مرگ در زندگی بشری حقیقتی بزرگ محسوب می شود اما نحوه واکنش ها به آن در قسمت های مختلف دنیا متفاوت است. چهار هزار سال قبل، تمدن اولیه دیلمون مردگان خود را در هزاران برج استوانه ای می سوزاندند که امروزه می توان بقایای آن را در بحرین شاهد بود. مایان ها، دهان مردگان را پر از ذرت می کردند و سپس می سوزاندند تا حین سفر به زندگی بعدی غذای روح آن ها تأمین باشد. مردم چاچاپویا در پروی امروزی نیز مردگان را در پورونماچو می گذاشتند، یعنی تابوتی ساخته شده از خشت! سپس این تابوت را در لبه صخره قرار می دادند که نگهبان سرزمین آب و اجدادی آن ها باشد.
قرار نیست که به تاریخ بازگردیم یا به کشف نمونه های باورنکردنی آداب ورسوم دفن مردگان بپردازیم. برخی از این رسومات از قدیم تا به امروز همچنان پابرجا هستند و برخی شکل جدیدتری به خود گرفته و تحت چالش های محیطی تغییر کرده اند. در اینجا چند آداب تشریفاتی جالب توجه برای دفن مردگان را از سراسر جهان ذکر می کنیم.
مراسم تدفین آسمانی تبتی ها
در این رسم تبتی ها اجساد را در بالای قله ای قرار می دهند تا توسط کرکس ها و سایر پرندگان خورده شوند. شاید از دید دیگران این کار واقعاً ترسناک باشد اما ازنظر بودائی ها این کار دو هدف ماندگار و سمبولیک دارد که نشان دهنده دائمی نبودن زندگی است. از نظر آن ها اجساد تنها پوسته ای خالی هستند، روح قبل از آن به سمت تجدید جسم حرکت کرده است. جالب است بدانید که خورده شدن کامل جسم توسط پرندگان نشانه خوبی است، زیرا اگر جسمی کاملاً خورده نشود نشانه آن است که شخص مرده اعمال خوبی نداشته است.
برج های سکوت ایران
ایده محل دفن آسمانی تبتی ها درواقع منحصر به خود آن ها نیست. در یک آیین زرتشتی رهروان مردگان خود را در بالای برج سکوت که دخمه نیز نامیده می شود، قرار می دهند. ازنظر زرتشتی ها مرگ عملی شیطانی است و آلوده کردن زمین پاک به واسطه مرگ توهین به شعائر مذهبی است. آن ها نیز مردگان خود را در بلندی ها قرار می دهند تا توسط پرندگان خورده شوند. دین زرتشت 3500 سال پیش در ایران به وجود آمد و همچنان می توان در قسمتی هایی از شهر یزد برج های سکوت را دید. در سال 1349 استفاده از این برج ها غیرقانونی اعلام شد اما در شهر بمبئی هندوستان که مرکز دوم زرتشتیان است، این رسم ادامه دارد.
مراسم سوزاندن واراناسی
واراناسی که در ایالت شمالی اوتار پارادش و در کنار رودخانه گنگ قرار دارد گردشگران و زائران زیادی را از سراسر جهان به سمت خود جلب می کند. بیشترین جاذبه واراناسی به خاطر محل های سوزاندن مانیکارنیکا و هاریشچانداراست. این دو منطقه منبع درآمد اصلی واراناسی است، زیرا به اعتقاد هندی ها کسانی که در شهر مقدس سوزانده می شوند، از چرخه زندگی، مرگ و تناسخ رها خواهند شد. در حقیقت تقاضا برای سوزاندن مردگان در این شهر تا حدی است که مردم هر 7 روز هفته و 24 ساعت شبانه روز در حال انجام مراسم مذهبی هستند. طبق آمارها روزانه 200 نفر سوزانده می شوند. قبل از سوزاندن، مردگان را داخل لباس های رنگی می پیچند و توسط اعضای مذکر خانواده در رودخانه گنگ تطهیر می کنند. سپس مرده را در کنار رودخانه قرار می دهند تا خشک شود، سپس داخل هیزم هایی از چوب انبه یا صندل قرار می دهند. چوب صندل مانع از پراکنده شدن بوی سوختگی موها می شود. پس از سوزانده شدن خاکستر مرده را جمع آوری کرده و بروی رودخانه گنگ پراکنده می کنند.
