به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از همشهری آنلاین، با اعلام خبر فوت «مهسا امینی» بعد از فراخوانی در گشت ارشاد، ناآرامی ها در نقاط مختلف کشور شکل گرفته و در بسیاری از نقاط به اغتشاش و درگیری کشیده شده است. اما منشأ این اعتراضات، عوامل گسترش ناگهانی آن و راهکارهای درست رویارویی با آن، موضوعاتی مهم و پیچیده است که بررسی آنها، نیازمند دریافت نظر نخبگان است.
در ادامه مصاحبه مهدی رفیعی بهابادی رییس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در این زمینه را می خوانید.
اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ صرفا قضیه آزادی اجتماعی و فرهنگی نیست
از نظر دکتر بهابادی، اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ صرفا مساله حجاب و گشت ارشاد نیست. وی معتقد است هر اعتراضی یک کاتالیزور دارد. مثلاً در آبان ۱۳۹۸ کاتالیزور مساله بنزین بود. در ۱۴۰۱ بحث کشته شدن مهسا امینی و مساله گشت ارشاد است اما این ها صرفاً علت قریب هستند و باید دنبال علل اصلی بود. در طول چند دهه گذشته در ایران شاهد اعتراضات نسبتاً گسترده ای بودیم که برخی محققان آن را به اعتراضات طبقه متوسط یا اعتراضات طبقه پایین تعبیر کرده اند. به عنوان مثال اعتراضات ۷۸ و ۸۸ را اعتراضات مبتنی بر خواسته های سیاسی و مربوط به طبقه متوسط می دانند و اعتراضات ۹۶ و ۹۸ را اعتراضات اقتصادی و مربوط به طبقه پایین. احتمالاً کسانی که اصرار دارند چنین تقسیم بندی هایی انجام دهند، این اعتراض ها را هم اعتراضات طبقه متوسط می دانند، در صورتی که شواهدی خلاف این ادعاها وجود دارد. اگر بتوان اعتراضات ۷۸ و ۸۸ را سیاسی دانست اعتراضات ۹۶ و ۹۸ صرفاً اقتصادی و مخصوص طبقه پایین نبود.
بررسی اجمالی شهرهای درگیر در اعتراضات ۹۶ و به ویژه ۹۸ نشان می دهد بسیاری استان ها و شهرها بودند که اتفاقاً از نظر وضعیت اقتصادی و رفاهی در رتبه های پایین کشور قرار داشتند و اعتراضی را تجربه نکردند و عکس این مورد هم زیاد وجود داشت. به لحاظ زمانی نیز ما در برهه های مختلف شاهد تورم سنگین بوده ایم اما اعتراضی مشاهده نکردیم. این بدان معنا نیست که متغیر اقتصاد مهم نیست، بلکه به این معنی است که وضعیت رفاهی و معیشتی ممکن است شرط لازم برای وقوع اعتراضات باشد، اما هرگز شرط کافی نیست. الان هم همه ماجرا صرفاً قضیه آزادی اجتماعی و فرهنگی نیست.
مردم یک روزه خشمگین و عصبانی نمی شوند
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) به ارائه گزارشی از فعالیت علمی خود در این حوزه پرداخته و می گوید: در یک بررسی پیمایشی که در ۶ شهرستان جنوب تهران در تیرماه ۱۴۰۱ انجام دادیم، ۲۴ متغیر مؤثر بر پتانسیل اعتراض را بررسی کردیم. ۶ شهرستان مورد بررسی در این تحقیق شامل ۴ شهرستانی بود که در سال ۹۸ اعتراضات سنگینی را تجربه کرده بودند، یعنی شهر قدس، شهریار، بهارستان و اسلامشهر و دو شهرستانی که در این سال اعتراضاتی تجربه نکرده بودند، یعنی ری و پاکدشت. از بین ۲۴ متغیر مورد بررسی بیش از همه متغیر خشم نسبت به حکومت متغیر پتانسیل اعتراض را تبیین می کند. یعنی این متغیر از همه عوامل بر روی پتانسیل اعتراض تاثیرگذارتر است؛ متغیری که الان به لحاظ عددی وضعیت خطرناکی دارد. به نظرم مردم یک روزه خشمگین و عصبانی نمی شوند. در طول کمتر از ۵ سال گذشته جدا از اعتراضات صنفی متعدد، ۳ اعتراض گسترده و فراگیر در کشور داشتیم. هر بار که اعتراض گسترده می شود، بالاخره بعد از چند روز یا نهایت چند هفته فروکش می کند. اما این فروکش کردن ظاهری است و عمدتاً به واسطه بی توجهی به مطالبات این خشم انباشته می شود و دلیل اینکه هر دفعه خشونت نسبت به دفعه قبل بیشتر می شود، همین است.
عصبانیتی که التیام پیدا نکند تبدیل به خشم فروخورده می شود
بهابادی می گوید طبق نتایج پیمایش اگرچه اکثریت قابل توجه مردم در شرایط فعلی عصبانی هستند، اما نیمی از مردم هم معتقدند اعتراضات نفعی ندارد. دلایلشان هم متعدد است. یکی این است که به اعتراضات توجهی نمی شود. به نظرم همین یک عامل، دلیل روشنی بر این است که هر بار اعتراضات خشن تر می شود؛ یعنی عصبانیتی که التیام پیدا نمی کند و تبدیل به خشم فروخورده می شود. بر خلاف نظر کسانی که معتقدند اگر جایی برای اعتراض امن وجود داشته باشد، اعتراض از اغتشاش جدا می شود؛ بنده هر چند در این کار ضرری نمی بینم اما علاج اصلی این درد را هم این مورد نمی دانم.
