در مورد چاقی ژنتیکی چه می دانید ؟

چاقی به حالتی گفته می شود که مقدار بیش از حد چربی در بدن فرد تجمع یابد. به طور کلی چاقی نتیجه عدم تعادل بین انرژی دریافتی از غذا و انرژی سوخته شده توسط بدن است.با مدرن شدن جوامع و افزایش مصرف غذاهای پرکالری و کاهش تحرک افراد، شیوع چاقی در جهان بسیار بیشتر شده. اما این بدان معنی نیست که همه ی افرادی که پرخوری می کنند و تحرک ندارند دچار چاقی می شوند، یا برعکس، همه ی افراد چاق کم تحرک و پرخور هستند!

تعریف اضافه وزن و چاقی :

شــیوع اضــافه وزن در ســرتاســر جهان رو به افزایش اســت. در دهه اخیر،درایران شیوع چاقی افزایش چشمگیری داشته است.چاقی تنها مشکل بزرگسالان نیست و در کودکان و نوجوانان نیز روند رو به رشدی دارد.طبق آمار منتشـر شده ، نیمی از افراد ساکن در تهران اضافه وزن دارند و ٢۰ درصد آنان چاق هسـتند.مفهوم ساده چاقی عبارت است از دریافت انرژی بیشـتر(دریافت چربی و کالری زیاد) و به دنبال آن مصرف انرژی کمتر (زندگی با تحرک کم). وزن های بالاتر از حد استاندارد تعاریفی دارند: از نظر علمی اگر فرد ، ١۰ تا ٢۰ درصد بیشــتر از وزن استاندارد خود داشته باشد ، اضافه وزن محســـوب می شود و ٢۰ درصد اضافه وزن یا بیشــــتر ، چاقی نامیده می شود . چاقی پس از گذشتن از مر حله افزایش وزن ایجاد می شود و باید در همان مراحل اولیه ، درمان را شروع کرد. مطالعات نشـان داده که افراد چاق نسـبت به بیماری هایی چون دیابت نوع ٢ ،سندرم متابولیک ، فشـار خون بالا، بیماری های قلبی ، سکته مغزی ، سرطان (عموماً سرطان سینه و روده بزرگ ) ، افسردگی ، کبد چرب ، سنگ های صفراوی ، استئوارتریت و … بسیار مستعدتر هستند.

نقش ژنتیک بر چاقی

مطالعات نشان داده تفاوت های ژنتیکی نقش بسیار مهمی در واکنش افراد به محیط دارد، یعنی دو فرد با ژنتیک متفاوت که غذای یکسانی مصرف می کنند و فعالیت بدن کاملا برابری دارند ممکن است از نظر شرایط فیزیکی کاملا متفاوت باشند.مطالعات اخیر نشان داده اند که 40-70% موارد چاقی با ژنتیک در ارتباط است ( البته به این معنی نیست که 40 تا 70% چاقی ها تقصیر ژن هاست!) و در حدود 50 ژن شناسایی شده اند که رابطه ی بسیار قوی با بوجود آمدن چاقی دارند.

بعضی از نقص های ژنتیکی نادر باعث چاقی بسیار شدید می شوند. این نوع چاقی ها در بدو تولد شروع می شوند و فرد در طول زندگی به شدت احساس گرسنگی می کند. یکی از شایع ترین این حالات، نقص ژن تولید کننده لپتین است که منجر به کمبود لپتین در بدن می شود.

