ساعدنیوز
ساعدنیوز

شخصیت متکاثرِ شاعر؛ "سایه" ساری پربار

  پنجشنبه، 27 مرداد 1401   زمان مطالعه 10 دقیقه
شخصیت متکاثرِ شاعر؛ "سایه" ساری پربار
دوست و دشمن در غم سایه گریست! دشمنانش در بزرگداشت او خط ها نوشتند و خیل عظیم دوستدارانش در غم سنگین نبودنش اشک ها ریختند. درخت ارغوان چشم به راه سایه است تا به خانه ابدیش بدرقه کند. همه چشم به راه سایه ایم! هاشم حسینی نیک نام شاعر معاصر درباره شخصیت متکاثر شاعر ارغوان می نویسد.

امیر هوشنگ ابتهاج(1401-1306) متخلص به "سایه"، از تنِ پیراهنی بیرون جَست تا پرنده ی جان را به ابدیت آستان جانان بپیونداند. معرفی تام و تمامِ ابعادِ این انسانِ افتخارآفرین، در نوشتاری به شتاب و با چشمانی بارانِ اشک، رضایت بخش نگارنده نبوده، امید که این مختصر، خواننده ی جویای راستی و درستی را خوشایند باشد و او هر کاستی و تنگنای آن را با بزرگواری خود، چشم بپوشاند. هوشنگ ابتهاج همان انسان آرمانی شاهنامه است که حکیم توس، خطاب به او، رها از تنگناهای اعتقاد و ایدئولوژی سروده و سفارشش را به ایرانیان پاک نهاد کرده است:

همه مردمی باید آیین تو
همه رادی و راستی دین تو

و مولانای راویتگرِ "نی" ، در پِیَش چراغ به دست، روز روشنِ کوران را کاویده است.
الف. سایه عمر پربرکتی داشته و به قول اندیشمندان اسلامی: "باقیات صالحات" یا همان مواریث معنوی گرانقدری از خود به جا گذاشته است. خوشبختانه پژوهش های روشنگرانه و ارزشمندی در باره ی زندگی و کارنامه ی فرهنگی/ادبی/هنری او صورت گرفته و بارها نشست های بزرگداشت و شعر خوانی های داخل و خارج از کشورش با استقبال پر شور و مصاحبه های متعدد از او با اقبال همگانی عام و خاص رو به رو گردیده است. رویکرد سطحی و تک ساحتی به یکی از ابعاد شخصیت او و مصادره به مطلب برشی از زندگی اش بی انصافی و نابخردی است. نگاه های "بی هنر که نظر به عیب کند" در جهت ارضای خود و حواریون پیرامون، جرقه های زودگذریست که به پنهان ساختن شکوه بلندی های این چهره ی ملی می انجامد و محو می شود. هر انسان کارنامه ای از خود در دست دارد و به آیندگان می سپارد با نمرات قوی و ضعیف که نیک و بدش را زمانه می نویسد. داور غربال به دست زمانه ی ارجمند نیمای نام آور سره را از ناسره باز می شناسد و نخاله های را در زباله دانی می ریزد.
کتاب شناسی هوشنگ ابتهاج دارای غنا و چراغ های روشنگر و راهنمای مفیدی است...
افزون بر کتاب "در زلال شعر"/ بررسی زندگی و شعر هوشنگ ابتهاج کامیار عابدی( نشر ثالث، چاپ چهارم 1398)، با منبعِ وزین دیگری رو به رو می شویم، فراهم آمده ی سارا ساور سفلی با عنوانِ "ای عشق همه بهانه از توست"(انتشارات سخن، 1387). این دو پژوهش، بیشتر به سیر و سلوک شاعر توجه داشته اند. به عنوان نمونه، خانم ساور سفلی، سه فصل از کتاب مستطابش را چنین آراسته است:

یک
گفت و گو با هوشنگ ابتهاج: حدیث نفس/ نکته ای چند در باره ی شعر/شعر نو یا کهنه/شعر معاصر/ در پیشگاه مردم.