پراکنده کردن خاکستر مردگان روی دریا در هنگ کنگ
هنگ کنگ با داشتن بیش از 7.4 میلیون سکنه که تنها در 430 مایل مربع دور هم جمع شده اند، بجای یک شهر درواقع چهارمین کشور بزرگ جهان محسوب می شود. هنگ کنگ قدیمی که در مجاورت شهر دیوار کشیده کولون قرار داشت قبل از تقسیم شدن در دهه 1990 شهری مملو از آپارتمان های کوچک بود که با داشتن بیش از 33000 سکنه تنها در 6.4 هکتار متراکم ترین شهر جهان محسوب می شد. این شهر از نظر تراکم 119 مرتبه متراکم تر از نیویورک است.
بنابراین تعجبی ندارد که قبرستان های این شهر نیز پولی باشند، به صورت میانگین هزینه هر محل برای نگهداری خاکسترها 380000-640000 دلار است. از 48000 نفری که سالانه در هنگ کنگ از دنیا می روند، 90% سوزانده می شوند. اما در چنین شهر شلوغی برای قرار دادن خاکسترها در یک محل ساده باید در یک لیست 4 ساله با قیمت های سرسام آور منتظر ماند. ازنظر چینی ها قرار دادن گلدان خاکستر در خانه یک تابو محسوب می شود. بنابراین دولت چین در سال 2005 شروع به ترویج "سوزاندن سبز" کرد. به خانواده ها توصیه شد که خاکستر مردگان خود را در 11 باغ مشخص شده یا در دریا پراکنده کنند. برای این منظور 3 قسمت در دریا مشخص شده است، مردم توسط کشتی به وسط دریا منتقل می شوند و خاکسترهای خود را در آنجا به روی دریا می پاشند.
ایکوا اوزو، مراسم دوم مردگان توسط مردم ایبو در نیجریه
طبق سنت های مردم ایبو که گروهی بومی در بخش های جنوبی نیجریه هستند، مرگ پایان زندگی نیست بلکه انتقال به جهانی جدید است. تا قبل از مراسمی به نام ایکوا اوزو که به معنای جشن گرفتن مرگ است، مردم بر این باور بودند که مردگان قادر به قرار گرفتن در میان نیاکان خود نیستند. آئین های مراسم در هر یک از این جوامع مختلف است اما نقطه مشترک مراسمی است که پس از دفن صورت می گیرد. در این مراسم که از چند روز تا چند هفته به طول می انجامد، خانواده متوفی مقداری نوشیدنی، چهارپا یا دارایی را خرج مرده می کنند. در مراسمی که "اینو اونو آکوا" نامیده می شود، شخصی که آدا نام دارد غذاهای موردعلاقه متوفی را در سکوت کامل می خورد تا غذای شخص متوفی در آن جهان تأمین شود. این مراسم به قدری هزینه بر هستند که خانواده ها برای برگزاری آن ماه ها صبر می کنند.
