دوعاملی که درایجادصنایع دستی شهرقزوین درگذشته اهمیت دارنداستقرار طولانی مدت اقوام مختلف دراین منطقه والهام گرفتن ازطبیعت این منطقه است ،اماامروزه صنایع دستی قزوین کمی مورد بی مهری قرارگرفتندورونق زیادی نداردودرواقع همانندیک سرگرمی درکنار کشاورزی ودامپروی انجام میشود.ازجمله ی این صنایع میتوان خوشنویسی،نقاشی وتذهیب ،آینه کاری ،گلیم بافی ،جاجیم بافی ونم نم دوزی رانام برد.این صنایع جزسوغات شهرقزوین می باشند.
هنر گلیم بافی درقزوین
گلیم بافی درقزوین جزصنایعی است که بومیان استان قزوین درآن فعالیت می کنند ، گلیم (پلاس) به زیرانداز ویاپوششی گفته می شودکه از پشم گوسفند، موی بز،ابریشم، و یا ازپشم چهارپایان اهلی دیگری بافته می شود. گلیم درحالت سنتی اغلب برای پوشاندن دیوار ،زمین، یا روانداز جهت حیوانات باربر استفاده می شود ولی امروزه درخانه های شهری نیز به صورت تزیینی به عنوان یک پوشش مدرن استفاده می شود.گلیم را برای جلوه بیشتر با چای و پوست گردو شستشو می دهند. گلیم برعکس فرش نقشه نداردودرواقع طرح ونقشه ی آن برگرفته ازحس درونی شخص بافنده است ،اندازه ی آن هم معمولا بزرگتر از 3در4مترنمی باشد.معیاراندازه گیری آنها براساس اندازه های چادرهای عشایری که خود می بافته اند ، شکل گرفته است.قیمت گلیم براساس اندازه وطرح آن متفاوت است.
گلیم هایی که در منطقه الموت قزوین بافته می شوند ازارزش واعتبار بالایی برخوردارند چراکه درمقایسه باگلیم های مناطق دیگررنگ بندی های جالب وطرح ونقوش زیباتری دارند.
هنر آینه کاری
آینه کاری درواقع شکلی ازتزیین فضای داخلی ساختمان بوسیله ی قطعات کوچک آینه به شکل گل وبته واشکال هندسی مختلف است .هنرآینه کاری درایران قدمت بالایی دارد، درواقع میتوان گفت نخستین باراز آینه جهت تزئین ساختمان دیوان خانه شاه طهماسب صفوی درشهرقزوین استفاده شده است.
یکی ازبهترین نمونه های آینه کاری کاخ گلستان است.
درهنرمیناکاری، هنرمند آینه کار با استفاده از شیشه و برش دادن آن به اشکال مختلف فضایی زیبا و درخشان درساختمان می آفریند ،دراثر بازتاب نور در قطعات کنارهم قرارگرفته ی آینه درخشش وزیبایی چشم گیری در تزیینات بناها ایجاد میشود همچنین ازلحاظ دوام واستحکام پوششی بسیارزیباو مناسب جهت تزیین بنا است.
هنر آینه کاری یکی ازشاخه های هنرهای تزیینی است وهنرمندان قزوینی ازذوق وهنربسیاری دراین زمینه برخوردارند،این هنرجزآثارملی کشور مااست وحفظ ونگهداری ازآن ضرورت دارد.
هنر گلابتون دوزی قزوین
هنر گلابتون دوزی یکی دیگر از صنایع دستی اصیل شهرقزوین است ،در زمان های گذشته طبق آداب ورسوم بخشی از جهیزیه دختران مثل کیف پول ، جای شانه ، لوازم آرایش، جای مهر و باگلابتون دوزی تزیین می شده است، درصنعت گلابتون دوزی برای آراستن زمینه ی پارچه به جای نخ از مفتول های بسیارنازک برنجی ویاطلایی استفاده می شود.
گلابتون دوزی به سوزن دوزی بسیارشباهت دارد.
بااین تفاوت که درسوزن دوزی برای آراستن پارچه ازنخ استفاده می شود. به نقل ازتاریخ 105،سال قبل ازمیلاد مسیح برای اولین بار زردوزی ازچین به ایران راه پیداکرده است. اما به روایت از کاوش هایی که درباستان شناسی روسیه انجام گرفته در سده ی سوم قبل از میلاد مسیح تولید پارچه های زریبافت وزری دوزی شده درایران رواج داشته است .ایرانیان بانوعی ظرافت خاص تصاویری ازبرگ مو وپیچک راروی پارچه های پشمی می دوختند .
