یکی از راه های متداول در سراسر جهان برای اثبات گناهکار یا بیگناه بودن یک شخص استناد به شهادت افراد دیگری می باشد؛ در واقع در هر کشور متناسب با دین رسمی آن کشور و کتاب آسمانی آن، شهادت دادن و قسم خوردن یک راه اثبات جرم و یا تبرئه از جرم محسوب می شود؛ البته اینکه چه افرادی بتوانند شهادت دهند شرایطی دارد و هر کسی نمی تواند این کار را انجام دهد؛ مثلاً اقوام درجه یک و یا آشنایان شاکی و فردی که از او شکایت شده است حق شهادت دادن ندارند و شهادت آن ها بی ارزش است؛ در کشور ما طبیعتاً با توجه به این که دین رسمی، دین مبین اسلام می باشد، شهادت دادن بر اساس قرآن کریم انجام می شود؛ البته برای اقلیت های دینی هم شهادت دادن بر اساس کتاب آسمانی آن ها انجام می شود. متاسفانه بسیاری از افرادی که درک درستی از شهادت دادن و قسم یاد کردن به کتاب های آسمانی ندارند، حاضر می شوند در جلسه دادگاه شهادت دروغ و کذب دهند؛ در این مطلب می خواهیم در مورد دفاع در مقابل شهادت کذب صحبت کنیم و مطالبی را در خدمت شما قرار دهیم؛ فلذا با ما همراه باشید.
شهادت کذب به چه معناست؟
شهادت دروغ یا شهادت کذب از جمله جرایم کیفری می باشد و بدان معناست که شخصی در دادگاه یا نزد مقامات رسمی در مورد موضوعی، مطالب کذب و دروغی عنوان نماید، این عمل وی شهادت دروغ یا شهادت کذب محسوب می شود. همچنین پس گرفتن شهادت به این معنا که اگر فردی که شهادت داده است خود مدعی شود که به دروغ شهادت داده است مشمول عنوان شهادت کذب می شود مطابق ماده ۶۵۰ از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
در مقابل شاهد دروغین چگونه دفاع کنیم؟
تنها راه موثر و قوی برای دفاع در برابر شهادت کذب و اثبات دروغگویی شهود، پرسیدن سوالات ریز و جزئی در مورد حادثه از شهود و خود شخص استناد کننده به شهود و مقایسه آن ها با یکدیگر است. دادگاه ها عموماً به دلیل کمبود وقت به پرسیدن سوالات کلی از شهود و گواهان اکتفا می کنند. بنابراین طرف مقابل باید با زیرکی و قدرت بیان، شهود را در پیچ و خم سوالات ریز و جزئی از حادثه گرفتار کند تا تعارض اظهارات و تناقض گویی شهود با یکدیگر و شهادت کذب آن ها مشخص گردد. البته در مورد شهادت کذب در کلانتری پرسیدن سوالات از شهود عملاً ممکن و مرسوم نیست و صرفاً در دادسرا و دادگاه طبق قانون متصور است. ماده ۲۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی حقوقی و ماده ۳۲۶ قانون آیین دادرسی کیفری در دعاوی کیفری به طرف مقابل که شهود علیه وی شهادت می دهند، حق پرسیدن سوالات از شهود را به صورت جداگانه داده است. فلذا باید از این حق قانونی با قدرت و زیرکی و اصرار در دادگاه استفاده نمود. ضمناً، شهود باید جداگانه مورد پرسش قرار گیرند تا سوالات را به هم اطلاع ندهند.