رقصیدن با مرده در ماداگاسکار
در ماداگاسکار که دومین کشور جزیره ای بزرگ است، مردگان به لطف مراسمی که فامادیهانا یا "پیچاندن استخوان ها" نامیده می شود، حتی پس از سوزانده شدن نیز نقشی مهم در زندگی خانواده ایفا می کنند. هر 5 یا 7 سال یک بار، مرده ها را از سردابه بیرون می کشند. اعضای خانواده کفن کهنه آن ها را با کفن های جدید عوض می کنند و سپس با او به نوشیدن، خوردن غذا و رقص می پردازند. قبل از غروب خورشید جسد را به مکان اولیه بازمی گردانند و سردابه را تا 7 سال بعد مهر و موم می کنند. این مراسم از این اعتقاد نشات می گیرد که پس از، از بین رفتن کامل استخوان ها فرد به زندگی دیگری منتقل می شود. اگر جسدها از خاک بیرون آورده نشوند، تا همیشه در برزخ خواهند ماند، جایی میان جهان کنونی و جهان باقی.
تابوت های فانتزی در غنا
در این فرهنگ، فرد مرده بیشتر از حالتی که زنده بوده است دارای قدرت است، او قادر است بر روی زندگی خویشاوندان تأثیر گذارد، بنابراین خانواده برای جلب توجه و رحم مردگان خود هر کاری که بتوانند انجام می دهند. بعلاوه به اعتقاد آن ها مرده زندگی خود را در جهانی دیگر ادامه می دهد و باید به گونه ای سوزانده شود که دربردارنده شغل او در این دنیا باشد. بنابراین خانواده آن ها را در تابوت هایی مخصوص در اندازه ها و اشکال مختلف قرار می دهند (تابوت های فانتزی)، از کفش های رنگی و بوت ها گرفته تا بطری های کوکاکولا. این سنت توجهات بسیاری را به سمت خود جلب کرده است، ازجمله کوفی عنان رئیس سابق سازمان ملل و بیل کلینتون که هردو از کارگاه های ساخت تابوت دیدن کرده اند. گفته می شود که جیمی کارتر دو تابوت را نیز برای خود خریداری کرده بوده است.
تابوت های آویزان قبیله ایگوروت در فیلیپین
در مراسم تدفین مردم ایگوروت که از ایالات شمالی جزیره اوزون در فیلیپین نشات گرفته است، افراد خودشان تابوت هایشان را درست می کنند و پس از مرگ از کنار صخره ای آویزان می شوند. در این سنت که پیشینه آن به 2000 سال پیش بازمی گردد، اعتقاد بر این است که آویخته شدن از کنار صخره باعث کوتاه شدن مسیر میان مردگان و ارواح نیاکان می شود. جسدها را قبل از آنکه داخل تابوت قرار دهند بر روی صندلی مرده می نشانند و آن ها را با برگ مو می بندند و سپس داخل یک ملحفه می پیچند. برای جلوگیری از فساد جسد را دودی می کنند و خویشاوندان تا چند روز در کنار جسد می مانند.
مومیایی های مدرنی که مراقب قبیله آنگا در پاپوای گینه نو هستند
در مصر مومیایی کردن در قرون چهارم تا هفتم پس از میلاد از بین رفت اما این سنت قدیمی هنوز برجا مانده و در میان مردم آنگا در پاپوا گینه نو همچنان اجرا می شود. فرد متوفی با مومیایی شدن نسبت به حالتی که در زمین دفن می شود بیشتر در اذهان باقی می ماند و پس از مرگ می تواند همچنان از خانواده خود محافظت کند. البته گرچه این کار با رسیدن مبلغان مسیحی در قرن بیستم به این منطقه کمتر شده است اما مومیایی کردن مردگان همچنان در قسمت های دور افتاده و قسمت های کوهستانی انجام می شود. برخلاف روش مومیایی مصریان، قبیله آنگا برای جلوگیری از فساد جسد، مردگان را به مدت سه ماه درون دود آتش قرار می دهند. وقتی جسد باد کرد، آن را با چوب فشار می دهند تا مایعات آن خارج شود و سپس خشک گردد. طی این فرایند هیچ یک از قسمت های داخلی بدن نباید به زمین بیفتد. پس از اتمام مومیایی کردن، جسد را روی یک صندلی قرار می دهند و به بالای صخره ها می برند تا از بالا در کنار نیاکان خود به روستا بنگرند.