آگنوزیا (Agnosia) یا ادراک پریشی یک اختلال عصبی است که اغلب در نتیجه آسیب به مناطق خاصی در مغز باعث از دست دادن توانایی تشخیص اشیا، چهره ها، صداها یا مکان ها می شود. در واقع این اختلال نادر یک یا چند مورد از حواس را درگیر می کند و بر همین اساس انواع آگنوزی با عنوان آگنوزی بینایی، آگنوزی شنیداری، آگنوزی چهره و غیره شناخته می شوند.
از نظر پزشکان در بهترین حالت اگر اگنوزیا تنها بر یک مسیر اطلاعاتی در مغز تأثیر بگذارد، ممکن است بیمار بتواند همچنان فکر کند، صحبت کند و با دنیا تعامل کند. به عنوان مثال، در آگنوزی بینایی بیمار فقط در نامگذاری یا توصیف نحوه استفاده از شی که در مقابل او قرار دارد ناتوان است و همچنان می تواند از حس لامسه خود برای درک ماهیت و کاربری آن شی استفاده کند.
در شرایطی مانند آگنوزی همزمان، واقعا بیمار از نظر چند حواس ناتوان می شود و به درمان فوری تحت نظر متخصص بیماریهای مغز و اعصاب و کاردرمان نیاز دارد. در ادامه به جزئیات بیشتری از این اختلال اشاره خواهیم کرد.
علت آگنوزیا
آگنوزیا زمانی اتفاق می افتد که مسیرهای خاصی در مغز شامل مناطق پردازش حسی آسیب ببینند. این بخش های مغز دانش و اطلاعات مربوط به درک و شناسایی چیزها را ذخیره می کنند.این وضعیت معمولا به دنبال تشکیل ضایعه روی لوب های آهیانه ای، گیجگاهی یا پس سری مغز ایجاد می شود. این لوب ها اطلاعات معنایی و زبان را ذخیره می کنند.برخی عوامل همچون سکته مغزی، ضربه به سر یا آنسفالیت می توانند باعث بروز این ضایعات شود. علاوه بر این سایر بیماری ها و اختلالاتی که به مغز آسیب می رسانند نیز ممکن است در بروز آگنوزیا نقش داشته باشند، از جمله :
- زوال عقل
- سرطان مغز
- آنوکسی؛ از دست دادن اکسیژن رسانی به مغز از جمله طی مسمومیت با مونوکسید کربن
علائم آگنوزیا
آگنوزیا بسته به محل و شدت آسیب در مغز ممکن است علائم مختلفی داشته باشد. اگرچه ممکن است بتواند هر یک از حواس شما را درگیر کند، اما معمولا فقط یکی از حواس درگیر است. برخی از اشکال آگنوزیا علائم بسیار خاص و پیچیده ای را ایجاد می کنند. به طور کلی، از علائم آگنوزیا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درحالی که صداهای مختلف را می شنوید، اما نمی توانید نوع آن ها را تشخیص دهید. مثلا ممکن است صدایی مانند زنگ تلفن را تشخیص ندهید.
- اگرچه بوهای مختلف را حس می کنید، اما نمی توانید تشخیص دهید که چه چیزی را بو می کنید.
- شما می توانید اشیاء مختلف را ببینید، اما واقعا ماهیت آن ها را تشخیص نمی دهید و در نهایت به سراغ لمس کردن آن ها می روید.
- وقتی چیزی را می چشید طعم آن را تشخیص نمی دهید.
- شما نمی توانید چیزی آشنا مانند کلید را با لمس کردن و بدون نگاه کردن به آن تشخیص دهید.
- ممکن است در شناسایی چهره های آشنا یا حتی خودتان مشکل داشته باشید.
- در تشخیص مکان های آشنا مانند خانه یا محله مشکل دارید.
- دچار کوررنگی جزئی یا کامل می شوید.
- شما نمی توانید به طور همزمان بیش از یک شی یا بخشی از یک شی را ببینید. مثلا اگر به میزی که بشقاب، لیوان و قاشق روی آن است نگاه کنید، ممکن است فقط قاشق را ببینید. اگر کسی به لیوان اشاره کرد ممکن است لیوان را ببینید اما دیگر قاشق را نبینید.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به آگنوزیا هستند؟
سکته مغزی یکی از عمده ترین دلایل موثر در بروز آگنوزیا است. به همین دلیل، اغلب افراد مبتلا به آگنوزیا میانسال یا مسن هستند. البته کودکان و جوانان نیز ممکن است در اثر ضربه به سر، آنسفالیت یا سرطان مغز با این مشکل مواجه شوند و قدرت درک و شناسایی ساده ترین مسائل را از دست بدهند.