شهادت شهود در دادگاه حقوقی و کیفری به عنوان بینه شرعی و دلیل قانونی محسوب میشود و با شهادت دو شاهد مرد و یا یک شاهد مرد و دو زن و یا یک شاهد مرد به ضمیمه قسم مدعی، بسیاری از دعاوی یا ادعاهای مالی و حقوقی قابل اثبات است. به همین خاطر موضوع شهادت دروغ بسیار در دادگاه ها شایع است و در نتیجه برای شهادت کذب نیز مجازات مقرر شده است و باید نحوه دفاع در برابر شهادت کذب را در دادگاه بدانیم. مواد مربوط به شهود و شهادت در قوانین فعلی، به این شرح است : مواد ۱۳۰۶ تا ۱۳۲۰ قانون مدنی – مواد ۲۲۹ تا ۲۴۷ قانون آیین دادرسی مدنی – مواد ۲۰۴ تا ۲۱۶ و ۳۱۸ تا ۳۳۴ قانون آیین دادرسی کیفری – مواد ۱۷۴ تا ۲۰۰ قانون مجازات اسلامی – ماده ۶۵۰ (۸۷۶) قانون تعزیرات مجازات اسلامی. متاسفانه یکی از معضلات دادرسی های فعلی در دادگاه ها، شهادت کذب می باشد. در این پرونده ها، خواهان یا خوانده با آوردن چند گواه و شاهد دروغگو، ادعای واهی و غیر واقع خود را اثبات می نماید و حق طرف مقابل دعوا برای همیشه در این دنیا تضییع می گردد. اما پرسش این است که راههای اثبات شهادت کذب چیست و چه دفاعی در برابر شهادت دروغ و شهود دروغگو مطرح کنیم؟؟ در این موارد چند دفاع وجود دارد :
- جرح شهود (اعتراض به شهادت): جرح شهود که در بین افراد عام به عنوان اعتراض به شهادت شهود شناخته می شود به معنای اعلام و اثبات عدم شرایطی در شهود که قانونگذار وجود آن شرایط را ضروری می داند مثل عدالت و عدم تکدی گری و عدم نفع شخصی در دعوا و غیره که در قوانین فوق ذکر شده است. اما این دفاع در اکثر موارد غیر قابل انجام است چون معمولاً شهود شرایط کلی را دارند و یا اثبات خلاف آن شرایط دشوار است.
- شهود معارض: شهود معارض یعنی شهودی که شهادت آن ها در تعارض با شهادت شهود طرف مقابل هستند. آوردن شهود معارض توسط مدعی علیه در برخی نظریات فقهی مورد پذیرش واقع نشده است چرا که شهود به عهده مدعی است نه مدعی علیه معذلک منعی در قوانین فوق الذکر در خصوص استناد به شهود معارض در مقابل شهود طرف مقابل وجود ندارد.
- شکایت کیفری شهادت کذب: راه دیگر برای بی اثر کردن آثار حکم صادره بر اساس شهادت شهود، شکایت کیفری از شهود تحت عنوان شهادت کذب طبق ماده ۶۵۰ قانون تعزیرات مجازات اسلامی است. البته اگر شاکی (کسی که علیه او شهادت و گواهی در دادگاه داده شده است) بتواند با دلیل و مدرک کذب و دروغ بودن شهادت شاهد و گواه را اثبات نماید، طبیعتاً با همین ادله می تواند در همان دادگاه اولیه مانع از آن شود که شهادت شهود به نتیجه و ثمر برسد.
در هر صورت کسی که علیه وی شهادت داده شده است، اعم از این که بتواند با راههایی از جمله شهود معارض و اثبات تناقض گویی شهود، شهادت شهود را در دادگاه اولیه بی اثر کند و یا نتواند بی اثر کند و حکم به ضرر وی صادر شود، میتواند شکایت کیفری نماید و بعد از تحصیل حکم و رای دادگاه کیفری، از رای دادگاهی که بر اساس شهادت شهود به ضرر او صادر شده است، اعاده دادرسی نماید.
