بیماری سل یا توبرکولوز Tuberculosis از جمله قدیمی ترین بیماری های شناخته شده انسان است. در مومیایی های مصری شواهدی از این بیماری بدست آمده است.بیماری سل در افرادی که سطح رفاه اقتصادی و اجتماعی پایینتری دارند بیشتر دیده میشود. در مراکز پر جمعیت، افراد مبتلا به سوء تغذیه بیشتر دیده میشود. زایمان های مکرر در زنان، ابتلا به دیایت و ضعف سیستم ایمنی در اثر بیماری هایی مانند دیابت میتواند زمینه ابتلا به بیماری سل را مساعد کند.درگیری استخوان ها و مفاصل در بیماری سل همیشه ثانویه به ابتلا ریوی، ابتلاء غدد لنفاوی و یا بدنبال سل کبد یا کلیه است. به زبان دیگر در بیماری که سل دستگاه حرکتی دارد اول جای دیگری از بدن گرفتار شده و سپس بیماری به سیستم اسکلتی سرایت کرده است.
انواع سل استخوان و مفاصل
دسته های مختلفی از سل استخوانی وجود دارد، و روش های مختلف درمانی برای انواع مختلف سل وجود دارد. برخی از کلاس ها به شرح زیر است:
- سل ستون فقرات
- سل مفاصل لگن
- سل آرنج
- سل مفصل زانو
- سل مفاصل مچ پا
- سل اندام های فوقانی
عامل بیماری سل استخوان و مفاصل
عامل بیماری سل باکتری خاصی است که به آن باسیل کخ (کخ نام دانشمندی است که اولیت بار این میکروب را کشف کرد) یا مایکوباکتریوم توبرکولوزیس Mycobacterium tuberculosis میگویند.
دو نوع باسیل کخ وجود دارد نوع انسانی و نوع گاوی. مبتلا شدن به نوع گاوی بیماری سل از راه گوارشی (خوردن مواد غذایی آلوده به میکروب) و ابتلا به نوع انسانی از راه تنفسی است. تشخیص قطعی عفونت سلی وقتی داده میشود که پزشک بتواند باسیل سل را در بافت بیمار کشف کند ولی این همیشه امکانپذیر نیست.
سل میتواند ستون مهره و مفاصل ران، پا، آرنج، دست و شانه را گرفتار کند. انتشار میکروب از کانون اولیه بیماری به استخوان از راه جریان خون است بطور مثال بیمار میتواند ابتدا به سل ریوی مبتلا شود و سپس باسیل از راه جریان خون به استخوان منتقل شده و در آن رشد و تکثیر پیدا کند.
در هر صورت میکروب سل به هر قسمت از سیستم اسکلتی که وارد شود میتواند از طریق مجاورت قسمت های دیگر سیستم را هم گرفتار کند. پس در این بیماری درگیری استخوان و مفصل در بسیاری اوقات با هم ایجاد میشود. ممکن است ابتدا استخوان یا مفصل گرفتار شود ولی بعد از مدتی عفونت به قسمت دیگر هم سرایت میکند.
عوامل خطر سل استخوانی
افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف به احتمال زیاد به سل فعال مبتلا می شوند. موارد زیر برخی از مواردی است که می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند.
HIV از دلایل سل استخوانی
برای مبتلایان به HIV، پزشکان سل را به عنوان یک عفونت فرصت طلب می دانند. این بدان معناست که فرد مبتلا به HIV بیشتر از فرد مبتلا به سیستم ایمنی سالم از ابتلا به سل و ابتلا به علائم شدیدتر برخوردار است.درمان سل می تواند در فرد مبتلا به HIV بسیار پیچیده باشد، اما پزشک می تواند یک برنامه درمانی جامع تهیه کند که هر دو موضوع را برطرف کند. سل می تواند به عارضه HIV تبدیل شود.
استعمال دخانیات از دلایل سل استخوانی
مصرف دخانیات و استنشاق دود حاصل از آن خطر ابتلا به سل را کاهش می دهد. این عوامل همچنین باعث می شود درمان بیماری سخت تر باشد و احتمال بازگشت پس از درمان بیشتر شود.ترک سیگار و جلوگیری از تماس با دود می تواند خطر ابتلا به سل را کاهش دهد.