انواع آگنوزیا
۳ نوع اصلی آگنوزی با عنوان آگنوزی بینایی، شنوایی و لامسه وجود دارد که هرکدام دارای زیرمجموعه های خاص خود هستند. در ادامه به جزئیات آن ها اشاره خواهیم کرد.
آگنوزیا بینایی یا آگنوزیا دیداری
آگنوزیا بینایی زمانی اتفاق می افتد که در امتداد مسیرهایی که لوب پس سری مغز را به لوب جداری یا تمپورال متصل می کنند، آسیب مغزی ایجاد شود. منظور لوب اکسیپیتال است که اطلاعات بصری دریافتی را جمع آوری می کند و لوب جداری و گیجگاهی که به شما این امکان را می دهند که معنی این اطلاعات را درک کنید. از انواع آگنوزیا دیداری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آگنوزیا بینایی ادراکی: آگنوزی بینایی ادراکی باعث ایجاد مشکل در درک اشکال وسیله هایی می شود که می بینید. حتی این وضعیت ممکن است باعث شود که در تمایز اشیا مختلف با یکدیگر نیز مشکل داشته باشید. ممکن است نتوانید تصویر یک شی را کپی یا ترسیم کنید. آگنوزیا بینایی ادراکی معمولا در اثر بروز ضایعات در قشر اکسی پیتو-پاریتال مغز ایجاد می شود.
- آگنوزیا بینایی مشارکتی: اگرچه این نوع آگنوزیا دیداری باعث ناتوانی در یادآوری اطلاعات مرتبط با یک شی می شود اما شما را از ترسیم تصویر یک شی باز نمی دارد. معمولا به دلیل بروز ضایعات در قشر اکسی پیتو تمپورال دوطرفه رخ می دهد.
- آگنوزیا چهره: معنی آگنوزیا چهره همان ناتوانی در تشخیص چهره های آشنا است. در اصل به دلیل بروز در مشکلات ناحیه صورت دوکی شکل (FFA)، ناحیه خاصی از مغز که چهره ها را تشخیص می دهد، ایجاد می شود. معمولا افراد مبتلا به آلزایمر و اوتیسم نیز دچار این مشکل هستند.
- آکروماتوپسی (کوررنگی): معمولا باعث ناتوانی در شناسایی رنگ هایی که می بینید می شود و به دلیل بروز ضایعه در ناحیه اکسیپیتو تمپورال چپ رخ می دهد.
- آلکسی آگنوسیک: منظور ناتوانی در تشخیص بصری کلمات است که باعث عدم امکان خواندن مطالب می شود. البته در این شرایط هنوز هم می توانید بدون مشکل صحبت کنید و بنویسید.
- آکینتوپسی: منظور ناتوانی در درک حرکت اجسام تجسم شده است. این وضعیت نادر می تواند باعث شود که اجسام متحرک را به صورت مجموعه ای از اجسام ثابت ببینید.
آگنوزیا کلامی شنوایی
معمولا مربوط به یک ضایعه در ناحیه تمپورال سمت راست مغز است و باعث عدم تشخیص و درک کلمات گفتاری با وجود شنیدن آن ها می شود. البته در این شرایط، همچنان می توانید بنویسید و صحبت کنید.
فوناگنوزیا نوعی از آگنوزیا شنیداری است که باعث ناتوانی در تشخیص و شناسایی صداهای آشنا می شود. این اختلال زمانی ایجاد می شود که به بخش خاصی از ناحیه ارتباط صدا در مغز آسیب برسد. اگر به این عارضه مبتلا شده باشید، ممکن است همچنان بتوانید صداهای محیطی یا صداهای ایجادشده توسط اشیاء را تشخیص دهید.
آگنوزیا لمسی
آگنوزیا لمسی باعث ناتوانی در تشخیص اشیا با حس لامسه می شود. در واقع ممکن است بتوانید وزن جسم را احساس کنید، اما نتوانید اهمیت یا کاربرد آن شی را درک کنید. معمولا در اثر ایجاد ضایعات در لوب جداری مغز بروز می کند. اتوتوپاگنوزی نوعی آگنوزیا لمسی است که در اثر آن توانایی جهت یابی یا تشخیص بخش های مختلف بدن خود را از دست می دهید.سایر انواع آگنوزیا که خیلی شایع نیستند.
