آشنایی با زیگورات چغازنبیل

صحن زیگورات چغازنبیل

دورتادور زیگورات چغازنبیل را صحن و حیاط در برگرفته که با آجر و خرده سفال مفروش شده است و در آن بناها و سازه های متعددی قرار دارد.

• صحن شمال شرقی: این صحن وسیع ترین صحن زیگورات است که محل تجمع مردمان عادی بوده است و پودیم یا همان سکوی اجتماعات دارد. در این صحن پایه آجری مدوری دیده می شود که احتمالا برای نصب کتیبه ها یا مجسمه ها به کار می رفته اند و عده ای آن را ساعت خورشیدی می دانند. سه سکوی مربع مزین به آجرهای لعاب دار و چاه دفع آب از دیگر بناهای این بخش هستند.

• صحن شمال غربی: چندین معبد، نیایشگاه و کارگاه، پایه آجری مدور، دو حلقه چاه و سکوهای اهدای نذورات از بناهای این قسمت هستند. معابد صحن شمال غربی متعلق به ناپیریشا یا گال، کری ریشا، و ایشنی کرب از الهه های ایلامی و از مهم ترین معابد این شهر هستند. معبد كريريشا و معبد اين شوشينک تنها معابدی هستند كه نمای آجری دارند. در ديوارها، ورودی ها و سكوهای دو معبد ایشنی کرب و کریریشا، آجرهای كتيبه دار به دست آمده که نشان می دهند اين معابد به دست اونتاش ناپيرشا ساخته شده اند. معبد كريريشا و معبد اين شوشينک در مجموعه معابد این شهر، تنها معابدی هستند كه نمای آجری دارند و اين نشان از اهميت اين دو معبد دارد.
• صحن جنوب غربی: این صحن از ديگر صحن ها كوچک تر است و ممکن است دسترسی به معبد اعلی از پلكان اين بخش زيگورات بوده است. پایه آجری مدور و سه نیایشگاه كوچک در این بخش وجود دارند. از اين نیایشگاه ها استوانه هايی از جنس سنگ يا خمير شيشه، قطعات زره يا جوشن، دشنه های مفرغی، پيكرک های حيوانات مانند گراز، گاو نر و كبوتر به دست آمده است.

• صحن جنوب شرقی: در این صحن سکوهای خشت پخته و شیب دار دیده می شود که ردیفی کنار هم قرار دارند و روبه روی آن ها، یک خمره در کف جاسازی کرده اند. احتمالا این بخش برای قربانی کردن حیوانات باشد.

مراحل ساخت زیگورات چغازنبیل

ساخت زیگورات چغازنبیل در دو مرحله صورت گرفته است. در مرحله اول زیگورات روی سکویی با اضلاعی به طول ۱۰۵ متر ساخته شد و شامل یک حیاط مرکزی مربع بود که پیرامون آن رواق ها و اتاقی های باریک قرار داشت. ورودی بعضی از اتاق ها در حیاط مرکزی و بعضی دیگر از بیرون بوده است. زیگورات چغازنبیل، معبدی مطبق شکل است که پنج داشت و در حال حاضر حدود دو طبقه از آن باقی مانده استدر مرحله دوم، ورودی رواق ها و ورودی اتاق هایی که از حیاط مرکزی دسترسی داشتند، مسدود شده و حیاط با خشت در سه ارتفاع مختلف پر شده که به ترتیب طبقات دوم، سوم و چهارم را شکل داده اند؛ در واقع پی هر سه این طبقات از کف طبقه اول شروع می شود.بنابراین زیگورات چغازنبیل بنای خشتی است که روی آن را با آجر پوشانده اند. روی طبقه چهارم، معبد کوچک اعلی به صورت یک اتاق ساخته شده بود. این معبد اعلی یا همان کوکونوم Kukunum به ناپیریشا، یکی از خدایان بزرگ مردم نواحی مرتفع ایلام تقدیم شده است. شمار کمی از افراد والامقام و کاهنان اجازه ورود به این بخش را داشتند. امروزه معبد اعلی وجود ندارد و تنها گل میخ ها و آجرهای لعابداری از آن باقی مانده است.