هنر جاجیم بافی
جاجیم پارچه ای ضخیم باعرض کم است که با استفاده از پودهای کلفت بافته می شود. رنگهای به کار رفته در جاجیم ازرنگ های گیاهی وسنتی وبه طورمعمول در ۶ تا ۸ رنگ است .
قدمت نساجی در ایران بااستناد به آثار کشف شده درغارنزدیک به دریای مازندران به شش هزار وپانصدسال قبل از میلاد مسیح برمی گردد.دراستان قزوین زنان هنرمنددرروستاهای اویرک،علی آباد،گازرخان ودربوئین زهرا دانسفهان وضیا آباد به بافت جاجیم می پردازند.به دلیل کمبود مواداولیه ی ارزان قیمت ونبودنیروی انسانی علاقه مند،این هنرروبه فراموشی است.
مواد اولیه عمده جهت بافت جاجیم، پشم های تابیده شده الوان اهستند که در تارو پودهای جاجیم استفاده می شوند. که گاهی به شکل دستریس توسط بافندگان و گاه نیز از کارخانه های ریسندگی تهیه می شوند.چله کشی وبافت جاجیم در بیشترنقاط ایران شبیه به هم انجام می شود وتفارت های آن در نقش های انجام شده روی آن است.
هنر سرمه دوزی
سرمه دوزی نوعی دوخت تزیینی باقدمتی نزدیک به 2500 تا3000سال می باشد، از تاريخچه سرمه دوزی در دوران كهن، تاریخ مشخصی بیان نشده است ولي چیزی که مسلم است نوع توجه ايرانيان به آرایش لباس و سمبوسه هاي لشگري و درباري و تزئين درفشها آنها را وادار به توليد اين نوع نخهای تزئيني ميکرد. درابتدای ظهور هنرسرمه دوزی تمام موادآن ازجنس طلا ونقره ودست سازبوده است.
در گذشته سرمه دوزی جهت تزیین یقه ،لباس، پرده های مجلل تالارها، سر آستین ها، حاشیه لباس ،روتختخوابی وروسری استفاده می شود امروزه استفاده از آن گسترش بیشتری پیدا کرده و بر جنبه های تزیینی و دکوراتیو آن افزوده شده است.
امروزه استفاده ازهنرسرمه دوزی بیشترگسترش داشته است ودرواقع بیشترجنبه ی تزیینی ودکوراتیوپیدا کرده است.
نم نم دوزی قزوین نیز یکی دیگراز نوع دوخت هایی است که درقزوین انجام می پذیرد واسم دیگرش ملیله دوزی است که درآن ازنخ هایی ازجنس فلز استفاده می کنند.
هنر چادرشب بافی قزوین
دربسیاری از نقاط ایران خصوصا درروستاها چادر شب بافی رواج دارد،دراستان قزوین جهت احیا وحفظ این دستبافته ی زیبا طراحی اقلامی مثل پرده ،روکش مبل ، رو تختی ، کلاهک آباژور ، رومیزی ،کوسن، و...به دست هنرمندان قزوینی انجام می پذیرد.که همگی جزسوغاتی معروف قزوین می باشند.
طرح ونقشی که روی چادرشب بافته می شود بنا به کاربرد های مختلف ،متفاوت است.
به این صورت که بعضی از چادرشب هادررنگ های متفاوت وبه صورت هندسی باخانه های ریز ودرشت متناسب بانوع سلیقه وذوق بافنده تولید می شوند،برخی دیگرنیزراه راه بارنگ های آبی وسفید که نیلی رنگ هستند وبه عنوان سفره کاربرد دارند.بعضی دیگرنیزتک رنگ وساده اند،رنگ کرم آن که پشمی است برای پرده وسورمه ای رنگ آن هم برای بافت لباس استفاده می شود.
هنر فرش بافي
فرش بافت قزوين از نفيس ترين فرشهای بافته شده ايران مي باشد كه متأسفانه بافت آن فراموش شده است و تنها تعدادی از آنها در موزه ها و مجموعه های شخصی ديده می شود از ويژگيهای اين فرش تنوع كاربرد رنگ و نقش مي باشد.
هنر پن بافي (نوار بافی)
در گذشته پن را با نخهای ابريشمی می بافتند ليكن امروزه از نخهای نايلونی نيز استفاده می كنند انواع نقوشی كه بر روی پن مي اندازند عبارتند از چهل چپر، چشم بلبل يا بيست و نه چپر، چشم خروس يا بيست و هشت چپر، هشت چپر يا مار پيچ يا نيم مداخل. در گذشته بافت پن يا نوارهای تزئینی لباس در منطقه رودبار شهرستان و الموت بسيار رايج بوده است.
