمایه گذاری مالک و یا سود ویژه ای که در طی یک دوره کسب شده است، باشد. کاهش در سرمایه می تواند ناشی از برداشت مالک و یا زیان ویژه دوره باشد، سود ویژه و یا زیان ویژه از صورت سود و زیان به صورت سرمایه منتقل می شود.از آنجایی که سرمایه گذاری مالک و یا برداشت مالك مبادلاتی بین واحد تجاری و مالک می باشد، لذا این مبادلات در صورت سود و زیان منعکس نمی شوند.
ترازنامه
ترازنامه خلاصه ای از موقعیت مالی بنگاه اقتصادی در یک روز و ساعت خاص است. در ترازنامه دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام در یک تاریخ خاص ذکر شده است. به یک معنا ترازنامه، تصویری از اوضاع مالی بنگاه در آن تاریخ است. سرمایه گذاران و طلبکاران می توانند از ترازنامه برای تحلیل چگونگی تامین سرمایه بنگاه ها استفاده کنند.
فرمول تهیه ترازنامه به این شرح است، دارایی های یک شرکت برابر است با بدهی ها و حقوق صاحبان سهام. همانطور که در فرمول مشخص است مجموع دارایی های یک شرکت باید برابر با بدهی ها و حقوق صاحبان سهام باشد. در ترازنامه دارایی ها در ستون سمت راست و بدهی ها در ستون سمت چپ نوشته می شوند.
می توان این طور گفت که ترازنامه یک صورت مالی است که تصویری از آنچه یک بنگاه در اختیار دارد یا بدهکار است و مبلغ آورده سهام داران، در نقطه خاص از زمان ارائه میدهد. اگر با دقت به ترازنامه توجهکنید در قسمت بالای جدول تاریخ روز خاصی ذکر می شود که معمولا تاریخ پایان دوره مالی است.
معادله اساسی حسابداری یا معادله ترازنامه بصورت زیر می باشد:
دارایی سازمان = بدهی + سرمایه (حقوق صاحبان سهام)
عناصر اصلی و سه گانه ترازنامه :
- دارایی ها
- بدهی ها
- حقوق صاحبان سهام
دارایی ها، همان منابع و اموال شرکت می باشد که قابلیت نقدشوندگی دارند و بطور کامل در اختیار شرکت هستند.بدهی ها همان دارایی ها و تعهدات افراد دیگر می باشد که نزد شرکت است و به عنوان بستانکار شرکت هم معرفی خواهند شد.حقوق سهامداران بیان کننده حق و حقوق مالی صاحبان شرکت یا سهامداران از دارایی های شرکت می باشد. زمانی که شرکت بدهی های خود را از محل دارایی های خود، تسویه کند هرچه باقی ماند حقوق صاحبان سهام میباشد.
صورت گردش وجوه نقد
بیانگر مجموعه دریافت ها و پرداخت های نقدی واحد تجاری در طول یک دوره می باشد. زمانی که دریافت های نقدی یک واحد تجاری بیش از پرداخت های نقد آن باشد، نتیجه فعالیت های واحد تجاری، افزایش خالص در وجوه نقد را نوید خواهد داد و اگر پرداخت های نقدی بیش از دریافت های نقدی باشد نتیجه فعالیت های واحد تجاری کاهش خالص در وجوه نقد خواهد بود.در قسمت بالای هر یک از صورت های مالی، نام واحد تجاری (در مثال ما مؤسسه حسابرسی عباسی)، نام صورت، و تاریخ یا دوره زمانی که آن صورت را در بر می گیرد عنوان می شود.
به طور مثال ترازنامه ای که در پایان سال 1384 تهیه می شود، تاریخ آن باید این گونه بیان شود: به تاریخ ۲۹ اسفند 1384 و یا ترازنامه ای که در پایان شهریور ماه 1385 تهیه می شود، تاریخ آن این گونه بیان می شود. به تاریخ ۳۱ شهریور 1385 .صورت سود و زیان و یا صورت سرمایه که تا تاریخ ۲۹ اسفند 1385 یک دوره یک ساله را در بر می گیرد باید تاریخ آن این گونه بیان شود: برای سال منتهی به ۲۹ اسفند 1385.یک صورت سود و زیان یک ماهه و یا یک صورت سرمایه یک ماهه برای ماه آذر 1389 را می توان این گونه بیان کرد: برای ماه منتهی به ۳۰ آذر 1389 و با ماه منتهی به ۳۰ آذر1389 و یا برای ماه آذر 1389 اگر دوره زمانی برای سود گزارش شده معرفی نشود، انعکاس آن بی معنی خواهد بود.