دو
نقدها و خاطرات: چهار نامه از شهریار/بررسی "سیاه مشق" توسط بزرگ علوی/ نقد و نظرهایی از پرویز ناتل خانلری، مهدی حمیدی شیرازی، مرتضی کیوان، ایرج افشار، باستانی پاریزی، سیمین بهبهانی، غلامحسین یوسفی، اخوان ثالث، نادر نادرپور، صدرالدین الهی، مرتضی کاخی، شفیعی کدکنی، محمد رضا شجریان، اصغر واقدی، محمد رضا لطفی، حسین منزوی، شهرام ناظری، بیرنگ کوهدامنی، پرویز مشکاتیان، حبیب اله عباسی، مهران افشاری، کامیار عابدی و میلاد عظیمی.

سه
آینه در آینه: سایه در شعر دیگران/ شهریار/ م. امید/ م. سرشک/ سیاوش کسرایی/ نادر نادر پور.

و چهار:
گزینه ی اشعار.

گردآورنده ی کتاب "ای عشق همه بهانه از توست"، در "اشاره" اش حق مطلب را در باره ی دستاورد شعری سایه ادا کرده، آن جا که آورده:

نوای مجلس عشاق، نغمه ی دل ماست
بیا و با غزل سایه همنوایی کن

و می نویسد:
"هرگاه دستاوردهای شعری قرن اخیر مورد بررسی قرار گیرد، شعر سایه در صف اول قرار خواهد گرفت. شعر معتدل و متعادل او...او نیز هم چون مرادش حافظ، افراط و تفریط نمی کند...باری برای آن که بتوان جایگاه سایه را در شعر به درستی احساس کرد، باید [پارسی] شناس چیره دستی بود...سایه در انواع دیگر شعر هم موفق بوده و گذشته از غزل، بسیاری از مثنوی ها، قطعات، دوبیتی و رباعی ها، چهارپاره ها، اشعار آزاد و نیز ترانه هایش در حافظه ها جایگیر شده است.
شعر سایه ابتدا در ذات خویش جوهر اصیل شعری را داراست و پیام و تعهد که هرگز در شعر او فراموش نمی شود، در مرتبه ی بعد قرار گرفته است. در حقیقت وی با همه ی التزام و تعهدش، هدف اصلی هنر را که لذت بردن از زیبایی است در راَس کار خود قرار داده است. مرتضی کیوان- که زنده بادش یاد- به سایه نوشته بود:
"هیچ ضرورتی هنرمند را به ایثار غیر لازم وا نمی دارد. هنرمند می تواند معشوقش را با همه ی مردم دوست بدارد. کافی است که شاعر، رازگوی دردها و رنج های بشر باشد و در این میانه، با یکی از مردم، با معشوقه ی خود نیز سخن بگوید. فدا کردن یکی برای دیگری به کلی غلط است".
با آن که "پیر پرنیان اندیشِ" میلاد عظیمی و عاطفه طَیّه در "صحبت سایه"( انتشارات سخن، 1391 و چاپ های بعد) شاعر پژوهشگر را برخوردار از شور و سرمستی، بازگویِ "غفلت پاک" دوران کودکی؛ یادمان های خوش دوران تحصیل، کار( سال های شرکت سیمان تهران و رادیو)، سیاه گوشه ی زندان، یاد بعضی نفرات، موسیقی، ناگفته های شعر و شاعران، گوشه و کنار زندگی، دیدنی های ایران و موضوعات خواندنی دیگر می خواهند و در این راستا خود و خوانندگان را کامروا می سازند؛ و البته کتاب اشان روشنگر لایه ها و درونه های مغفول مانده ی هزارتوی تاریخ معاصر هنر و ادبیات ایران به روایت سایه است؛ اما اینجانب برخود واجب می دانم تصاویری گذرا از ابعادِ شخصیت متکاثر شاعر را بنمایانم و پردازش مشروح و مستند آن ها را به مقال و مجالی جداگانه واگذارم. شکی نیست که همتِ خردِ جمعی، کار را هر چند، پراکنده و تدریجی، به سامانی بهینه می رساند.