بعضی از ژن ها سبب افزایش ریسک چاقی می شوند

نقص های ژنتیکی که سبب چاقی های شدید می شوند نادر هستند. اما تعداد زیادی ژن وجود دارد که می تواند فرد را مستعد چاقی و اضافه وزن کند.یکی از این ژن ها، ژن FTO است. انواع مشخصی از این ژن که در بعضی جمعیت ها، در 43% افراد یافت می شود از طرق مختلف سبب چاقی می شود. به طور کلی این ژن و دیگر ژن های مرتبط با چاقی باعث موارد زیر می شوند:

• افزایش گرسنگی
• افزایش دریافت کالری
• کاهش اشتها
• عدم کنترل در غذا خوردن
• افزایش تمایل به بی تحرکی
• افزایش تمایل بدن به ذخیره چربی

ژن ها چطور باعث چاقی ارثی می شوند؟

همچنین ده ها ژن مانند FTO وجود دارند که به نوعی با تغییرات وزنی و مشخصا چاقی مرتبط هستند. بعنوان مثال، بعضی از آنها باعث می شود که افراد به طور طبیعی بیشتر چربی ذخیره کنند. بنابراین چاقی ارثی را می توان تا حدی ببا وجود تغییرات در این ژن ها توجیه کرد.وجود این ژن و سایر ژن های مرتبط با چاقی می تواند باعث بروز موارد زیر شود:

• افزایش سطح گرسنگی
• افزایش مصرف کالری
• کاهش میزان سری
• کاهش کنترل غذا خوردن
• افزایش تمایل به کم تحرکی
• افزایش تمایل به ذخیره چربی بدن

آیا ژن چاقی به تنهایی می تواند باعث چاق شدن افراد شود؟

چاقی یک بیماری بسیار پیچیده است و عوامل زیادی می توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. این یعنی ژنتیک تنها عامل چاقی نیست و به تنها نمی تواند باعث افزایش وزن زیاد شود. در عوض ژنتیک همراه با عواملی مانند سبک زندگی و رفتار و محیط دست در دست هم باعث چاقی می شوند.

محققان معتقدند چاقی ارثی تنها بخشی از ماجرا است. کسانی که در خانواده ظاهر سابقه چاقی دارند نه فقط در نتیجه ژنتیک بلکه بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی چاق می شوند.آن ها به واسطه ژن ها به خودی خود مستعد چاقی هستند و با داشتن سبک زندگی مضر و مصرف رژیم های غذایی نامتعادل و ناسالم وزن می گیرند.در همین خصوص محققان متوجه شده اند در کشوری مانند آمریکا طی ۵ سال گذشته میزان چاقی به شدت افزایش یافته و آن ها نمی توانند ایجاد تغییرات ژنتیکی که باعث چاقی شده است را طی این مدت کوتاه توجیه کنند. زیرا ایجاد تغییرات چشمگیر ژنی نیازمند گذشت مدت زمان طولانی است.در عوض دانشمندان معتقدند که با صنعتی شدن جوامع، بی تحرکی و رژیم غذایی پر از چربی، چاقی در سراسر جهان افزایش یافته است. بنابراین عوامل محیطی بیشتر در چاق شدن نقش دارند.

رابطه بین چاقی مفرط (شدید) و ژنتیک چست؟

نقص های نادر تک ژنی باعث چاقی شدید از اوایل کودکی می شود و با گرسنگی بسیار بالا همراه است. افرادی که قبل از ۲ سالگی به چاقی شدید مبتلا شده اند باید در مورد غربالگری با یک متخصص لاغری در خصوص موارد زیر صحبت کنند:

• کمبود لپتین
• کمبود POMC
• کمبود MC4R

اهمیت تست ژنتیکی در درمان چاقی چیست؟

با انجام آزمایش های خاص بر روی DNAهر فرد می توان دریافت آیا وی حامل ژن های خاصی اسـت که وی را مســتعد اضافه وزن و چاقی می کند یا خیر. همچنین، در صورت رعایت چه نوع رژیم غذایی و کدام گروه از ورزش ها می توان بر مشکلات چاقی یا اضافه وزن غلبه کرد؟ فرد متوجه خواهد شد که چاقی وی تا چه اندازه زمینه ژنتیکی دارد. در صورتی که چاقی ، ریشـه ژنتیکی داشته باشد پزشک با پی بردن به اینکه کدام یک از ژن های فرد درگیر می باشد، می تواند بهترین روش درمان را انتخاب نماید.