از دیگر انواع آگنوزیا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در آگنوزیا بویایی شما نمی توانید تشخیص دهید که چه چیزی را بو می کنید.
- در آگنوزیا چشایی وقتی چیزی را می چشید طعم آن را تشخیص نمی دهید.
- در آگنوزیا محیطی شما در تشخیص مکان های آشنا مانند خانه خود مشکل پیدا می کنید.
آیا می توان از آگنوزیا جلوگیری کرد؟
اگرچه بسیاری از عواملی که باعث بروز این اختلال می شوند قابل پیشگیری نیستند، اما شاید بتوانید با راهکارهایی از بروز شایع ترین علت آن یعنی سکته مغزی جلوگیری کنید. راهکارهایی مانند:
- ترک سیگار
- مصرف میوه و سبزیجات بیشتر و کاهش مصرف سدیم و چربی
- انجام منظم تمرینات ورزشی
- درمان به موقع بیماری های متابولیک مانند دیابت، فشار خون و کلسترول بالا
اگر شغل پرخطری دارید، استفاده از وسایلی مانند کلاه ایمنی می تواند مانع از ضربه مغزی و بروز اختلالاتی مانند آگنوزیا شود.
روش های تشخیص اختلال آگنوزیا چیست؟
در اولین ویزیت، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می دهد و به علائم شما توجه می کند. حتی ممکن است آزمایشاتی انجام دهد تا ببینند آیا می توانید اشیاء را با حواس خود شناسایی کنید یا خیر. ممکن است به آزمایش های تصویربرداری مغز مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن (CT) و تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی (MRI) نیز نیاز داشته باشید.
نحوه درمان اختلال آگنوزیا
اصولا روش درمانی خاصی برای آگنوزیا وجود ندارد و در صورت امکان فقط علل زمینه ای درمان می شوند. به همین دلیل، درمان آگنوزیا با گفتاردرمانی و کاردرمانی اهمیت زیادی دارد و می تواند به شما کمک کند تا به مرور ناتوانی های خود را برطرف کنید.در واقع یک متخصص کاردرمان یا گفتاردرمان آموزش دیده است که با انجام تمرینات خاصی به بهبود مهارت های ارتباطی، برنامه ریزی وظایف، حل مشکلات و بهبود تعاملات بیمار با دیگران کمک کند.از نظر پزشکان، چون کاردرمانی یک روند تدریجی است باید هرچه زودتر پس از آسیب مغزی شروع شود. هرگونه تاخیر می تواند مانع از شروع یک زندگی مستقل توسط بیمار شود.
البته اخیرا تعدادی از تحقیقات در حال بررسی اثرات تحریک مسیرهای آسیب دیده مغز برای درمان این اختلال هستند. می توانید در این زمینه با یک فوق تخصص مغز و اعصاب صحبت کنید.
پاسخ به سوالات متداول در زمینه اختلال آگنوزیا
در این بخش می توانید پاسخ تعدادی از ابهامات ذهنی خود در مورد این اختلال را بیابید.
- تفاوت میان آگنوزی و آپراکسی چیست؟آپراکسی نوعی اختلال عصبی است که باعث دست و پا چلفتی شدن فرد می شود زیرا با وجود طبیعی بودن وضعیت ماهیچه ها انجام برخی حرکات برای بیمار دشوار یا غیرممکن است. درحالی که آگنوزیا باعث از دست دادن توانایی تشخیص اشیا، چهره ها، صداها یا مکان ها می شود. در واقع تفاوت اصلی این دو اختلال در نوع مناطق آسیب دیده مغز است.
- آیا آگنوزیا انواع مختلفی دارد؟ازآنجایی که این اختلال در اثر آسیب به بخش های مرتبط با حواس در مغز بروز می کند، احتمال بروز مستقل یا همزمان انواع آگنوزیا مانند آگنوزیا بینایی، آگنوزیا شنیداری، آگنوزیا بویایی، آگنوزیا لامسه و آگنوزیا چشایی وجود دارد.
- چشم انداز درمان آگنوزیا چیست؟درمان علت زمینه ای و مراقبت از علائم با کاردرمانی و گفتاردرمانی، راه اصلی کنترل آگنوزیا است. در واقع هدف اصلی این است که شما بتوانید به طور مستقل در زندگی روزمره خود عمل کنید.
آشنایی با بیماری کروتزفلد جاکوب
