آشنایی با جاذبه های کلیسای تاتو در ارمنستان

صومعه یا مجموعه کلیسای تاتِو در 250 کیلومتری جنوب شرقی ایروان نزدیک روستای تاتو در استان سیونیک واقع شده است. این صومعه در لبه گلوگاهی عمیق و در دل طبیعت کوهستانی سیونیک جای گرفته است. قدمت این مجموعه تاریخی به سده چهارم میلادی بازمی گردد و یکی از مهم ترین کلیساهای ارمنستان است. برای گردشگرانی که هم به تاریخ علاقه‌مندند و هم می‌خواهند گشت و گذاری دلچسب را در طبیعت زیبای ارمنستان تجربه کنند، تاتِو بهترین گزینه است.

صومعه تاتو روزگار شکوهمندی را پشت سر گذاشته است. به گونه ای که سال ها نه تنها پایگاه مذهبی منطقه بوده، بلکه به عنوان مرکز فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ارمنستان نیز شناخته می شده است. از قابل توجه ترین بخش های تاریخچه این صومعه، می توان به زمانی اشاره کرد که این بنا مرکز اسقفی استان سیونیک به شمار می رفته است. همین طور زمانی که مهم ترین دانشگاه قرون وسطایی منطقه محسوب می‌شده و در عرصه هایی چون علم، مذهب، هنر، فلسفه و کتاب نویسی پیشتاز بوده است. صومعه از زمان پیش از میلاد مسیح مورد استفاده بود و یک معبد مهرپرستی در آن قرار داشت. در طی سده چهارم و فراگیر شدن مسیحیت در سرزمین ارمنستان آن معبد به کلیسایی ساده تبدیل شد.

آشنایی با صومعه تاتو | Tatev Monastery

اگر قدری با ارمنستان آشنایی داشته باشید، خواهید دانست که یکی از اصلی ترین جاذبه های این کشور، صومعه ها و کلیساهای تاریخی و منحصر به فردش هستند. در این میان، صومعه تاتو یکی از مهم ترین دیدنی های تاریخی است که می توان به سراغ آن رفت. وقتی از تاتو سخن می گوییم، می توانید صومعه ای کوچک و باشکوه را در لبه گلوگاهی عمیق تصور کنید که در روستایی به همین نام و در دل طبیعت کوهستانی استان سیونیک جای گرفته است.

کمی که درباره این صومعه تحقیق کنیم، خواهیم فهمید که قدمتش به حدود قرن چهارم میلادی بر می گردد و روزگار شکوهمندی را پشت سر گذاشته است؛ به گونه ای که سال ها نه تنها پایگاه مذهبی منطقه بوده، بلکه به عنوان مرکز فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ارمنستان نیز شناخته می شده است. به طور مثال از قابل توجه ترین بخش های تاریخچه صومعه تاتو، می توان به زمانی اشاره کرد که این بنا مرکز اسقفی استان سیونیک به شمار می رفت و یا زمانی که مهم ترین دانشگاه قرون وسطایی منطقه محسوب می شد و در عرصه هایی چون علم، مذهب، هنر، فلسفه و کتاب نویسی پیشتاز بود. خوب است بدانید که صومعه تاتو در واقع مجموعه ای از 3 کلیسا و بخش های مختلف است که در طول زمان کاربری های گوناگون داشته و مورد استفاده راهبان و کشیش های مختلف بوده اند.

برای آن که خود را به صومعه تاتو برسانید، راه های مختلفی پیش روی شما قرار دارد؛ اما یکی از متفاوت ترین راه ها، استفاده از تله کابین معروف تاتو است. در وصف این تله کابین همین قدر بدانید که طولانی ترین تله کابین بدون توقف جهان محسوب می شود و نامش در میان رکودهای گینس به چشم می خورد.

تاریخچه صومعه تاتو

صومعه تاتو که از قدیمی ترین صومعه های مورد توجه و مهم ارمنستان محسوب می شود، بر روی فلاتِ بازالتیِ بزرگی در نزدیکی رود وُرتان (Vorotan) ساخته شده است. شاید این سوال به ذهن شما برسد که چرا چنین سازه مهمی باید در این جا ساخته شود؟ باید بدانید که فلات تاتو، از جمله مناطقی است که صدها سال قبل و پیش از آن که صومعه ای به نام تاتو در سرزمین ارمنستان وجود داشته باشد، در مرکز توجه قرار داشت. به این ترتیب که سال ها پیش از میلاد مسیح، رفت و آمد آدمی در این منطقه دیده می شد و درست در محل کنونی صومعه، معبدی بت پرستانه ساخته شده بود. این معبد که قدمتی چند صد ساله داشت، تا ظهور مسیحیت و تبدیل آن به دین رایج مردم ارمنستان، همچنان پابرجا بود، اما در اوایل قرن چهارم، معبد قدیمی که جایگاهی برای پرستش بت های کوچک و بزرگ بود، تخریب شد و پیروان مسیح به جای آن کلیسایی کوچک و ساده ساختند.

