در علم پزشکی افزایش غیر طبیعی سایز غده تیروئید را گواتر می نامند. تيروئيد يک غده كوچک با ظاهر بال پروانه ای است که جایگاه آن در زیر گردن قرار دارد. اين غده در تمام افراد سالم موجود می باشد و موادی به نام هورمون توليد می کند که به جریان خون ترشح می شوند. با اینکه در اکثر مواقع گواتر ها بدون درد هستند اما وجود یک گواتر با اندازه ی بزرگ می تواند باعث سرفه شود و حتی در این جهت ، بلع یا نفس کشیدن فرد هم با مشکل رو به رو شود.
گواتر چیست؟
به رشد غیرطبیعی غده تیروئید گواتر گفته می شود. تیروئید غده ای پروانه ای شکل است که در قاعده گردن قرار دارد و دو هورمون موثر در عملکرد بدن را می سازد. این هورمون ها تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) نامیده می شوند. تیروئید سرعت ضربان قلب و سرعت کالری سوزی را کنترل می کند. تیروئید، هورمون ها را برای کنترل متابولیسم آزاد می کند. هورمون مهم دیگری که تیروئید تولید می کند، هورمون پاراتیروئید نام دارد. این هورمون به حفظ مقدار سالم کلسیم در خون کمک می کند.اگر تیروئید به هر علتی بزرگ شود به صورت برجسته در جلوی گردن قابل مشاهده خواهد بود که به آن گواتر می گویند. گواتر ممکن است به دلیل کمبود ید و یا به دلیل تکثیر خوش خیم سلول های تیروئید ایجاد شود. در برخی شرایط با ظاهر شدن گواتر تغییری در سطح هورمون های تیروئیدی رخ نمی دهد اما گاهی نیز ممکن است سطح هورمون ها تحت تأثیر قرار گیرد. در کشورهایی که کمبود ید در آن ها شایع نیست گره های تیروئید و التهاب عوامل اصلی گواتر به شمار می روند. انواع گواترها به شرح زیر است:
- گواتر کلوئیدی: این نوع گواتر به دلیل کمبود ید برای تولید هورمون های تیروئیدی پدیدار می شود. افراد مبتلا گواتر کلوئیدی معمولاً در مناطقی زندگی می کنند که ید غذایی محدود است
- غیر سمی: علت گواتر غیر سمی ناشناخته است اما بعضی عوامل مثل مصرف داروهای لیتیومی در ایجاد چنین اختلالی تأثیر دارند. داروهای لیتیومی برای درمان اختلالات خلقی نظیر اختلال دوقطبی تجویز می شوند. در گواتر غیر سمی تولید هورمون های تیروئیدی تحت تأثیر قرار نمی گیرد و عملکرد تیروئید نرمال است
- گواتر ندولی یا سمی: توده های جامد یا مایع به نام ندول در تیروئید است که به صورت توده های ناصاف و سخت ظاهر می شوند. تعداد گره ها از یک تا چندین گره متغیر است و هر گره هورمون تیروئید خود را تولید می کند و این روند باعث پرکاری تیروئید می شود
علائم و نشانه های گواتر
علائمی که در گواتر ظاهر می شود به اندازه و نوع گواتر بستگی دارد. گاهی اوقات گواتر اصلاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند. گاهی نیز با علائمی همراه است. این علاپم عبارت اند از:
- تورم در پایه گردن
- احساس تنگی در گلو
- گرفتگی صدا
- سرفه کردن
- دشواری در تنفس
- مشکل در بلع
- سرگیجه
- تورم ورید گردن
در اغلب موارد، ورم گواتر خفیف است و به همین علت علائمی که در فرد بروز می کند خفیف هستند و با درمان به موقع فروکش می کنند. علائم گواتر خفیف به صورت زیر است:
- سرفه گهگاه و خفیف
- احساس فشار جزئی در ناحیه گلو
- تغییر اندک و ملایم تن صدا
علائم گواتر در زنان ممکن است متفاوت باشد. گواتر ممکن است در هر فردی و در هر رده سنی بروز کند اما شیوع آن در زنان بیشتر از مردان است و گاهی بر نحوه عملکرد تیروئید نیز اثرگذار است. اندازه گواتر بسته به عامل زمینه ای و شدت آن متفاوت است.