هنر موج بافي
موج نوعي دست بافته سنتی است كه هنوز در برخی از مناطق بافت آن رواج دارد رونق اين هنر مانند ساير صنايع دستی منطقه با رواج استفاده از مصنوعات كارخانه ای كه هم ارزانتر و هم متنوع ترند، كم رنگ تر شده است دستگاه موج بافی قابليت بافت پارچه های ظريف جهت تهيه البسه و توليد پارچه های ضخيم تر كه بيشتر از آن به عنوان پتو، روكرسي، روفرشي، پرده، ملحفه و جا نماز استفاده مي شود را دارا ست.
هنر نم نم دوزی
اشياء مختلف تهيه مي كردند اشيائی مانند كيسه پول، جای قيچی، جای شانه، سرمه دان، جای مهر و …. اين مهره ها با ظرافت و دقت كنار هم چيده می شوند. در قزوين با استفاده از مهره های بسيار ريزی (كه تركها به آن منجوق مي گويند)
هنر گيوه دوزی ( گيوه كشی )
از جمله مراكزی كه اين صنعت رايج است شهر های قزوين و تاكستان است. در حال حاضر گيوه های توليدی اين استان با گيوه هايی كه در يزد، آباده و كرمانشاه می دوزند كمی تفاوت دارد و آن اينكه در اين استان كف گيوه ها پلاستيكی و يا چرمي است (شيوه ای كه از پارچه های كهنه و نوارهای چرمی ساخته می شود) و در گيوه های موسوم به ملكی كاربرد دارد در اين استان توليد نمي شود.
هنر مشبک فلز
مشبک کاری فلز یکی از هنرهای متعلق به قزوین است که به نوعی قلم زنی بر روی فلز گفته می شود. با مشبک کاری، طرح هایی را روی فلز انداته و با اره مویی یا سمبازه تیز آن را در می آورند. در قزوین می توانید انواع آینه و شمعدان و ظروف مشبک کاری شده را پیدا کنید.
هنر منبت کاری
این صنعت در غالب شهر های ایران معمول بوده در قزوین نیز به حد کمال وجود داشته و بهترین نمونه آن در حرم شاهزاده حسین است و نمونه دیگر آن ارسی های برخی منازل خصوصی به ویژه ارسی های ((حسینیه امینی)) ها است که در سراسر ایران بی نظیر است.
هنر نقاشی پشت شیشه
نقاشی پشت شیشه ی قزوین در دوران قاجاریـه با مـایه گرفتن از هنر روزگارصفویـه درخشیده است تاجائیکه این شهر یکی از مراکز تولیدآن گشته و صدها اثر در این سبک آفریده شده، ولی متاسفانه قسمت اعظم آنهادرگنجینه ها ی خصوصی و موزه های بزرگ پراکنده گشته واز آنجاکه تقریبا تمامی آنهافاقد امضاء است از اینـرو نقاشـان بزرگ این شهر بر خــلاف خوشنویسان آن، گمنام مانده اند و شناسائی آنها پس از گذشت سالیان دراز کاملا دشوار می نماید.
هنر نقاشی و تذهیب
درقزوین نقاشی معمول بوده است. روی درها،ارسی ها،دیوار و سقف اطاقها رانقاشی کرده، روی آن را رنگ جلا از روغن کمان می زدند و این روغن را با دستور خاصی تهیه می کردند. رنگهایی که بکار می رفته تماما رنگهای طبیعی (معدنی و گیاهی) و دارای ثبات و جلای ویژه ای بوده است.
هنر خوشنویسی و خطاطی
شهر قزوین دراین قسمت شاید به بسیاری ازشهرهای بزرگ مزیت وبرتری داشته باشد، زیرا بزرگترین استاد خط نستعلیق (میرعماد حسنی قزوینی) از قزوین برخواسته و وی کسی است که هنوز هم طغرای شهریاری، اقلیم خط و خوشنویسی بنام نامی وی مزین و موشح است و در این فن استادی مسلم و بی رقیب می باشدوآخرین هنرمند نامی این هنر ازمردم قزوین، شادروان میرمحمدحسین عمادالکتاب سیفی حسنی قزوینی است، که در عصر خود در سراسر کشور بی رقیب بود و در تهران می زیست و شاهنامه معروف به چاپ امیر بهادر به خط آن مرحوم است ورسم المشقهایی برای نوباوگان ترتیب داده وچاپ کرده است که برای مبتدیان و نوآموزان بهترین وسیله تمرین می باشد.
آشنایی با صنایع دستی گیلان
