مهریه از حقوق مالی مربوط به زوجه بوده که این حق پس از عقد ازدواج برای زن ایجاد میشود. هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک باشد را میتوان بعنوان مهریه تعیین کرد. با تحقق عقد ازدواج، زن مالک مَهر میشود و میتواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. مهریه زمانی که وجود خارجی داشته و به صورت عین باشد به محض وقوع عقد ازدواج در مالکیت زوجه قرار می گیرد و پس از آن زن میتواند هر گونه تصرفی در خصوص آن مال بنماید. در غیر این صورت، مهریه دینی میباشد به گردن زوج و زوجه به نوعی طلبکار محسوب میشود که در بیان مثال آن میتوان به سکه ای که برای زن در عقدنامه در نظر گرفته میشود اشاره نمود.
پیش از این اشاره شد که به محض منعقد شدن عقد نکاح زن دارای حق مالکیت بر مهریه می باشد و چنانچه مهریه عندالمطالبه باشد، زوجه هر زمان که بخواهد می تواند مهر و صداق خود را مطالبه کند و در صورتی که عندالاستطاعه باشد، باید هنگامی که شوهر استطاعت مالی داشت مهریه به زن پرداخت شود.
باید توجه نمود که در هیچ شرایطی حق مالکیت زن بر مهریه از بین نمی رود مگر مواردی که قانون تعیین کرده است.
مواردی مانند نشوز زن و عدم انجام وظایف زناشویی توسط زوجه و ترک زندگی مشترک یا حتی خیانت و رابطه نامشروع زوجه با فرد دیگر و مواردی از این قبیل باعث سلب مهریه از زن نخواهد شد. زوجه حتی پس از فوت شوهرش می تواند از ترکه متوفی مهریه خود را مطالبه کند.
باطل بودن نکاح و عدم رابطه زناشویی زوجین
قانون مدنی یکی از شرایط عدم تعلق مهریه به زوجه را اینگونه مقرر کرده است که: در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده، زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته باشد شوهر میتواند آن را استرداد نماید.
توجه داشته باشید که علاوه بر باطل بودن نکاح میبایست رابطه زناشویی میان زوجین نیز برقرار نشده باشد تا به زن مهریه تعلق نگیرد و اگر میان زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد، در این شرایط زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود که دادگاه رسیدگی کننده میزان آن را تعیین میکند.
نکته دیگر اینکه تفاوتی میان ازدواج دائم و موقت وجود ندارد و چنانچه به هر دلیلی ازدواج باطل شود و یا از ابتدا باطل بوده و زوجین از این موضوع اطلاع نداشته باشند، در هر صورت به زوجه مهریه تعلق نمیگیرد.
عدم تعیین مهریه و فوت یکی از زوجین
در نکاح دائم برخلاف نکاح موقت این امکان وجود دارد که زوجین مهریه تعیین نکنند و یا بعد از عقد نکاح بر سر مقدار مهریه توافق کنند.
قانون مدنی نیز در این خصوص مقرر کرده است که: اگر در نکاح دائم مهر تعیین نشده یا عدم مهر شرط شده باشد، نکاح صحیح است و طرفین میتوانند بعد از عقد مهریه را به تراضی معین کنند. اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آنها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود و اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد زوجه مستحق هیچگونه مهری نیست. بنابراین این شرط تنها مختص نکاح دائم می باشد زیرا نکاح موقت بدون تعیین مهریه باطل می باشد اما در نکاح دائم امکان تعیین مهریه بعد از عقد نیز وجود دارد و در این حالت چنانچه مهریه تعیین نشده باشد و یکی از زوجین فوت کند و نزدیکی نیز صورت نگرفته باشد، زن مستحق مهریه نخواهد بود اما اگر نزدیکی اتفاق افتاده باشد به زوجه مهرالمثل تعلق میگیرد.
نکاح فسخ شده باشد
شرط سوم در عدم تعلق مهریه به زوجه این است که قبل از وقوع نزدیکی میان زوجین عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شده باشد.
قانون مدنی نیز در این باره مقرر کرده است که: هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.
در نتیجه اگر نکاح میان زوجین فسخ شده باشد، مرد موظف به پرداخت مهریه نیست. اما اگر فسخ نکاح به دلیل عنن و ناتوانی جنسی مرد در برقراری رابطه زناشویی باشد در این صورت نصف مهریه به زوجه تعلق میگیرد.
به شرایط عدم تعلق مهریه به زوجه پرداخت شده. در ادامه به مواردی که مهریه زوجه نصف می شود اشاره می کنیم:
طلاق قبل از برقراری رابطه زناشویی
مطابق قانون مدنی هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را از وی بخواهد. بنابراین چنانچه طلاق قبل از نزدیکی واقع شود زوجه تنها مستحق نصف مهریه خواهد بود و چنانچه قبلا مهریه را کامل دریافت کرده باشد مرد میتواند نصف آن را مطالبه کند.
طلاق خلع و مبارات
طلاق خلع و طلاق مبارات از انواع طلاق میباشند که به واسطه کراهت زن و یا کراهت طرفینی زوجین محقق میشود که در این نوع طلاق ها زن میبایست مالی به مرد ببخشد تا طلاق واقع شود، که عموما در این شرایط زوجه بخشی از مهریه خود را میبخشد.