علل گواتر
غده تیروئید دو هورمون اصلی تولید می کند: تیروکسین (T4) و تریودوتیرونین (T3). این هورمون ها در جریان خون گردش می کنند و در تنظیم سوخت و ساز بدن نقش دارند. آن ها به کنترل مصرف چربی ها و کربوهیدرات ها، دمای بدن، ضربان قلب و تولید پروتئین کمک می کنند.غده تیروئید همچنین کلسی تونین تولید می کند؛ هورمونی که در تنظیم مقدار کلسیم خون نقش دارد.غده هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید و رهاسازی T4 و T3 را کنترل می کنند.هیپوتالاموس، ناحیه ای در پایه مغز که به عنوان یک ترموستات برای کل سیستم عمل می کند، به غده هیپوفیز سیگنال می دهد تا هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید کند. غده هیپوفیز، که آن هم در پایه مغز قرار دارد، بسته به میزان تیروکسین و T3 در خون، مقدار مشخصی از TSH را آزاد می کند. غده تیروئید، به نوبه خود، تولید هورمون های خود را بر اساس میزان TSH دریافتی از غده هیپوفیز تنظیم می کند.
داشتن گواتر لزوماً به این معنی نیست که غده تیروئید به طور عادی کار نمی کند. حتی در صورت بزرگ شدن، تیروئید ممکن است مقادیر طبیعی هورمون ایجاد کند. با این وجود میزان تیروکسین و T3 تولیدی می تواند بسیار کم یا بسیار بالا باشد.
چندین عامل که می تواند باعث بزرگ شدن غده تیروئید شوند:
- کمبود ید: ید برای تولید هورمون های تیروئیدی ضروری است و در درجه اول در آب دریا و خاک مناطق ساحلی یافت می شود. در کشورهای در حال توسعه، افرادی که در مناطق خشک و یا در ارتفاعات زندگی می کنند، غالباً از نظر ید کمبود دارند و وقتی تیروئید در تلاش برای به دست آوردن ید بیشتر است، امکان ایجاد گواتر وجود دارد. کمبود ید ممکن است با رژیم غذایی حاوی غذاهای مهار کننده هورمون مانند کلم، کلم بروکلی و گل کلم بدتر شود.
- بیماری گریوز: گواتر ممکن است زمانی رخ دهد که غده تیروئید هورمون تیروئیدی زیادی تولید کند (پرکاری تیروئید). در شخصی که به بیماری گریوز مبتلا است، آنتی بادی های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می کنند و باعث می شود تیروکسین اضافی تولید کند. این تحریک بیش از حد باعث تورم تیروئید می شود.
- بیماری هاشیموتو: گواتر همچنین می تواند ناشی از کم کاری تیروئید باشد. مانند بیماری گریوز، بیماری هاشیموتو نیز یک بیماری خود ایمنی است. اما به جای تولید هورمون بیش از حد، هاشیموتو به تیروئید آسیب می رساند به طوری که میزان تولید هورمون بسیار کم می شود.
- گواتر مولتی مدولار: در این شرایط، چند برآمدگی جامد یا پر از مایع به نام ندول در هر دو طرف تیروئید ایجاد می شود و در نتیجه باعث بزرگ شدن اندازه کلی غده می شود.
- ندول های انفرادی تیروئید : در این حالت، یک ندول منفرد در یک قسمت از غده تیروئید ایجاد می شود. بیشتر ندول ها غیرسرطانی هستند (خوش خیم) و به سرطان منجر نمی شوند.
- سرطان تیروئید : سرطان تیروئید بسیار ناشایع تر از ندول های خوش خیم است. بیوپسی ندول تیروئید در تعیین سرطانی بودن آن بسیار دقیق است.