هوشنگ ابتهاج به عنوان ایرانی کوشنده ی حقوق اجتماعی، حافظ میراث های ملی، مدافع میهن مورد تجاوز اجنبی و اهریمن و در تحکیم فرهنگ مترقیِ برخوردار از آزادمنشی، نواندیشی، گسترش محک ها و معیارهای زیبایی شناختی هنری، سهم به سزایی در ارتقای مطالبات مدنی، بلوغ سلیقه ها، کمال گرایی فرهنگی هنری و زمینه سازی رشد و رواج تعقل جمعی منتهی به تفکر و تحلیل منطقی به ویژه نقد هنری داشته است. او که خود فعالی اجتماعی در عرصه های مختلف بوده، شاهد بخش های پر فراز و نشیبی از تاریخ معاصر ایران به حساب خواهد آمد. کارنامه ی مطبوعاتی/ رادیویی اش نشان می دهد که او هر جا حضور می داشت، برخوردار از منشی دموکراتیک و به دور از هرگونه انحصار طلبی، سوگیری سیاسی و منفعت طلبی شخصی/ گروهی، عرصه را بر شکوفایی شایستگان گشوده می خواست. او اگر سال هایی رو به تحزب نهاد، اما آزادمنشانه از تعبد و تقلید کورکورانه روی گرداند. مکابره ی کلامی او با نورالدین کیانوری، دبیر اول حزب توده ی ایران( صص. 356و 357 "پیر پرنیان اندیش") نشان از استقلال راَی انسانی می دهد که پابند قَدَر قدرتان نبوده، خردورزی خاص خود را داراست...از این رو، خلاقیت های شعری و کشفیات پژوهشی او برآمده از این جان شیفته آزادمنشی، ناوابسته به تئوری های وارداتی و به پرهیز از مرشد و مریدبازی، او را مقبول طبع مردم خواستار حقیقت و زیبایی کرده است.
"سایه" ی زندگی ما همان بود که گفت و نوشت، خواست و خواند. از او ترانه ها در دهان ها جاریست و اگر پهلوان دوران، زنده یاد غلامرضا تختی(۱۳۴۶-۱۳۰۹) در میان امان می بود، از این هوادار پرشور کُشتی، آشنای ورزشیِ در حد یک کارشناسِ پشتیبان خود بر تشک و گودهای عزم و رزم حکایت ها روایت داشت...
ابتهاجِ آرمانخواه خواستارِ آبادانی ایران و صلح جهان، در ادای دین خود به شاعر حافظه ی ایرانی: خواجه حافظ شیرازی، حافظ به "سعی سایه" را به دست اهل می رساند. نسخه ای از زر که دست به دست، خانه ها را منور می سازد. دستاوردی شگفت که حتا حافظ پژوه نستوه، بها الدین خرمشاهی را به تکریم و تقدیر وا می دارد.
این داور دادخواه زمانه، در ارزیابی و سخن سنجی هنرمندان و شاعران روزگار خود، جانب انصاف و اعتدال را می گیرد و بی توجه به جایگاه دوست و دشمن، آن چه را که شرط بلاغ است بیان می دارد. "پیر پرنیان اندیش" گواه راستینی بر این ادعاست. نگرش او به خدوندگاران سخن پارسی، نمایانگر اندیشمندی درست اندیش است که فردوسی را سرآمد شاعران می داند و خیام را پیام آور زیبایی دانسته، رباعی های هستی شناسانه ی شاعرانه اش را سرشار از دقتِ در سرشت عشق و کاوش معنا در کوتاهترین واژگان معرفی می کند. او از خواندن سروده های شهریار، م. سرشک، م. امید خویی و نادر پور، توللی، شاملو و شاهرودی، منوچهر آتشی، فروغ و... حظی وافر می برده...
برای آن که به رگه هایی از جهان بینی خودویژه ی او نزدیک شویم، نمونه هایی از اظهاراتش را مرور می کنیم:
پروین اعتصامی(۱۳۲۰تهران- ۱۲۸۵تبریز):
- "شاعری خیلی خوب...اعجوبه!"( ص. ۳۱۱، کتاب پیر پرنیان اندیش/ میلاد عظیمی و...، تهران: نشر سخن، ۱۳۹۱)