جرح شاهد (اعتراض به شهادت دروغ)
جرح کردن شاهد به معنای ایراد گرفتن از شاهد است. قانون آیین دادرسی مدنی موارد جرح شاهد را به شرایط مندرج در قانون آیین دادرسی کیفری ارجاع داده است. به موجب ماده 191 قانون مجازات اسلامی: شاهد شرعی قابل جرح و تعدیل است. جرح گواه عبارت است از: شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است و از ناحیه طرفین دعوا صورت می گیرد. بنابراین، در صورتی که شاهدی به دادگاه معرفی شده باشد ولی شرایطی که برای شاهد در قانون ذکر شده را دارا نباشد، طرف مقابل می تواند به اصطلاح حقوقی این شاهد را جرح نماید تا به شهادت وی اعتبار شهادت شرعی داده نشود. البته پس از جرح گواه در دادگاه توسط شخص ، طرف مقابل نیز می تواند با معرفی شاهد ، عدالت گواه معرفی شده را اثبات نماید که به آن تعدیل گواه نیز می گویند. ماده 191 قانون مجازات اسلامی: تعدیل شاهد عبارت از: شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است.
اثبات جرح یا تعدیل شاهد چگونه است؟
در صورت رد شاهد شرعی از سوی قاضی یا جرح وی، مدعی صلاحیت شاهد می تواند برای اثبات آن دلیل اقامه کند. در اثبات جرح یا تعدیل شاهد، ذکر اسباب آن لازم نیست و گواهی مطلق به تعدیل یا جرح، کفایت می کند مشروط بر آنکه شاهد دارای شرایط شرعی باشد. در اثبات یا نفی عدالت، علم شاهد به عدالت یا فقدان آن لازم است و حسن ظاهر به تنهایی برای احراز عدالت کافی نیست. ماده 196 قانون مجازات اسلامی: هرگاه گواهی شهود معرفی شده در اثبات جرح یا تعدیل شاهد با یکدیگر معارض باشد از اعتبار ساقط است.
مهلت جرح شاهد چقدر است؟
جرح گواه تشریفات خاص و ویژه ای ندارد و علی القاعده باید پیش از ادای گواهی به عمل آید . به موجب ماده 193 قانون مجازات اسلامی: جرح شاهد شرعی باید پیش از ادای شهادت به عمل آید مگر آنکه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود. در این صورت، جرح تا پیش از صدور حکم به عمل می آید و در هر حال دادگاه مکلف است به موضوع جرح، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند. همچنین به موجب تبصره ماده 234 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص مهلت جرح گواه، این امکان وجود دارد که طرف دعوا برای جرح گواه از دادگاه تقاضای مهلت نماید که در این صورت دادگاه حداکثر برای مدت یک هفته به او مهلت می دهد.
تکلیف قاضی در اعلام حق جرح و تعدیل شهود چیست؟
ماده 192 قانون مجازات اسلامی: قاضی مکلف است حق جرح و تعدیل شهود را به طرفین اعلام کند. در صورتی که هر یک از طرفین درخواست جرح داشته باشند ، قاضی مکلف است که آن را بپذیرد. پذیرفتن جرح به این معناست که دلایل طرفین برای جرح را بشنود. ولی اینکه آیا جرح شهود پذیرفته است یا خیر ، با نظر دادگاه است.
شکایت کیفری برای شهادت دروغ
راه دیگر برای بی اثر کردن حکم صادره بر اساس شهادت شهود، شکایت کیفری از شهود تحت عنوان شهادت کذب طبق ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است. البته اگر شاکی (کسی که علیه او شهادت و گواهی در دادگاه داده شده است) بتواند با دلیل و مدرک کذب و دروغ بودن شهادت شاهد و گواه را اثبات نماید، طبیعتاً با همین ادله می تواند در همان دادگاه اولیه مانع از آن شود که شهادت شهود به نتیجه و ثمر برسد. در هر صورت کسی که علیه وی شهادت داده شده است، اعم از این که بتواند با راههایی از جمله شهود معارض و اثبات تناقض گویی شهود، شهادت شهود را در دادگاه اولیه بی اثر کند و یا نتواند بی اثر کند و حکم به ضرر وی صادر شود، میتواند شکایت کیفری نماید و بعد از تحصیل حکم و رای دادگاه کیفری، از رای دادگاهی که بر اساس شهادت شهود به ضرر او صادر شده است، اعاده دادرسی نماید.