- بارداری : هورمونی که در دوران بارداری تولید می شود، گنادوتروپین کوریونی انسان (HCG)، ممکن است باعث شود تا غده تیروئید کمی بزرگ شود.
- التهاب : التهاب تیروئید یک بیماری التهابی است که می تواند باعث درد و تورم در تیروئید شود. همچنین ممکن است باعث افزایش بیش از حد تولید تیروکسین شود.
عوامل خطر گواتر
گواتر می تواند بر هر کسی تأثیر بگذارند. ممکن است در بدو تولد وجود داشته باشد و یا در هر زمان در طول زندگی رخ دهد. برخی از عوامل خطر شایع گواتر شامل موارد زیر است:
- کمبود ید رژیم غذایی. افرادی که در مناطقی زندگی می کنند که میزان ید در رژیم غذایی شان کم است و به مکمل های ید دسترسی ندارند، در معرض خطر گواتر قرار دارند.
- جنس مونث. از آنجا که زنان بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات تیروئیدی هستند، احتمال ابتلا به گواتر نیز در آن ها بیشتر است.
- سن. گواتر بعد از ۴۰ سالگی شایع تر است.
- سابقه پزشکی. سابقه شخصی یا خانوادگی بیماری خود ایمنی خطر را افزایش می دهد.
- بارداری و یائسگی. به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، احتمال بروز مشکلات تیروئیدی در دوران بارداری و یائسگی بیشتر است.
- داروهای خاص. برخی از درمان های پزشکی، از جمله داروی قلب آمیودارون (پاسرون و سایر) و داروی روانپزشکی لیتیوم، خطر را افزایش می دهند.
- قرارگیری در معرض تشعشع. اگر سابقه عکس برداری با اشعه ایکس را در مناطق گردن یا قفسه سینه دارید و یا در یک مرکز هسته ای مشغول به کارید، احتمال ابتلا افزایش می یابد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به گواتر هستند؟
گواتر در هر فردی و در هر سنی ممکن است رخ دهد؛ با این حال برخی عوامل هستند که احتمال ابتلای فرد را به گواتر بالا می برند، از جمله:
- رژیم غذایی فاقد ید
- سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های تیروئیدی
- زن بودن
- سن بالای 40 سال
- سابقه ابتلا به بیماری های خودایمنی
- بارداری و یائسگی
- برخی داروهای خاص از جمله برخی داروهای قلبی مثل آمیودارون و داروهای اعصاب و روان مثل لیتیم
- سابقه تماس با تشعشعات
گواتر چه عوارضی به دنبال دارد؟
گواترهای کوچک اغلب مشکلی ایجاد نمی کنند؛ اما گواتر بزرگ می تواند باعث بروز مشکلاتی از قبیل سرفه، گرفتگی صدا، مشکل در بلع یا تنفس شود. گواتری که با کم کاری یا پرکاری تیروئید همراهی داشته باشد، می تواند باعث بروز طیف وسیعی از علائم از خستگی و افزایش وزن تا تحریک پذیری و کاهش وزن ناخواسته شود. درصورتی که شدت گواتر کم باشد معمولاً خطرناک نیست؛ ولی در مواردی که گواتر شدید باشد و اندازه ی آن بزرگ شود ممکن است به نای و مری فشار وارد کند و تنفس و بلع را دچار مشکل کند. عوارض جدی تر گواتر به علت بروز آن بستگی دارند؛ از آنجایی که گواتر علل بسیار مختلفی مانند کم کاری یا پرکاری تیروئید دارد، درمان نکردن آن می تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.
گواتر چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک اغلب به سادگی با لمس گردن و لمس غده تیروئید حین قورت دادن آب دهان قادر به تشخیص گواتر خواهد بود. در برخی موارد پزشک حین معاینه فیزیکی، قادر به لمس ندول های تیروئیدی زیر دست خواهد بود. انجام هر یک از موارد زیر برای تشخیص قطعی گواتر ممکن است ضرورت یابد:
- آزمایش هورمونی: برای اندازه گیری سطح هورمون ها انجام آزمایش خون ضروری است؛ این آزمایش خون به پزشک کمک می کند بفهمد که گواتر با پرکاری یا کم کاری تیروئید همراهی دارد یا خیر.