فروغ فرخزاد(۱۳۴۵- ۱۳۱۳تهران):
- "واقعاً انسان بود..."(ص.۹۷۹، همان جا)

ژاله اصفهانی(۱۳۸۶لندن-۱۳۰۰تیران اصفهان)":
:شاعر خوش فکر و خوش قلب اندیشه ها و ایده های آزادی خواهانه و بشردوستانه..."(ص. ۸۹۹، همان جا)
سیمین بهبهانی(۱۳۹۳-۱۳۰۶ تهران):
- "...از ده غزل سرای نام آور معاصر....خیلی قوی...خیلی تسلط دارد به زبان..."(ص. ۶۹۵)
جلال الدین بلخی:
- "مولانا یه چیزی داره که هیچ شاعری نداره و اون شادی مولاناست. اصلاً حیرت انگیزه! تو یک بیت می گه:

گر بیاید غم، بگویم: آن که غم می خورد نیست
رو به بازار و ربابی از برای من بخر!

تازه غمو به استخدام خودش درآورده؛ حکایتیه این آدم!
(ص. ۱۲۵۰)
...
...غزل مولانا یه چیز سور رئالیستی عجیبه:

داد جارویی به دستم آن نگار
گفت:
از دریا برانگیزان غبار!

فضای هول انگیز سور رئالیستی عجیب و غریب این غزل مولانا هم تو شعر پارسی یگانه است. البته جز سه چهار بیت آخرش که نتیجه گیری های دیگه می کنه...
(ص.۸۱۰ همان جا)
...در پایان، بایسته است اشاراتی گذرا به به یک از هزارانِ رازهای محبوبیت هوشنگ ابتهاج"، شود.
- انسانِ خیرخواهی که
شاعر نوآوری ها، حقانیت عشق و دستاوردهای گسترده تر در محضرِ حافظ، نیما و شهریارست.
- این موسیقیدان بی ادعا، نگهبان بی همتای این حریم و حیطه بوده است.
- سایه سنگ صبور امید بخش اندوهمندان کشورش در هر جغرافیا خواهد ماند.
- "ارغوان" او شمایل شهید مشجّر میهن است که هم میهنان را باشندگان میدان رادی و راستی می خواهد...
با آن که او خود گفته:

به آرزو نرسیدیم و دیر دانستیم
که راه دورتر از عمر آرزومند است...

اما باز هم تکرار می کند:

هنر گام زمان
امروز نه آغاز و نه انجام جهان است
ای بس غم و شادی که پس پرده نهان است
گر مرد رهی غم مخور از دوری و ديری
داني که رسيدن هنر گام زمان است
تو رهرو ديرينه سرمنزل عشقی
بنگر که ز خون تو به هر گام نشان است
آبی که بر آسود زمينش بخورد زود
دريا شود آن رود که پيوسته روان است
از روی تو دل کندنم آموخت زمانه
اين ديده از آن روست که خونابه فشان است
دردا و دريغا که در اين بازی خونين
بازيچه ی ايام دل آدميان است
دل بر گذر قافله لاله و گل داشت
اين دشت که پامال سواران خزان است
روزی که بجنبد نفس باد بهاری
بينی که گل و سبزه کران تا به کران است
ای کوه! تو فرياد من امروز شنيدی
دردی است در اين سينه که همزاد جهان است
از داد و وِداد آن همه گفتند و نکردند
يارب! چقدر فاصله ی دست و زبان است
خون مي رود از ديده در اين کنج صبوری
اين صبر که من مي کنم افشاندن جان است
از راه مرو سايه که ان گوهر مقصود
گنجی است که اندر قدم راهروان است