ارکان تشکیل دهنده شهادت دروغ
گاهی اوقات یکی از معضلات دادرسی های فعلی در دادگاه ها، شهادت کذب است. در این پرونده ها احتمال دارد خواهان یا خوانده با آوردن چند گواه و شاهد دروغگو، ادعای واهی و غیرواقع خود را اثبات کند و حق طرف مقابل دعوا برای همیشه در این دنیا تضییع می شود. برای تشکیل هر جرمی، سه رکن باید وجود داشته باشد:
- رکن قانونی: برای آنکه رفتاری جرم محسوب باشد، در قانون باید برای آن مجازات تعیین شده باشد. ماده ی قانونی که یک رفتار را جرم انگاری کرده و مجازات آن را تعیین کرده است، رکن قانونی نامیده می شود. رکن قانونی جرم شهادت دروغ نیز ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی است: «هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. تبصره – مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات برای شهادت دروغ ذکر گردیده است».
- رکن مادی: در رکن مادی، مهم ترین چیزی که مورد بررسی قرار می گیرد، رفتار جرم است. جرم مورد نظر ما، با ادای شهادت دروغ در دادگاه نزد مقامات رسمی محقق می شود. شهادت دروغ حتما باید در دادگاه اعم از عمومی و اختصاصی انجام شده باشد؛ بنابراین شهادت خارج از دادگاه و در مراجعه که به آنها دادگاه گفته نمی شود، این جرم را محقق نمی کند. مانند شهادت دروغ در کلانتری. همچنین شهادت باید نزد مقام رسمی انجام شده باشد تا بتوان آن را مجرمانه تلقی کرد. منظور از مقام رسمی فردی است که صلاحیت استماع شهدت را داشته باشد. بنابراین اگر شهادت دروغ در دادگاه نزد کارمند بایگانی انجام شود، نمی توان آن را مجرمانه تلقی کرد. البته اداره حقوقی قوه ی قضائیه طی یک نظریه مشورتی اعلام نمود که واژه ی مقامات رسمی اختصاص به مقامات قضایی ندارد. بنابراین به طور مثال شهادت نزد مامورین اداره ی ثبت احوال هم می تواند جرم باشد. البته این نظریه قابل انتقاد است؛ چرا که ماده ی ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی به صراحت لفظ دادگاه را به کار برده است.
ادله اثبات دعوا در امور حقوقی
در حقوق ایران، شهادت شهود به عنوان بینه شرعی و دلیل قانونی محسوب می شود و با شهادت دو شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو زن یا یک شاهد مرد به ضمیمه ی قسم مدعی، بسیاری از دعاوی یا ادعاهای مالی و حقوقی قابل اثبات است. به همین دلیل موضوع شهادت دروغ بسیار در دادگاه ها شایع است و در نتیجه برای شهادت کذب نیز مجازات مقرر شده است و باید نحوه ی دفاع در برابر شهادت کذب را در دادگاه بدانیم. ماده 1258 قانون مدنی: دلایل اثبات دعوا از قرار ذیل است:
- اقرار
- اسناد کتبی
- شهادت شهود
- امارت
- قسم
ادله اثبات دعوا در امور کیفری
در حقوق ایران شهادت شهود به عنوان بینه شرعی و دلیل قانونی محسوب میشود و با شهادت دو شاهد مرد و یا یک شاهد مرد و دو زن و یا یک شاهد مرد به ضمیمه قسم مدعی، بسیاری از دعاوی یا ادعاهای مالی و حقوقی قابل اثبات است و در مقابل برای شهادت کذب نیز مجازات مقرر شده است. طبق ماده 160 قانون مجازات اسلامی: ادله اثبات جرم عبارت از: اقرار، شهادت شهود، قسامه و سوگند در موارد قانونی و علم قاضی است.