رژیم غذایی در مورد هر کدام از ژن ها متفاوت می باشد.زمانی که فرد از چاقی ژنتیکی خود مطلع نباشد،ممکن است رژیم غذایی را انتخاب نماید که نه تنها باعث لاغری نشود بلکه چاقی فرد را تشدید نماید. فرد متوجه خواهد شد که آیا فعالیت جسمی و ورزش در لاغری وی موثر است یا خیر؟ و اینکه کدام ورزش برای تناسب اندام وی باید انجام شود.پزشک به راحتی تشخیص می دهد که درمان دارویی برای فرد مفید است یا خیر.ژن های مورد بررسی در تســت ویژه بررسی ژن های مرتبط به تناسب وزن ۶ ژن مرتبط با چاقی مورد بررسی قرار می گیرند.بر اساس مطالعات تغییر در ژن FABP٢ ، موجب چربی شکمی ،و متابولیسم در موقع استراحت می گردد.این افراد باید از مصــرف اسیدهای چرب اشباع پرهیز نموده و بیشــتر از اسید های چرب اشباع نشــده (بویژه امگا ٣ (استفاده کنند (رژیم مدیترانه ای). به علاوه مصـرف کربوهیدرات های مرکب (موجود در سبزی ها، نان و غلات کامل)نیز در سوخت و ساز چربی ها و افزایش حساسیت انسولین کمک خواهد کرد.

تاثیر سبک زندگی بر درمان چاقی ژنتیکی

به طور کلی اثر ژن بر چاقی اندک و اثر سبک زندگی بسیار زیاد است. بنابراین ژن ها تنها می توانند احتمال ابتلا به چاقی را کمی افزایش دهند و سبک زندگی ما در نهایت تعیین می کند که دچار اضافه وزن شویم یا خی؛ حتی اگر ژن چاقی داشته باشیم!با سه کار ساده ی زیر ریسک چاقی را در خود و خانوادتان کاهش دهید:

1. فعالیت بدنی

شما صرف نظر از اینکه دارای ژن های چاقی هستید یا خیر می توانید با انجام فعالیت بدنی ساده به مقدار بسیار زیادی وزنتان را کنترل کنید. به همین منظور همه ی افراد چه لاغر چه دارای اضافه وزن و چاقی باید هفته ای 150 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشند.بهترین حالت برای 150 دقیقه فعالیت بدنی این است 5 روز در هفته 30 دقیقه پیاده روی انجام شود.

2. رژیم غذایی سالم

برای اینکه اثبات کنیم اثر رژیم غذایی بر چاقی خیلی بیشتر از ژن هاست، نتیجه ی یک مطالعه را برایتان شرح می دهیم.

در یک مطالعه رژیم غذایی افراد امتیاز گذاری شد. برای مثال هر چه غذاهای سالم تری در رژیم وجود داشت امتیاز رژیم فرد بیشتر در نظر گرفته میشد. از طرف دیگر 77 ژن شناخته شد که در چاقی اثر گذار هستند و افراد نیز بر حسب داشتن یا نداشتن ژن های چاقی از 0 تا 154 امتیاز گرفتند.

بعد از 20 سال مشخص شد که هر 10 امتیاز ژن چاقی تنها باعث 50 گرم افزایش وزن در فرد در هر 4 سال می شود! از طرف دیگر داشتن رژیم غذایی سالم می تواند 350 تا 500 گرم از اضافه وزن جلوگیری کند. نتیجه ی جالب دیگر این مطالعه این بود که افرادی که دارای ژن های چاقی بیشتری هستند، مقدار بیشتری می توانند وزن کم کنند.

3. کنترل استرس و اضطراب

از دیگر عواملی که اثر بسیار زیادی بر وزن دارد می توان به استرس روزانه و کیفیت خواب اشاره کرد که معمولا دست کم گرفته می شوند. در مطالعات مشخص شده افرادی که همیشه در معرض استرس و اضطراب هستند نسبت به دیگر افراد وزن بیشتری دارند.

آیا شیر سویا مفید است؟