یادِ ذهن و زبان زیبای "سایه" ی خوش قریحه، از"دیرست گالیا" تا " سیاه مشق" های شاهکار او می درخشد... کارنامه وزین و ثمین به جا مانده ی در سینه های مردم عارف و عاشق او از اکنون تا ابدیت مترنم خواهد بود و چراغ روندگاه راه رستگاری ایران خواهد ماند.
سایه قلب تپنده ی همه
امیدواران وناامیدان بوده است: پژواک وجدان باستانی نیک اندیش و درست کردار...
وصیت او به پوران و دختران این سرزمین، اعتماد و افتخار بر می انگیزد:
"فرزندم!
به عُجب جوانی سخن مگوی، من خواستم، نتوانستم....
تاخودچه خواهی وچه توانی...."

دیدگاه ها

  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
رهبر معظم انقلاب: از وقتی که رهبر شده‌ام آجیل نخوردم؛ چون رهبر باید مثل فقرا زندگی کند! (504 نظر) 10 اقدامِ منجر به گرانی در 100 روز (254 نظر) 10 ایده تبلیغات مؤثر برای کسب‌وکارهای کوچک (246 نظر) (تصاویر) سفر به عصر قاجار؛ منظره‌های «کلاردشت»، 158 سال قبل (244 نظر) داریوش ارجمند: زنی که وزنه برداری می کند نه رَحِم دارد و نه تخمدان ریش درآورده نه می‌تواند شوهر کند و نه می‌تواند بچه داشته باشد! (243 نظر) مهران مدیری: من رفتم مسافرت و بهترین هتل اون شهر رو پیدا کردم ولی من رو نشناخت و گفت اتاقامون پُره، من هنوزم که هنوزه فکر میکنم دارم خواب میبینم+ویدیو (192 نظر) آخرین جشن تولد ساده و خلوت بهاره سرگل زایی، یکی از استعدادهای برتر کشورمان/ روحت شاد بانوی کرمانی+عکس (99 نظر) مهراب قاسم خانی: معرفی میکنم عضو جدید خانواده/ چه پشمالو و گوگولی هم هست+عکس (77 نظر) شهرام قائدی: دنیا دیگه نمیزاد مادرهای مارو، مادر من هیچوقت کرم به دستش نزد، نفهمید مو رنگ کردن چیه لباس خونه با مهمونی چه فرقی داره...+ویدیو (65 نظر) بهاره رهنما: من کاهل نماز بودم که بعد از شرط گذاشتن همسر دومم درباره نماز خواندن الان نمازم را میخوانم و دیگه کاهل نماز نیستم (61 نظر) رونالدو: برای اولین بار جورجینا را برای شام دعوت کردم متعجب بود چون باورش نمی شد که به جای اتوبوس با بوگاتی به خانه برمی گردد+فیلم (50 نظر) مازیار لرستانی: ای کاش به جای روز زن و روز مرد، روز شرف و انسانیت داشتیم+عکس (42 نظر) خلاقیت خنده دار پدر ایرانی با طراحی سینما در توالت خانه اش حماسه آفرید+عکس/ هنر نزد ایرانیان است و بس😂 (41 نظر) پریناز ایزدیار؛ هرچقدر هم شلوغ باشم بازم وقت دارم که به ازدواج فکر کنم، شرایط خانواده‌مون این مدلی نیست که ازدواج حتما باید سنتی باشه یا نباشه، ولی خودم دوست دارم همسرم رو انتخاب کنم (39 نظر) مهران مدیری: شایعه نیست؛ هواپیمای شخصی دارم سوئیچ رو هم دادم به بچه‌های پشت صحنه! / برشی از برنامه تلویزیونی جذاب «دورهمی» با اجرای بی‌نظیر مهران مدیری (39 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