شرایط شهود شرعی چه چیزهایی می باشد؟
در ادامه ساعد نیوز درباره شرایط شهود شرعی تمامی مواردی که مورد نظر است ذکرده کرده است همراه ساعد نیوز باشید. ماده 1313 قانون مدنی: در شاهد: بلوغ، عقل، عدالت، ایمان و طهارت مولد شرط است. ماده 177 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:
- بلوغ: یکی از شرایط گواه بلوغ است؛ بنابراین شهادت دختران، پیش از 9 سالگی و پسران پیش از 15 سالگی پذیرفته نمی باشد. البته ماده 176 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است : در صورتی که شاهد واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او استماع می شود. تشخیص میزان تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است. بنابراین مطابق این ماده، حتی در صورت بالغ نبودن فرد، امکان استماع شهادت وی وجود داشته، لیکن این نوع از شهادت، دلیل محسوب نشده و ارزش اماره قضایی را دارد.
- عقل: یکی از شرایط شهود عقل است؛ بنابراین اگر گواه فاقد قوه تعقل ، دیوانه و یا مجنون باشد ، می توان گواه را جرح نمود. ماده 178 قانون مجازات اسلامی: شهادت مجنون ادواری در حال افاقه پذیرفته می شود، مشروط بر آنکه تحمل شهادت نیز در حال افاقه بوده باشد.
- ایمان و عدالت: ایمان و عدالت از جمله شرایط گواه است؛ بنابراین اگر گواه از اقلیت های دینی باشد نمی تواند علیه مسلمان شهادت دهد و همچنین اگر گواه عادل نبوده و سابقه فسق و اشتهار به فساد را داشته باشد ، می توان به این دلایل وی را جرح کرد. ماده 181 قانون مجازات اسلامی: عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می دهد، اهل معصیت نباشد. شهادت شخصی که اشتهار به فسق داشته باشد، مرتکب گناه کبیره شود یا بر گناه صغیره اصرار داشته باشد، تا احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت و عدالت وی، پذیرفته نمی شود.
- طهارت مولد: به معنای حلال زاده بودن
- ذینفع نبودن در موضوع: نداشتن نفع شخصی در دعوای مطروحه جزء شرایط لاینفک شاهد یا گواه است؛ بنابراین اگر گواه نفع شخصی در صدور حکم در دادگاه داشته باشد ، قابل جرح خواهد بود . تبصره 2 ماده 1313 قانون مدنی: شهادت کسی که نفع شخصی به صورت عین یا منفعت یا حق رد دعوی داشته باشد، پذیرفته نمی شود.
- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها: هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می شود.
- عدم اشتغال به تکدی،
- ولگرد نبودن: عدم اشتغال به تکدی و ولگردی شرط مهمی است که باید درگواه موجود باشد؛ لذا در صورتی که گواه به گدایی و ولگردی مشغول باشد ،می توان گواه را جرح نمود .
- شرایط شاهد: اگر شاهد هر یک از شرایط بالا برای شهادت را نداشته باشد ، می توان شاهد را جرح کرد. جرح کردن به معنای ایراد گرفتن از شاهد به علت نداشتن هر یک از شرایط شهادت است.