معماری زیگورات چغازنبیل

زیگورات چغازنبیل دارای چهار دستگاه پلکان است که همگی به ورودی طبقه اول وصل بودند و با استفاده از پلکان جنوب غربی می توانستند به طبقات بالاتر راه پیدا کنند. تعداد پلکان های آجری و سنگ چین زیگورات تقریبا یکسان به نظر می رسد و فقط در جاهایی که زمین شیب داشته، تعداد آن ها متفاوت بوده است. این پله ها آجری هستند و با لایه ای از سنگ چین حفاظت می شدند.روی بخش هایی از پلکان ها که در نهایت به معبد اعلی می رسید، طاق های هلالی ساخته اند و برخی از قسمت ها نیز به منظور داشتن نور، فاقد طاق است. در اطراف ورودی ها مجسمه حیوانات به عنوان نگهبانان زیگورات قرار داده می شد که دو نمونه از این مجسمه ها در کاوش ها پیدا شدند. یکی مجسمه شیردال یا شیر عقاب است که در موزه هفت تپه نگهداری می شود و دیگری مجسمه گاو نر که در موزه ایران باستان می توانید از آن دیدن کنید.جالب بدانید که زیگورات دارای ناودان نیز بوده تا آب باران به آن آسیب وارد نکند. در هریک از دیوارهای طبقه اول چهار ناودان وجود دارد که آب های سطح را جمع می کنند و یک ناودان نیز آب های پلکان و درها را دفع می کند. این ناودان ها وقتی به سطح مصطبه می رسند، به صورت آبراهی سرپوشیده با طاق هلالی امتداد می یابند و در صحن نیز احتمالا از طریق آبراهی به چاه های موجود سرازیر می شدند. در هر سمت طبقه دوم زیگورات نیز دو ناودان وجود داشته است که به طبقه اول وصل می شدند. این ناودان ها و آبراه ها با قیر و گچ پوشیده شده اند و در بعضی قسمت ها برای جلوگیری از سقوط عمودی و تند آب، آن ها را به صورت پلکانی می ساختند.

زیگورات چیست؟

زیگورات که در زبان سومری زیقورات و در ایلامی زیقورتو نام دارد؛ نوعی معماری مذهبی و آیینی در دنیای باستان است که ساختاری برج مانند و قیفی شکل دارد. زیگورات ها در واقع معبدی طبقه طبقه بودند که انسان را به خدایان نزدیک تر می کردند. این بناها در دوره هایی بابلی ها و آشوری ها در بین النهرین و در دوره ایلامی هادر ایران ساخته شده اند.چغازنبیل با نمونه های مشابه فرق دارد و تفاوت زیگورات چغازنبیل با زیگورات های بین النهرین در این است که طبقات فوقانی زیگورات ها روی طبقات تحتانی بنا می شدند؛ اما در چغازنبیل به گونه ای است که تمام طبقات شالوده مجزا دارند و همه آن ها از کف زمین ساخته شده اند.

آجرنوشته ها و کتیبه های چغازنبیل

آجرنوشته ها و کتیبه های چغازنبیل نقش بسزایی در معرفی و شناخته شدن این بنای عظیم و شگرف دنیای باستان دارند. مجموعه ای از هزاران کتیبه که بخشی از آن ها زیگورات چغازنبیل را همچون کمربندی در میان گرفته اند و بخشی نیز روی آثار و اشیای دیگر نوشته شده اند. این کتیبه ها به خط و زبان عیلامی هستند. در نوشته ها به دلایل ساخت زیگورات، نام سازنده، مصالح و تزیینات اشاره شده است. ترجمه یکی از این کتیبه ها چنین است:من اونتاش نپيريشا با آجرهای طلايی رنگ، نقره ای رنگ، سنگ های عقيق سياه، سنگ های سفيد و سنگ های... اين معبد مطبق را ساختم و به خدايان نپيريشا و این شوشینیک از محله مقدس هديه كردم. كسی كه آن را ويران كند و كسی كه آجرهای آن را منهدم كند، کسی كه طلا و نقره اش را، سنگ های عقيق سياه، سنگ های سفيد و سنگ های... و آجرهايش را بر دارد و به محل ديگری ببرد، باشد كه نفرين خدايان محله مقدس نپيريشا، اينشوشينک و كريريشا بر سرش نازل شود و باشد كه نسل او در زير خورشيد برچيده شود.تاکنون چیزی در حدود ۶,۵۰۰ قطعه از این آجرها خوانده شده است و در متن تمامی آن ها نام اونتاش گال دیده می شود و این نشان می دهد که این شهر و معبد، به دستور این پادشاه ساخته شده است.