- تست آنتی بادی: برخی مشکلات تیروئیدی از قبیل گریوز و هاشیموتو با افزایش سطح آنتی بادی های غیرطبیعی در خون همراهی دارند؛ انجام آزمایش خون به اندازه گیری سطح این آنتی بادی ها در خون و تشخیص بیماری های نامبرده کمک می کند.
- سونوگرافی: سونوگرافی یک شیوه تصویربرداری است که در آن از امواج صوتی برای ثبت تصویر از ارگان های درونی بدن استفاده می شود. تصویربرداری یا سونوگرافی به تشخیص اندازه غده تیروئید و ندول ها کمک می کند.
- اسکن تیروئید: در اسکن تیروئید، ایزوتوپ رادیواکتیو از طریق وریدی در ناحیه آرنج تزریق می شود؛ پس از ان تصاویری از غده تیروئید ثبت و بر روی صفحه نمایش نشان داده می شوند. کاسکن تیروئید اطلاعات مفیدی درباره اندازه و فعالیت غده به دست می دهد؛ با این حال نسبت به سونوگرافی تهاجمی تر بوده، زمان بیشتری برده و گران تر است.
- سی تی اسکن یا MRI: اگر گواتر خیلی بزرگ باشد، برای بررسی میزان گسترش آن ممکن است CT-scan یا MRI ضرورت داشته باشد.
- بیوپسی: طی این روش با کمک تصاویر سونوگرافی سوزنی وارد بافت تیروئید شده و بخشی از بافت غده را جهت بررسی های بیشتر خارج می کند.
درمان بیماری گواتر
درمان گواتر به بزرگی تیروئید، علائم و علت آن بستگی دارد. درمان ها عبارتند از:
- بدون نیاز به درمان: اگر گواتر کوچک است و فرد را آزار نمی دهد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که نیازی به درمان نیست. با این وجود، گواتر از نزدیک برای مشاهده هرگونه تغییر تحت نظر خواهد بود. داروها لووتیروکسین Levothroid)، Synthroid ) یک درمان جایگزینی هورمون تیروئید است.
- اگر علت گواتر تیروئید کم کار باشد (کم کاری تیروئید)، این داروها تجویز می شوند. اگر علت گواتر تیروئید بیش از حد فعال (پرکاری تیروئید) باشد، سایر داروها تجویز می شوند. این داروها شامل متی مازول (Tapazole) و پروپیل تیوراسیل است. اگر گواتر در اثر التهاب ایجاد شود، ممکن است پزشک برای فرد آسپرین یا داروی کورتون تجویز کند.
- درمان ید رادیواکتیو: این روش درمانی که در موارد بیش فعالی غده تیروئید استفاده می شود، شامل مصرف ید رادیواکتیو به صورت خوراکی است. ید به غده تیروئید می رود و سلول های تیروئید را از بین می برد، که غده را کوچک می کند. پس از درمان ید رادیواکتیو، بیمار معمولاً مجبور است تا پایان عمر درمان جایگزینی هورمون تیروئید را انجام دهد.
- نمونه برداری بیوپسی: برداشتن نمونه ای از بافت یا سلول هایی است که در آزمایشگاه مورد مطالعه قرار می گیرند. در صورت وجود گره های بزرگ در غده تیروئید، نمونه برداری ممکن است لازم باشد. برای رد سرطان نمونه برداری انجام می شود.
- عمل جراحی: جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید انجام می شود. در صورت بزرگ بودن گواتر و ایجاد مشکل در تنفس و بلع، ممکن است به جراحی نیاز باشد. گاهی اوقات از عمل جراحی برای برداشتن گره ها نیز استفاده می شود. در صورت وجود سرطان باید جراحی انجام گردد. بسته به میزان غده تیروئید برداشته شده، بیمار ممکن است نیاز به درمان جایگزینی هورمون تیروئید تا پایان عمر خود داشته باشد.
بیماری ضعف چشم و درمان آن