نمونه سوالات جهت دفاع در برابر شهادت کذب
تنها راه موثر و قوی برای دفاع در برابر شهادت کذب و اثبات دروغگویی شهود، پرسیدن سوالات ریز و جزئی در مورد حادثه از شهود و خود شخص استناد کننده به شهود و مقایسه آن ها با یکدیگر است. دادگاه ها عموماً به دلیل کمبود وقت به پرسیدن سوالات کلی از شهود و گواهان اکتفاء می کنند و نان شهود دروغگو در همین کلی شهادت دادن است. بنابراین طرف مقابل باید با زیرکی و قدرت بیان، شهود را در پیچ و خم سوالات ریز و جزئی از حادثه گرفتار کند تا تعارض اظهارات و تناقض گویی شهود با یکدیگر و شهادت کذب آن ها مشخص گردد. البته در مورد شهادت کذب در کلانتری پرسیدن سوالات از شهود عملاً ممکن و مرسوم نیست و صرفاً در دادسرا و دادگاه طبق قانون متصور است. ماده ۲۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی حقوقی و ماده ۳۲۶ قانون آیین دادرسی کیفری در دعاوی کیفری به طرف مقابل که شهود علیه وی شهادت می دهند، حق پرسیدن سوالات از شهود را به صورت جداگانه داده است. فلذا باید از این حق قانونی با قدرت و زیرکی و اصرار در دادگاه استفاده نمود.
ضمناً یادتان باشد، شهود باید جداگانه مورد پرسش قرار گیرند تا سوالات را به هم اطلاع ندهند و از هم تقلب نکنند! همچنین در ابتدا و قبل از ورود شهود به اتاق دادگاه، باید خود استناد کننده به شهود جریان روز واقعه را کامل و ریز به ریز شرح دهد و سپس شهود. پس دو بار مقایسه می کنیم. یکبار اظهارات خود طرف مقابل با شهودش و دوم شهودش با یکدیگر. تنها راه موثر و قوی برای اثبات شهادت کذب و دروغگویی شهود، پرسیدن سوالات ریز و جزئی در مورد حادثه از شهود است.
- زمان تنظیم مبایعه نامه ؟؟ صبح یا ظهر یا عصر یا شب ؟
- محل دقیق تنظیم مبایعه نامه ؟
- موقعیت نشستن طرفین حاضر در جلسه ؟؟ چه کسی پیش چه کسی نشسته بود ؟
- زمان جلسه چقدر طول کشید ؟ آیا از ابتدای جلسه تا انتها فقط بحث مبایعه نامه بود و یا بعد از امضاء بازهم جلسه ادامه پیدا کرد ؟
- نحوه ی پرداخت ۳۰ میلیون تومان نقدی پیش پرداخت معامله چگونه بود ؟؟ آیا شاهد عینی پرداخت نقدی بوده اید؟؟ فروشنده مقدار زیادی پول نقد را چگونه و به چه کیفیتی به خریدار پرداخت نمود ؟ نوع اسکناس ها و آیا تراول بوده است ؟ آیا شاهد شمردن وجوه نقد بوده اید؟ آیا این مقدار حجم زیاد اسکناس در کیف بوده است ؟
- در خصوص ۴۵ میلیون تومان از ثمن که با مطالبات ادعایی خریدار تهاتر شده است، در حضور شهود چه صحبت هایی در خصوص مبنای معامله ۴۵ میلیون تومان رد و بدل شد و اینکه چه حساب و کتابی بوده که تهاتر شده است ؟
- علت حضور همگی شهود در یک زمان و در یک جلسه چه بوده است ؟ آیا شهود با یکدیگر دوست و یا خویشاوند هستند که همزمان در محل عقد جمع شده اند ؟!
- ترتیب زمانی ورود افراد به جلسه ؟ وقتی هر شاهد وارد جلسه شد، آیا فروشنده و خریدار در جلسه از قبل بودند و بعداً شهود وارد جلسه شده اند و یا ابتدا شهود در جلسه بودند و بعداً فروشنده یا خریدار وارد شد ؟
- ترتیب زمانی خروج افراد از جلسه ؟ آیا ابتدا فروشنده جلسه را ترک کرد و یا خریدار و یا شهود ؟
- کاتب و نویسنده قرارداد چه کسی بود ؟
- آیا به غیر از شهود و خریدار و فروشنده، فرد دیگری هم در جلسه بود ؟
- آیا در جلسه قرارداد پذیرایی شدید و چه کسی و چگونه پذیرایی کرد ؟
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
