محقق در بیان یا تعریف مساله به تشریح موارد زیر می پردازد:
- معرفی دقیق مساله
- معرفی جنبه های مجهول و مبهم
- معرفی متغیرهای مربوط همراه با مدل نظری معرف روابط بین متغیرها
- تعاریف عملیاتی
- منظور و مقصود تحقیق
- تشریح دقیق ابعاد و حدود مساله تحقیق و تمیز آن نسبت به مسائل دیگر
بیان مسئله بایستی به نحوی باشد که چگونگی بررسی متغیر یا متغیرها، مکان و دامنه و وسعت پژوهش را روشن کند. در این قسمت موضوع مورد مطالعه را همراه با اطلاعات زمینه‌ای مستدل تعریف نموده، دلایل انتخاب موضوع و فواید ناشی از اجرای تحقیق و کاربرد آن را به روشنی توضیح دهید.
وظیفه محقق در این قسمت ارائه مطالبی است تا بدان وسیله گروه آموزشی و یا پژوهشی تصمیم گیرنده جهت پذیرش موضوع تحقیق را متقاعد سازد که موضوع انتخاب شده از اهمیت و کفایت لازم برای انجام تحقیق برخورداراست.
برای بیان مساله تحقیق باید به نکات زیر توجه نمود و سعی کرد تا به شیوه ای مناسب موارد زیر در متن آورده شود:
- اطلاعات زمینه ای در مورد موضوع مورد مطالعه
- توصیف دقیق مسأله
- نحوه بروز یا وقوع
- وسعت و شدت مساله و عوارض ناشی از آن در جامعه
- عوامل دخیل در بروز مسأله
- نحوه برخورد فعلی با مساله
- آنچه درمورد راه حل مساله می اندیشید
- فواید پژوهش و نتایجی که از حل مشکل انتظار می رود
برای پیدا کردن مساله و تدوین پرسش تحقیق بایستی مساله به شکلی جزیی تر مورد بررسی قرار گیرد. این بیانات باید براساس دانستنی های موجود در منابع علمی نسبت به مساله شکل داده شود. هرچه استناد ها به منابع در این قسمت بیشتر صورت پذیرد ، احتمال پذیرش مساله از سوی تصمیم گیرندگان آسان تر خواهدبود.
توصیه می شود تا قبل از نوشتن این قسمت، اقدام به تجزیه و تحلیۀ مساله کرد. با این کار نسبت به متغیرهای تاثیر گذار بر آن به خوبی آشنا شده و از آنها به هنگام نوشتن می توان استفاده نمود. برای این کار می توان یکی از روش های موجود را بکاربست. متداولترین روش ها برای تجزیه و تحلیل مساله عبارتند از:
- شبکه علیت مثال نمودار استخوان ماهی
- نمودارشش کلمه ای که؟ ، کی؟ ، کجا؟ ، چگونه؟ ، چی؟ ، چرا؟
پژوهشگر در بیان مسأله هدف خویش را بیان می‌کند ؛ یعنی چه چیزی می‌خواهد بگوید یا چه چیزی را می‌جوید. بیان مسأله، ظریف ترین، حساس‌ترین و شاید بتوان گفت که مشکل‌ترین بخش از فرآیند پژوهش را تشکیل می دهد. پژوهش‌گرانی که بر مسأله پژوهش اشراف داشته باشند و بتوانند آن را به خوبی تحلیل کنند، به یقین در انجام پژوهش های کیفی، توفیق بیشتری خواهند داشت.
نکات مهم در نوشتن بیان مسئله:
- بیان مسأله باید کوتاه و مختصر و کامل باشد.
- با عنوان تطبیق داشته باشد.
- از ارائه جدول و نمودار خودداری شود.
- بیان احساسات ، مطالب بدیهی، کلی¬ گویی و تکرار مطلب و همچنین مقدمه چینی برای بیان مسأله لازم نیست.
- مطالب همراه با منابع ذکر شود.
- داده هایی را که به طور کامل با مسأله ارتباط دارند، گردآوری نموده و از پی جویی اطلاعات نا مربوط پرهیز کند.
- در تعیین هدفهای تحقیق دقت بیشتری معمول دارد.
اجزای بیان مسأله
ا) تعریف مشکل. در این قسمت متغیرهای اصلی مشکل و روابط آنها تشریح می شود اهمیت پژوهش در چه زمینه ای است و برای چه کسی و یا سازمانی، درش همین جا مطرح می گردد. در اینجا می توان به آمار و آرای دانشمندان در ارتباط با موضوع اشاره کرد. اقداماتی که در رابطه با نحوه برخورد با مشکل، راه حل ها و خدمات موجود در گذشته و حال، در همین قسمت مورد توجه قرار می گیرد. اینجا می توان نمودار استخوان ماهی وار، وارد عمل شد. بدون اینکه شکل و یا نموداری رسم شود. عوارض ناشی ازتداوم مشکل نیز اینجا ذکر می شود
۲) راه حل یا عوامل موثر بر حل مشکل با توسل به یافته های مهم پژوهش های مربوط به طور مختصر در بیان مسأله آورده می شود. تناقض بین پژوهش ها نیز اشاره وار در اینجا قابل طرح است.
۳) در بخش پایانی بیان مسأله می توان جزئیات بیشتری از اینکه پژوهش شما، چه کاری می خواهد انجام دهد را می توان شرح داد. دو بخش اول حتما باید استناد واقعی و علمی داشته باشد.
