فصل دوم زیست دهم با اسم گوارش و جذب مواد در کتاب زیست شناسی سال دهم قرار گرفته است . دانش آموزان سال دهم که در ابتدای مرحله دوران متوسطه دوم هستند فرصت بسیار خوبی را دارند که مطالعه کنکور را از سال دهم شروع کنند. نحوه ی طراحی سوالات کنکور سراسری در درس زیست شناسی در سال های اخیر تغییر کرده است که نگاه طراحان بیشتر به سمت مفهومی و ترکیبی شدن سوالات است. دانش آموزان سال دهم باید از همین اکنون نگاه حفظ کردن مطالب را کنار بگذارند و مطالب را بصورت مفهومی بخوانند و از درسنامه هایی که این مسئله را رعایت کرده است استفاده نمایند.
فصل 2 از کتاب زیست دهم شامل چهار گفتار است.گفتار اول شامل یاخته و بافت جانوری است و در مورد سلول های جانوری و روش های عبور مواد و انواع بافت های جانوری توضیح می دهد و دانش آموز دهم باید این بخش را به دلیل آنکه در فصل های دیگر زیست شناسی هم کاربرد دارد باید بسیار دقیق مطالعه نماید.گفتار دو شامل ساختار و عملکرد لوله ی گوارش است که احتمال اینکه از این بخش در کنکور سراسری سوال مطرح شود زیاد است. در گفتار سوم در مورد جذب مواد و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش بحث میکند.
یک نکته ی بسیار مهم که دانش آموزان دهمی باید به آن دقت کنند بحث قید ها در سوالات کنکور سراسری است. هر ساله تعداد قابل توجه ی از قید ها مانند برخی ، بعضی ، اغلب و غیره در سوالات کنکور مطرح میشوند دانش آموزان دهم باید از اهمیت ابتدا این قید ها را حفظ نمایند تا در سال کنکور بتوانند مرتب مرور نمایند.
خلاصه فصل دوم
دو بخش اصلی دستگاه گوارش:
۱)لوله گوارش: به ترتیب عبارتند از دهان، حلق، مری، معده، روده باریک، روده بزرگ، راست روده و مخرج
۲)اندام های گوارشی: کبد، لوزالمعده (پانکراس)، کیسه صفرا، غدد بزاقی، زبان و دندانها
دو نوع گوارش در لوله گوارش رخ میدهد:
۱)گوارش مکانیکی: آسیاب غذا
۲)گوارش شیمیایی: تبدیل مولکولهای بزرگ به کوچک
دو نوع حرکت در لوله گوارش وجود دارد:
۱) حرکت کرمی شکل:
- تشکیل حلقه گوارشی
- رانش غذا در طول لوله گوارش
- نقش مخلوط کنندگی
۲) حرکت قطعه قطعه کننده:
- بخش هایی از لوله به صورت یک در میان منقبض میشوند.
- تداوم آن در لوله موجب ریزتر شدن و مخلوط شدن بیشتر با شیره های گوارشی می شود.
ساختار لوله گوارش:
دیواره ی بخش های مختلف لوله گوارش ساختار تقریبا مشابهی دارد.
از خارج به داخل عبارتند از:
- بیرونی
- ماهیچه ای
- زیرمخاطی
- مخاطی
لایه بیرونی:
- ۱) بخشی از صفاق (روده بند)
- ۲) دارای بافت پیوندی سست
لایه ماهیچه ای:
- دارای بافت پیوندی سست
- دارای شبکه یاخته های عصبی
- در سرتاسر لوله گوارش از نوع ماهیچه صاف است، به جز دهان، حلق، ابتدای مری و بنداره(اسفنکتر)خارجی مخرج که از نوع مخطط هستند.
- ماهیچه ی صاف عموما به دو شکل حلقوی و طولی است که طولی نسبت به حلقوی بیرونی تر است.
- معده یک لایه مورب نیز دارد که از همه داخلی تر است.
لایه زیرمخاطی:
- ۱) دارای بافت پیوندی سست
- ۲) دارای شبکه یاخته های عصبی
- ۳) سبب چسبیدن و سهولت لغزش و چین خوردگی مخاط روی لایه ماهیچه ای
لایه مخاطی:
- دارای بافت پیوندی سست
- دارای بافت پوششی
- در بخش های مختلف کارهای مختلفی مثل جذب و ترشح انجام میدهد مانند یاخته های پوششی سطحی معده که بیکربنات (HCO۳–)ترشح میکنند.
چهار راه حلق در هنگام بلع:
- بینی: بسته شدن با زبان کوچک
- دهان: بسته شدن با زبان بزرگ
- نای: بسته شدن با اپی گلوت (برچاکنای)
- مری: مسیر باز برای بلع
دهان:
- آغاز گوارش مکانیکی و شیمیایی
- کمک آمیلاز بزاق به گوارش نشاسته
مری:
- پشت نای قرار دارد.
- با حرکات کرمی شکل خود، غذا را به معده میراند.
معده:
- یاخته حفره معده شامل یاخته های پوششی سطحی است که ماده مخاطی و بیکربنات ترشح میکنند.
- یاخته های غده های معده:
- یاخته کناری: ترشح کلریدریک اسید (اسید معده) و فاکتور داخلی معده
- یاخته اصلی: ترشح آنزیم های معده (پروتئاز و لیپاز)
- یاخته ترشح کننده ماده مخاطی
- تشکیل کیموس در آن
روده باریک:
- گوارش نهایی کیموس در ابتدای آن که دوازدهه نام دارد، انجام میشود.
- شیره روده شامل موسین (از جنس گلیکو پروتئین)، آب، یونهای مختلف مثل بیکربنات و انواعی از آنزیم ها است.
لوزالمعده (پانکراس):
- آنزیم ها و بیکربنات آن به دوازدهه میریزد.
- آنزیم های لازم برای گوارش شیمیایی انواع مواد را دارد.
- پروتئازهای آن قوی و متنوع اند و میتوانند خود لوزالمعده را تجزیه کنند، به همین دلیل درون روده باریک فعال میشوند.
- دو هورمون انسولین و گلوکاگون ترشح میکند. (زیست یازدهم)
کبد:
- سازنده صفرا است.
- انتقال مواد غذایی جذب شده به آن توسط دستگاه گردش خون
- ساخت گلیکوژن و پروتئین
- ذخیره آهن و برخی ویتامین ها
صفرا:
- کبد آن را میسازد.
- در کیسه صفرا ذخیره میشود.
- آنزیم ندارد.
- ترکیب آن شامل نمک های صفراوی، بیکربنات (خنثی کردن حالت اسیدی کیموس معده)، کلسترول و فسفولیپید
- کمک به گوارش چربی ها
آموزش زیست شناسی پایه دهم به همراه نمونه سوال