رونمایی از سند ازدواج در زمان قاجار؛ آداب عجیب خواستگاری رفتن بدون خبر دادن به صاحبخانه+ عکس
یک فیلم ایرانی نداریم که مردها در آن نرقصند!
بشار اسد و نبیه بری به پیام رهبر انقلاب چه جوابی دادند؟
واکنش ایران به قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام چیست؟
تصویب قطعنامه ضدایرانی کشورهای غربی در آژانس اتمی
ابلاغیۀ رئیس جمهور مبنی بر اصلاح مصوبۀ ماده واحدۀ تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی
ویدیو | فلسفۀ زندگی از نگاه حسین پناهی: عشق یک جفت النگو، عدالت نیم کیلو سیب‌زمینی!
معنا و مفهوم ضرب المثل «هر چی سنگه، مال پای لنگه» در ادبیات فارسی / ضرب المثل در حقیقت یک باور هست، و هر باور یک ماتریکس!
اجاره خانواده برای ازدواج مجدد پنهانی / مواظب باشید سرتان کلاه نرود!
ویدیو/ شعر مفهومی و فی‌البداهۀ مهران مدیری برای سربازان/ تمجید و تحسین سروش صحت و نادر سلیمانی
بهترین سن یادگیری زبان انگلیسی در کودکان چه سنی است؟ / این یک هشدار است؛ قبل از 18 سالگی یک زبان جدید بیاموزید!
شوخی با تاریخ/ وقتی «خشایارشا» اینستاگرامی می‌شود؛ شاهنشاه هخامنشی در جستجوی فالوور + عکس
ویدیو| دکلمه‌ای که به عمق روح می‌نشیند؛ دکلمه شعر زیبا و حزن‌انگیز "خوار گشتم" از استاد شهریار / من از بازار دنیا زار گشتم ...
قبل از دیر شدن، این 5 ارز دیجیتال را به سبد سرمایه‌گذاری خود اضافه کنید
ویدئو| معماری شگفت‌انگیز هخامنشی‌ها؛ شیرهای خشمگین یا خندان؟ راز چهره‌های دوگانه مجسمه‌های سنگی تخت‌جمشید
منتخب روز   
هدیه‌ دست‌ساز مادران سرزمین آفتاب، سیستان و بلوچستان به مسعود پزشکیان+ویدیو استفاده از ویروس کووید 19 برای مبارزه با سرطان! تب دنگی خطرناک شد؛ شیوع در جنوب شرقی ایران! سردار آزمون: وقتی دو تا گل میزنیم فکر میکنیم بازی رو بردیم و این ایراد بزرگ ماست/ناراحتی سردار آزمون بعد از بازی با قرقیزستان جزئیات پرونده آزار و اذیت دختر 16 ساله مشهدی از طرف 2 برادر ناتنی و پناه بردن او به کلانتری / از چند سال قبل که 2 برادر ناتنی ام به مصرف شیشه اعتیاد پیدا کردند مدام مرا کتک می زدند... مرگ پسر جوان بعد از خوردن الکل ضدعفونی اولین تمرین تیم ملی در استادیوم شهر بیشکک/ماشالله به این انرژی گروگانگیری افغان‌ها در تهران توسط 3 پاکستانی اخاذ اندروید 15 برای شیائومی و سامسونگ کی میاد؟ /لیست کامل تبلت‌هایی که اندروید15 سامسونگ را دریافت می‌کنند سلیقه‌ی خاص همسر پوریا پورسرخ برای سوپرایز تولد شوهر خوش‌تیپش با دیزاین شیک و کیک روکش طلا/ چه تیپ خفنی زده شادوماد! تصاویری از اولین تمرین ستاره های همیشه درخشان تیم ملی ایران، از طارمی گرفته تا بیرانوند و... در بیشکک قبل از بازی با قرقیزستان/به امید پیروزی✌ قتل خانمی جوان به دست یک مرد 43 ساله در تبریز/ پول و جواهرات انگیزه متهم از قتل بود