بنابر نوعی از تقسیم بندی و با توجه به اینکه جرم توسط بزرگسال، کودک یا نوجوان به وقوع پیوسته باشد قانون تدابیری را برای رسیدگی ، صدور حکم و نوع و میزان مجازات در نظر گرفته است.
باید متذکر شد که رسیدگی به جرایم افراد زیر 18 سال با توجه به شرایط سنی دارای حساسیت به مراتب بالاتری می‌باشد، بنابراین قانون آیین دادرسی کیفری جدید به این موضوع توجه ویژه داشته است.
قانون برای رسیدگی به این گونه جرایم دادگاه اختصاصی تحت عنوان دادگاه اطفال و نوجوانان را در نظر گرفته است که در ادامه به رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان و همچنین تفاوت دادرسی و رسیدگی به جرایم بزرگسالان و افراد زیر 18 سال می پردازیم.
دادگاه اطفال و نوجوانان یک مرجع قضایی اختصاصی است.
در دادگاه اطفال و نوجوانان جلسه رسیدگی با حضور یک قاضی و مشاور تشکیل می شود و جرایم افراد زیر 18 سال در این دادگاه رسیدگی می شود.
چنانچه موضوع پرونده در صلاحیت دادگاه کیفری یک باشد جلسه رسیدگی دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان با حضور سه قاضی تشکیل می شود.
نکته دیگر در خصوص این دادگاه ها این است که اگر جرم ارتکابی از جرایم تعزیری درجه یک تا شش باشد مجرم می بایست وکیل انتخاب کند و وکیل در جلسات رسیدگی حضور داشته باشد.
اما چنانچه جرم ارتکابی درجه هفت و هشت تعزیری باشد امکان دفاع از مجرم توسط ولی یا سرپرست طفل یا خود نوجوان وجود دارد.
در قانون آیین دادرسی کیفری جدید حق گرفتن وکیل برای مجرمان زیر 18 سال از مراحل ابتدایی و تحقیقات مقدماتی در نظر گرفته شده است و ضابطین قضایی و بازپرس پرونده می بایست به متهم در خصوص حق استفاده از وکیل اطلاع دهند.
در هر صورت چنانچه رسیدگی به جرم مرتکب زیر 18 سال در دادگاه اطفال و نوجوانان آغاز شود و سن مجرم در طی رسیدگی بالای 18 سال برسد، همچنان دادگاه اطفال به پرونده رسیدگی می کند.
دادسرای ویژه اطفال و نوجوانان یک شعبه ای در دادسرای عمومی و انقلاب به سرپرستی یکی از معاونان دادستان و با حضور یک یا چند بازپرس است. تحقیقات مقدماتی در مورد جرائم افراد 15تا 18 سال توسط این دادسرا انجام و سپس پرونده جهت رسیدگی و صدور حکم به دادگاه ویژه اطفال فرستاده می شود.
همانطور که اشاره شد به دلیل حساسیت بالای رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان نحوه دادرسی و رسیدگی به این جرایم متفاوت است.
برخی از مهم ترین تفاوت ها عبارتند از:
در خصوص جرایم ارتکابی توسط بزرگسالان امکان تعدد مجازات وجود دارد.
یعنی با توجه به جرم به صورت گرفته دادگاه رسیدگی کننده می تواند علاوه بر یک مجازات، چند مجازات در نظر بگیرد و یا علاوه بر مجازات، مجرم را به یک اقدام تامینی و تربیتی نیز محکوم کند. اما درخصوص افراد زیر 18 سال این امکان وجود ندارد و قاضی تنها می‌تواند یک مجازات یا یک اقدام تامینی تربیتی تعیین کند.
تعلیق و تعویق مجازات برای جرایم بزرگسالان، در برخی از جرایم تعزیری و با در نظر گرفتن شرایطی امکان پذیر است اما در خصوص افراد زیر 18 سال در تمام جرایم بدون قید و شرط، تعلیق و تعویق مجازات قابل اعمال است.
جرایم درجه 5 در مورد افراد زیر 18 سال با در نظر گرفتن شرایطی قابل گذشت است.
در حالی که جرایم درجه 5 در خصوص بزرگسالان، غیرقابل گذشت است.
مجازات های تعزیری برای افراد زیر 18 سال با تعزیرات بزرگسالان متفاوت است به طور مثال اطفال و نوجوانان مجازات حبس و شلاق ندارند.
تخفیف مجازات در خصوص بزرگسالان می تواند شامل تبدیل مجازات یا تقلیل و کاهش مجازات باشد اما در خصوص افراد زیر 18 سال تخفیف مجازات صرفاً به معنای تقلیل و کاهش مجازات می باشد.
طبق قانون مجازات اسلامی قوانین مربوط به تکرار جرم و مجازات های مربوط به آن در مورد اطفال و نوجوانان اجرا نمی شود.