گستره نارضایتی را نباید محدود به همین تعدادی دانست که در تجمعات اعتراضی شرکت کردند
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) ضمن تاکید بر این نکته که اگر عصبانیت التیام پیدا کند، ریشه آن شناسایی و درمان می شود، اظهار می دارد: اگر هم جایی برای اعتراض درست شود و مردم هر چند وقت یک بار جمع شوند و اعتراضی بکنند و فایده ای نبییند، مساله تفاوتی نخواهند کرد. اگر راهی برای تأثیرگذاری واقعی بر رفتار حکومت (و نه صرفاً نمایش اعتراض) از طریق رویه های مشروع وجود داشته باشد، کار به اعتراض خیابانی نمی کشد. اگر الان اعتراض خیابانی وجود دارد، دلیلش این است که این رویه ها یا مسدود است یا مردم فکر می کنند مسدود است.
نکته ای که خیلی مهم است به آن توجه شود این است که گستره نارضایتی و خشم را نباید محدود به همین تعدادی دانست که در تجمعات اعتراضی شرکت می کنند. این ها درصد بسیار اندک از کل کسانی هستند که عصبانی هستند. خیلی ها اعتراض را به دلایل متعددی اثربخش نمی دانند که شرکت نمی کنند یا متغیر مهم دیگر که در پیمایش نیز جزو متغیرهای مهم تاثیرگذار بر پتانسیل اعتراض است، ترس از هزینه های شرکت در اعتراض است. این متغیرها الان عمل می کنند اما قابل پیش بینی نیستند و ممکن است روزی عمل نکند و باعث اعتراضات بسیار گسترده تر شود.
امام جمعه همدان: میدان را باز کنید و بگذارید دختران خودشان انتخاب کننددر سال های اخیر حضور زنان در اعتراضات گسترده تر شده است
بهابادی می افزاید طیف سنی شرکت کننده در تجمعات را مانند دیگر اعتراضات، افراد با سن پایین را تشکیل می دهند. اگر چه داده متقنی وجود ندارد با این حال مشاهدات نشان می دهد میانگین سنی شرکت کنندگان در سال های اخیر و به ویژه این اعتراضات بسیار پایین آمده است؛ یعنی جوانان زیر ۲۰ سال یا حتی نوجوانان. باید توجه کرد اکثر پیمایش ها نشان داده اند نسل متولدین دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد که در پیمایش ها مورد بررسی قرار می گیرند، بسیار متفاوت از نسل های دیگر می اندیشند و بدیهی است حاکمیت نمی تواند آن مواجهه ای را که مثلاً با متولدین دهه ۵۰ و ۶۰ داشته با این نسل هم داشته باشد.
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) حضور زنان در سال های اخیر در اعتراضات را گسترده تر توصیف کرده و می گوید: این وضع در اعتراضات ۹۸ هم به چشم می آمد، اما در اعتراضات اخیر چشمگیر است. یافته های پیمایش های چند سال اخیر هم نشان می دهد که پتانسیل اعتراض در زنان نزدیک به مردان شده است. به لحاظ طبقاتی هم من این اعتراضات را صرفاً طبقه متوسطی نمی دانم. همان طور که در آبان ۹۸ هم طبقه پایین و متوسط همزمان حضور داشتند، در این اعتراضات هم همین گونه است. چون نه اعتراض آبان ۹۸ صرفاً اقتصادی بود و نه اعتراض الان صرفا اجتماعی و فرهنگی و سیاسی. از طرف دیگر مانند گذشته نه طبقه پایین مانند گذشته مطالبه صرفاً اقتصادی دارد، چرا که بر اثر گسترش تحصیلات و آگاهی های سیاسی اجتماعی که پیدا کرده مطالباتی از جنس طبقه متوسط پیدا کرده و از طرف دیگر طبقه متوسط هم صرفا مطالبه سیاسی اجتماعی ندارد و بر اثر فشار معیشتی که در طول دو دهه گذشته به مردم وارد شده است، طبقه متوسط هم فقیرتر شده و مطالبات اقتصادی دارد. به عبارت دیگر طبقه پایین و متوسط به هم نزدیک شده اند.
مسئولان اثربخشی قوانین وضع شده را بررسی کنند
بهابادی در ادامه پیشنهادهایش برای مسئولان را چنین برمی شمرد: مسئولان اثربخشی قوانین وضع شده را بررسی کنند. اگر یک قانون به هدفش نرسید وحی منزل نیست و می تواند تغییر کند. اگر هدف نظام تربیت انسان های دیندار است، فارغ از این که به لحاظ منطقی چنین سیاستی درست است یا نه، باید بررسی کند آیا سیاست های جاری باعث دیندارتر شدن مردم شده است یا نه.
وی یادآور می شود: مردم ایران طبق نتایج پیمایش ها در بعضی از شاخص های دینداری مانند قبل از انقلاب وضعیت بسیار مناسبی دارند اما در برخی شاخص های دینداری به ویژه در بعد دینداری پیامدی یا آنچه در اسلام رعایت شرعیات و ترک محرمات خوانده می شود، وضعیت فعلی بسیار متفاوت از قرائت رسمی است. در مورد اخیر باید بررسی کرد در طول دو دهه گذشته آیا سیاست هایی که در مورد حجاب اجرا شده، توانسته الگوی مد نظر حکومت برای حجاب را ایجاد کند. اگر نتوانسته است بدیهی است که باید در شیوه اجرای سیاست ها تجدید نظر شود. تجدید نظر در سیاست هایی که هدف خود را محقق نکرده اند، در همه زمینه ها نه تنها عقب نشینی نیست؛ بلکه حتما باعث توسعه کشور می شود.