شگفتی های چغازنبیل

معماران ایلامی مکان شهر چغازنبیل را کاملا هوشمندانه و با توجه به عوارض طبیعی انتخاب کردند و حتی طرح و نقشه نیز داشتند. این شهر در فاصله نزدیکی از رودخانه دز قرار دارد و امکان بهره برداری از آب رودخانه را فراهم می کرد. همچنین قرار گرفتن روی برجستگی طبیعی، خطر سیلاب ها و طغیان های رودخانه را نیز دفع می کرد و پشته های طبیعی، مانند دیوار از دوراونتاش در برابر طغیان های رودخانه حفاظت می کرد. جالب است بدانید در شرایطی که هوا خوب و صاف بوده است از بالای زیگورات می تواستند شهر باستانی شوش را ببینند.مهندسان و معماران ایلامی با جهت های چهارگانه جغرافیایی آشنا بودند به گونه ای که هر یک از اضلاع زیگورات به سمت جهت های اصلی شمال، جنوب، شرق و غرب ساخته شده اند.یکی دیگر از شگفتی های چغازنبیل سازه آبی یا سیستم دفع آب است. ابتدا این سازه را تصفیه خانه می دانستند که آب جمع شده در خارج از حصار شهر را با توجه به قانون ظروف مرتبط تصفیه می کرده و از طریق کانال ها در حوضچه کوچک درون شهر جاری می ساخته و مردمان از این حوضچه، آب مورد نیاز خود را تأمین می کردند. اما بر اساس پژوهش های جدید، این سازه برای دفع آب های سطحی درون محوطه شهر به کار می رفته است و آب های حاصل از بارندگی را از داخل شهر به بیرون هدایت می کرده است. در دیوار بیرونی شهر نیز دو سازه مشابه وجود دارد اما به شدت آسیب دیده اند.اولین نمونه های شیشه گری ایران از هزاره دوم پیش از میلاد در چغازنبیل به دست آمده است. این یافته ها مفتول های شیشه ای هستند که به عنوان جزیی از درها و پنجره های معبد چغازنبیل به کار می رفتند. این اشیا که به صورت انبوه و با ابعاد یکسان تولید می شدند، نشان از دانش و توانایی ایلامی در به کارگیری مواد خام و تولید اشیای شیشه ای است.

چغازنبیل چگونه کشف شد؟

داستان کشف معبد چغازنبیل به سال ۱۹۳۹ میلادی برمی گردد. در این سال گروهی از اعضای شرکت نفت ایران و انگلیس در حین بازدید هوایی در حوالی محوطه چغارنبیل بودند که متوجه تپه بزرگ و محصور در میان دو دیوار می شوند. یکی از زمین شناسان این گروه به نام براوان Brown از سطح محوطه چندین آجر کتیبه دار جمع آوری می کند و وجود چنین تپه ای را به هیئت باستان شناسی که در شوش مشغول کاوش بودند اطلاع می دهند.از این زمان توجه باستان شناسان فرانسوی به اين محوطه جلب می شود. در سال ۱۹۳۵ میلادی اولين بازديد باستان شناسان از اين محوطه توسط دو نفر از اعضای هيئت باستان شناسی فرانسوی به نام های ون در ميير (Meer) و لویی لوبرتون (Louis Le Breton) انجام شد. پس از بازديدهای اوليه، کاوش های علمی در این محوطه آغاز شد که تا دهه های اخیر ادامه داشت. عمده كاوش هايی كه به شناخت بیشتر از شهر دوراونتاش منجر شد، توسط هيئت رومن گيرشمن؛ باستان شناس فرانسوی صورت گرفت.

چغازنبیل کجاست؟

چغازنبیل در استان خوزستان قرار دار دارد و یکی از جاهای دیدنی شوش به شمار می رود. این معبد در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه واقع است.

مسیر دسترسی چغازنبیل

اثر جهانی چغازنبیل از طریق مسیر جاده شوش به اهواز قابل دسترسی است. همچنین با در پیش گرفتن جاده شوشتر به هفت تپه یا همان جاده کشت و صنعت کارون می توانید به چغازنبیل برسید.

• آدرس چغازنبیل: استان خوزستان، ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش

نکاتی که در بازدید از چغازبیل باید بدانید

چغازنبیل میراث جهانی است که متعلق به همه است؛ خواهشمند است که در بازدید از این محوطه نکات زیر را رعایت کنید تا این اثر ارزشمند برای نسل های آینده نیز باقی بماند.