سایر شرایط سل استخوانی
برخی از مسائل بهداشتی دیگر که سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و خطر ابتلا به سل را افزایش می دهد، شامل موارد زیر است:
- وزن کم
- اختلالات سوء مصرف مواد
- دیابت
- سیلیکوزیس (silicosis )
- بیماری شدید کلیه
- سرطان سر و گردن
همچنین برخی از درمان های پزشکی مانند پیوند عضو مانع عملکرد سیستم ایمنی بدن می شود.گذراندن وقت در کشوری که سل در آن شیوع دارد نیز می تواند خطر ابتلا به آن را افزایش دهد. برای اطلاع در مورد شیوع سل در کشورهای مختلف، می توانید از WHO کمک بگیرید.
سل استخوان چگونه به نظر می رسد؟
تشخیص علائم سل استخوان همیشه تا حاد شدن و پیشرفت این بیماری، آسان نیست. سل استخوان به ویژه سل نخاعی تشخیص دشواری دارد زیرا در مراحل اولیه بدون درد است و ممکن است بیمار علائمی را نشان ندهد. وقتی سرانجام سل تشخیص داده شود، علائم و نشانه ها معمولاً بسیار پیشرفته هستند.علاوه بر این، گاهی اوقات این بیماری در ریه ها می تواند خنثی باشد و بدون آنکه بیمار بداند که به هیچ وجه سل وجود دارد، به نواحی دیگر بدن گسترش می یابد. با این وجود، هنگامی که یک بیمار مبتلا به سل استخوان شناسایی شد، علائمی برای مراقبت از آن وجود دارد:
- درد شدید
- تورم
- سفتی عضلات
- آبسه ها
هنگامی که سل استخوان پیشرفته تر شد، برخی از علائم خطرناک عبارتند از:
- عوارض عصبی
- پاراپلژی یا فلج
- کوتاه شدن اندام در کودکان
- ناهنجاری های استخوانی
همچنین، بیماران مبتلا به سل استخوان ممکن است علائم طبیعی سل را تجربه کنند و یا آن ها را نداشته باشند، که شامل موارد زیر است:
- خستگی
- تب
- عرق شبانه
- کاهش وزن
شروع بیماری سل از مفصل
شایعترین قسمت دستگاه اسکلتی که به سل مبتلا میشود ستون مهره است بطوریکه سل ستون مهره به تنهایی نیمی از موارد سل استخوان و مفاصل را تشکیل میدهد. ابتلا دیگر مفاصل به سل بترتیب شیوه عبارتند از مفصل ران، زانو، مچ پا، شانه، آرنج و مچ دستدرگیری مفاصل در بیماری سل بصورت تک مفصلی است یعنی یک مفصل از بدن گرفتار میشود. این علامت میتواند وجه تمایز تشخیص خوبی باشد تا بتوان سل را از بیماری های دیگر مانند بیماری های روماتیسمی که معمولا چند مفصل را با هم گرفتار میکنند تمایز داد.مهمترین علائم درگیری مفصلی در بیمار مبتلا به سل عبارتند از:
- ممکن است بیماری بصورت درد و تورم خفیف و مزمن در مفصل وجود داشته باشد که دوره های شدت و ضعف دارد. بافت سینوویال دچار التهاب شده و ضخیم میشود. عضلات بیمار بتدریج لاغر و ضعیف میشوند
- ممکن است درد و تورم شدید و محدودیت حرکتی بطور ناگهانی در مفصل ایجاد شود. بیمار دچار تب شده و بیماری بسرعت گسترش یابد.
شروع بیماری سل از استخوان
مهمترین علائم اسکلتی بیمار وقتی سل بیشتر استخوان را درگیر کرده باشد عبارتند از
- ممکن است درد مزمن و کمی در استخوان وجو داشته باشد. عضلات اندام لاغر و ضعیف میشوند
- درد و تورم و حساسیت روی استخوان گرفتار شده وجود داشته و بیمار دچار تب و عرق شبانه میشود
بیماری چه از مفصل شروع شود و چه از استخوان، درد های اندام بیمار در شب بیشتر میشوند. در اندام تحتانی بیمار موقع راه رفتن میلنگد. وقتی بیماری مزمن میشود بر اثر التهاب مزمنی که ایجاد شده است بافت فیبرو ترمیمی در کپسول مفصلی ایجاد میشود که موجب محدودیت حرکتی در مفصل مبتلا میگردد.