همه چیز به شکل سابق خود بود تا آن که در اوایل قرن نهم میلادی، قرار شد برای مقر اسقفی منطقه سیونیک، کلیسایی باشکوه ساخته شود. بر اساس نوشته های استپانوس اربلیانِ (Stephen Orbelian) تاریخ‌نگار، در سال 898 میلادی و با کمک‌های مالی شاهزاده فیلیپ سیونیک (Prince Phillip)، کلیسای جدیدی در نزدیکی کلیسای قدیمی تر ساخته شد و مورد استفاده اسقف اعظم قرار گرفت. با گذشت زمان، این دو کلیسا به مرکز مهم اقتصادی و سیاسی استان سیونیک بدل شدند و دیگر دو ساختمان قدیمی، کفاف احتیاجات مسئولانِ مذهبی را نمی دادند. بنابراین، اسقف هوانس (جان)، اسقف وقت دست به کار شد و با جلب حمایت‌های مالی شاهزاده آشوت (Prince Ashot)، حاکم وقت، توانست صومعه جدیدی را بنا کند. از این پس، روز به روز بر شکوه و محبوبیت صومعه افزوده شد تا حدی که در اوایل قرن یازدهم، تاتو میزبانی 1000 راهب و جمع کثیری از هنرمندان ارمنی را به عهده گرفت.

فصل جدید تاریخ صومعه تاتو

در طی چند قرن اخیر، رویدادهای متفاوتی در اطراف تاتو رخ داده که در ادامه به بررسی مهم ترین وقایع در هر قرن می پردازیم:

در طی قرون هفدهم و هجدهم میلادی بود که صومعه تاتو دوباره متولد شد، ساختار کلیسا مورد بازسازی قرار گرفت و بخش های جدیدی به مجموعه افزوده شد؛ اما خرابی ها و نابسامانی‌های تاتو تمامی نداشت و این بار آغامحمدخان قاجار در قرن 18 به صومعه حمله کرد.

در قرن نوزدهم، روس ها و جمهوری شوروی که قدرت حاکم بر منطقه بودند، تقسیمات مذهبی و سیاسی ارمنستان را تغییر داده و ترتیبی دادند که صومعه تاتو جزء محدوده اسقفی ایروان محسوب شود.

در سال 1921 در طی کنگره‌ای که در تاتو برگزار شد، جمهوری کوهستانی ارمنستان استقلال خود را اعلام کرد و شهر گوریس را به عنوان پایتخت خود در نظر گرفت. البته باید بدانید که این جمهوری خودمختار دوام چندانی نداشت و چند ماه دیگر خبری از آن نبود. با این حال نقش صومعه تاتو را نمی توان در این مدت کوتاه نادیده گرفت؛ چرا که همواره مرکز سیاسی و فرهنگی منطقه محسوب می شد.

شاید آخرین باری که ساختمان صومعه تاتو آسیب دید، زلزله سال 1931 بود که باعث تخریب چند بخش از صومعه از جمله گنبد کلیسای سنت پل و پیتر و برج ساعت شد. (در مورد بخش های مختلف صومعه تاتو در ادامه توضیح خواهیم داد) خوشبختانه در سال های بعدی، کلیسای سنت پل و پیتر دور از توجه باقی نماند و به سان روزهای قبل بازسازی شد؛ اما این وضعیت شامل حال برج ساعت نشد و خسارات آن تا به امروز باقی مانده است.

معماری صومعه تاتو

ساختمان کلیسای تاتو مستطیلی شکل است و از غرب تا شرق گسترش می‌یابد. این بنا شامل یک گنبد مرکزی، دو ستون در قسمت شرقی آن، محراب و قربان‌گاه است. دیوارهای داخلی و خارجی کلیسا با سنگ‌های برش خورده پوشانده شده‌اند. دیوارها و گنبد کلیسا دارای پنجره‌هایی باریک اند که باعث روشنایی شبستان می‌شوند.

در سال 930 میلادی به تلاش «اسقف هاکوپ» دیوارها به نقاشی‌های دیواری مزین شدند که امروزه برخی از آن‌ها باقی مانده‌اند. صومعه تاتِو یا مجموعه کلیسای تاتِو متشکل از سه کلیسا به نام‌های کلیسای پل و پیتر مقدس، کلیسای مریم مقدس و کلیسای گریگور مقدس است.

راههای دسترسی به کلیسای تاتو

برای رفتن به کلیسا از خیابان تیگران متس ایروان بروید.پشت ایستگاه گام/راسیا با مینی بوس به شهر گوریس بروید.مینی بوس ها 4 تا 5 ساعت در راه هستند و هزینه ای که از شما می گیرند 5000 درام است. با اتوبوس هم می توانید به روستای سیونیک بروید که هزینه آن 500 درام است.