• در این محوطه سرويس بهداشتی، نمازخانه و آبسردكن وجود دارد.
• محوطه ميراث جهانی چغازنبيل بوفه مواد خوراكی و مغازه ندارد بنابراین آب به همراه داشته باشید.
• تهیه بلیط به صورت اینترنتی و از طریق درگاه های ذکر شده در سایت پایگاه جهانی چغازنبیل امکان پذیر است.
• کشیدن سیگار و ریختن زباله در سراسر عرصه ممنوع است.
• ورود با کفش پاشنه میخی و آسیب زننده به محوطه زیگورات ممنوع است.
• در زمان بارندگی و تا حداقل۱۲ و حداكثر ۲۴ ساعت پس از آن، بازديد از محوطه، به دليل جلوگيری از آسيب رسيدن به كف فرش آجری و ساختارها ممنوع است.
• هرگونه عكاسی و فيلم برداری حرفه ای از مجموعه به صورت زمينی یا هوايی، تنها با اخذ مجوز كتبی ار حراست اداره كل ميراث فرهنگی استان خوزستان و مدیریت پایگاه جهانی چغازنبیل امكان پذير است.

در سفر به چغازنبیل کجا اقامت کنیم؟

خوشبختانه در نزدیکی چغازنبیل اقامتگاه های متعدد و ارزان قیمتی وجود دارد که پذیرای گردشگران و مسافران هستند و می توانید شبی به یادماندنی را در آن ها سپری کنید. نام برخی از این اقامتگاه ها به شرح زیر است:

• اقامتگاه بوم گردی احمد: شوش، روستای خماط
• اقامتگاه بوم گردی ابوعلی: شوش، دانیال، هفت تپه، روستای خماط، دو کیلومتری چغازنبیل
• اقامتگاه بوم.گردی دورانتاش یا اهورا دانیال: شوش، فلکه یا زهرا، خیابان حرم، روبه روی درب موزه، کوچه شهید سوهانی
• اقامتگاه بوم گردی آوان: شوش، منطقه هفت تپه، کوی آوان، پلاک هفت

قیمت بلیط و ساعت بازدید از چغازبیل

• قیمت بلیط برای بازدیدکنندگان داخلی: ۵ هزار تومان
• قیمت بلیط برای بازدیدکنندگان خارجی: ۵۰ هزار تومان
• ساعت بازدید: شش ماهه اول سال ۸:۳۰ صبح تا ۱۹:۳۰ و شش ماهه دوم سال ۸:۳۰ صبح ۱۷
• روزهای تعطیل: ایام سوگواری تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۸ صفر رحلت نبی اکرم (ص)، ۳۰ صفر شهادت امام رضا (ع)، شهادت حضرت فاطمه (س)، روزهای ۱۴ و ۱۵ خرداد ماه

جاهای دیدنی اطراف چغازنبیل

تعدادی از دیگر جاهای دیدنی استان خوزستان در نزدیکی چغازنبیل قرار دارد. به عنوان مثال نمی شود این همه راه تا دیدن چغازنبیل و زیگورات آن بروید و از هفت تپه که یکی دیگر از شهرهای ایلامی است و در نزدیکی چغازنبیل قرار دارد، دیدن نکنید. بعد از آن از موزه هفت تپه و چغازنبیل که در جوار همین محوطه قرار دارد، بازدید کنید تا اطلاعات و شناختتان از دوره ایلامی و دست آوردهای تمدنی آن بیشتر شود.در ۳۰ کیلومتری شهر شوش و چند کیلومتری چغازنبیل روستای زیبای خماط واقع است. در این روستا مهمان اهالی مهما ن نواز و خون گرم شوید و ساعتی را در مضیف نشسته و قهوه مخصوص عربی نوش جان کنید. سپس با گردش در کوچه پس کوچه های خماط می توانید دست بافت های زنان و دختران هنرمند این دیار را برای دوستان و آشنایان خود سوغات ببرید.

و در پایان...

اگر به سفرهای ماجراجویانه و تاریخی به اعماق دنیای باستان علاقه مند هستید، پیشنهاد می دهیم در این سفر ما را همراهی کنید؛ چراکه کجارو تصمیم دارد سفری به یکی از شهرهای باستانی در دل تاریخ داشته باشد و بنایی حیرت انگیز و به یادگار مانده از عصر ایلامی ها را معرفی کند. این شهر دوراونتاش یا چغازنبیل نام دارد که معبدی حیرت انگیز را در قلب خود جای داده و نخستین اثر تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.

آشنایی با آرامگاه خیام نیشابوری