مفصل گرفتار شده ممکن است تغییر شکل بدهد. گاهی اوقات تجمعی از چرک در اطراف مفصل و استخوان ایجاد میشود که به آنها آبسه سرد میگویند. این آبسه ی سرد ممکن است به پوست سر باز کرده و موجب ترشح مزمن در ناحیه شوند.بیماری ممکن است سالها به همین وضعیت باقی مانده و دوره های شدت و ضعف داشته باشد.
شروع بیماری از بافت سینوویال خارج از مفصل
بندرت ممکن است شروع سل دستگاه حرکتی از بافت سینوویال اطراف تاندون ها یا بافت سینوویال بورس ها باشد. در این موارد تورم در محل تاندون یا بورس همراه با درد موضعی که با حرکت تاندون ها بیشتر میشود دیده میشود. بتدریج عضلات ضعیف و لاغر میشوند.درگیری غلاف سینوویال اطراف تاندون ها بیشتر در ناحیه مچ دست و پا و در گیری بورس ها بیشتر در بورس روی تروکانتر بزرگ و بورس پشت آرنج ایجاد میشود.
درمان سل سیستم اسکلتی بدن انسان
اساس درمان سل استفاده از آنتی بیوتیک ها است. معمولا از چند داروی آنتی بیوتیکی بطور همزمان استفاده میشود. متداول ترین این داروها ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول، پیرازینامید و استرپتومایسین هستند.معمولا چند تا از این داروها بمدت حداقل شش ماه به بیمار داده میشود. متاسفانه بسیاری از باسیل های سل به آنتی بیوتیک ها مقاوم شده اند و این درمان آنها را بسیار مشکل میکند. پزشک معالج با بررسی مداوم علائم بیماری و آزمایش خونی ESR پاسخ بیماری به درمان را تحت نظر داشته و مدت درمان و نوع داروهای مصرفی را تعیین میکند.
اندام مبتلا به سل تا مدتی به توسط آتل یا وسایل دیگر بیحرکت میشود. مدتی پس از شروع درمان و با کاهش درد و تورم در اندام فیزیوتراپی اندام بصورت انجام حرکات کششی تقویتی شروع میشود تا دامنه حرکتی مفاصل بهتر شده و قدرت عضلات هم بیشتر شود. بر حسب محل ابتلا به سل ممکن است از روش های جراحی نیز برای کمک به درمان بیمار مسلول استفاده شود. مهم ترین این درمان ها عبارتند از:
- سینووکتومی مفصل : در این عمل جراحی بافت سینوویال رشد کرده و عفونی شده از داخل مفصل برداشته میشود
- سینووکتومی غلاف تاندون : در مواردی که بافت سینوویال اطراف تاندون ها متورم و کلفت شده باشد ممکن است نیاز به برداشتن آن با عمل جراحی باشد
- جوش دادن مفصل : به این نوع جراحی آرترودز Arthrodesis هم میگویند. این نوع عمل جراحی در مورد مفاصلی بکار برده میشود که در آنها غضروف مفصلی بکلی از بین رفته و مفصل درد شدیدی داشته باشد. در این عمل جراحی غضروف باقیمانده مفصل خارج شده و استخوان های دو سر مفصل در کنار یکدیگر با پیچ و پلاک به هم فیکس میشوند تا جوش بخورند
- آرتروپلاستی : در موارد تخریب شدید مفصلی ممکن است عمل جراحی تعویض مفصل برای بیمار انجام شود
- قطع اندام : در موارد بسیار شدید بیماری انجام میشود
- خارج کردن استخوان مرده : در صورت محدود شدن سل به استخوان و وجود بافت و استخوان مرده در درون استخوان ممکن است نیاز به خارج کردن آنها به توسط عمل جراحی وجود داشته باشد
بیماری درد ناف و نکات مهم در مورد آن
