آرتروز زانو چیست؟

آرتروز یا ساییدگی مفصل، بیماری پیش رونده ای است که زمینه ساز آن، تخریب و فرسایش غضروف مفصلی است. غضروف بافتی لغزنده است که انتهای استخوان ها را در یک مفصل می پوشاند؛ و به دلیل ماهیت لغزندگی، موجب می شود استخوان ها بر روی هم حرکتی آسان داشته باشند (با توجه به توضیحات ارائه شده، تصور کنید در صورت صدمه به غضروف، چه وضعیتی در حرکت استخوان ها ایجاد خواهد شد).رفته رفته در اثر پیشرفت تحلیل غضروف مفصلی، مفصل و استخوان های مربوطه نیز درگیر می شوند و التهاب بافت های اطراف را ایجاد می کنند. غضروف بافتی است بدون عروق خونی، و فاقد عصب. به دلیل عدم خونرسانی، ترمیم خود به خودی غضروف امکان پذیر نیست و به دلیل فقدان عصب در صورت آسیب، دردی احساس نخواهد شد؛ به همین دلایل، روند تخریب غضروف سریع و بی علامت خواهد بود.این بیماری بسیار شایع است و در اغلب افراد بالای ۶۵ سال دیده می شود (همه افراد مبتلا به آرتروز، علامت دار نیستند).این عارضه ممکن است هر یک از مفاصل بدن را درگیر سازد ولی شایع ترین مفاصل درگیر آرتروز، مفصل ران، ستون فقرات، دست و زانو هستند که البته به جرأت می توان گفت: متداول ترین و ناتوان کننده ترین آرتروز، آرتروز زانو است. در ادامه این مطلب، با این بیماری و دلایل ایجاد آن بیشتر آشنا خواهیم شد.

هر دو قسمت انتهایی استخوان، از غضروف که بافتی انعطاف پذیر است، ساخته شده. آرتروز زانو هم طبق تعرف کلی آرتروز، با ساییدگی و فرسایش غضروف مفصلی زانو شروع می شود و علت ابتلا به آن نیز، تغییرات تخریبی (دژنراتیو) غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور (ران) و غضروف فوقانی استخوان درشت نی است که به تدریج ایجاد می شود.

این تخریب تدریجی، به دلیل عدم قرار گیری استخوان ها در یک راستا و برداشته شدن فشار از مرکز زانو است؛ به همین دلیل فشار وارده بر غضروف تعدیل نشده و به یک سمت (قسمت داخلی یا خارجی زانو)، فشار بیشتری تحمیل می گردد و از همان سمت غضروف زانو، دچار تحلیل و تخریب خواهد شد. بنابراین آرتروز مفصل زانو در دو ناحیه تیبیوفمورال (مفصل بین استخوان ران و ساق) و مفصل کشککی - رانی می تواند ایجاد شود. با پیشرفت بیماری، مفصل نیز دچار فرسایش و تخریب شده و حرکت استخوان ها نیز مشکل خواهد شد.

علت آرتروز زانو

شایع ترین علت آرتروز زانو بالا رفتن سن است. تقریباً تمامی افراد، دیر یا زود تا حدودی دچار آرتروز می شوند. البته، چندین عامل وجود دارد که خطر بروز آرتروز شدید در سنین پایین تر را افزایش می دهد، این عوامل عبارتند از:

• سن: با بالا رفتن سن توانایی غضروف برای بهبودی کاهش می یابد.
• وزن: بالا رفتن وزن، باعث فشار بیشتری بر تمامی مفاصل، به ویژه زانو می شوند. هر نیم کیلو وزنی که اضافه می کنید، ۵/۱ تا ۲ کیلو به وزن وارده بر زانو اضافه می کند.
• وراثت: برخی جهش های ژنتیکی احتمال بروز آرتروز در اشخاص را بالا می برند. همچنین، بعضی ناهنجاری های ارثی که به شکل استخوان های احاطه کننده مفصل زانو بروز می کنند نیز می تواند خطر ابتلا به آرتروز را بالا ببرند.
• جنسیت: احتمال ابتلای زنان ۵۰ ساله و بالاتر به آرتروز زانو بیشتر است.
• آسیب های ناشی از فشار مکرر: این آسیب ها معمولاً ناشی از نوع شغل شخص هستند. اشخاصی که به خاطر شغلشان مجبورند حجم زیادی از فعالیت هایی مثل زانو زدن، چمباتمه زدن یا بلند کردن اجسام سنگین (۲۵ کیلو یا بیشتر)، که به زانو فشار می آورند را انجام بدهند، به دلیل وجود فشار مداوم بر زانوهایشان، احتمال بیشتری دارد که به آرتروز دچار شوند.
• ورزشکاران: ورزشکارانی که به انجام ورزش هایی مثل فوتبال، تنیس یا دوهای استقامتی اشتغال دارند در معرض ریسک بالاتری از ابتلا به آرتروز زانو هستند. برای همین، این ورزشکاران می بایست با انجام اقدامات احتیاطی از آسیب دیدن زانوهایشان جلوگیری کنند. البته لازم به ذکر است که، انجام مرتب ورزش در حد معتدل مفاصل را تقویت کرده و خطر آرتروز زانو را کاهش می دهد. در واقع، ضعف عضلات اطراف زانو می تواند باعث آرتروز زانو شود.
• سایر بیماری ها: اشخاص مبتلا به روماتیسم مفصلی، که دومین نوع شایع آرتروز است، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به آرتروز زانو هستند. اشخاص مبتلا به بعضی از اختلالات متابولیکی، مثل افزایش غیرطبیعی آهن یا تولید بیش از اندازه هورمون رشد، هم تا حد زیادی در معرض ابتلا به آرتروز زانو هستند.

علائم و نشانه های آرتروز زانو

علائم آرتروز زانو عبارتند از:

• دردی که در هنگام فعالیت افزایش یافته و با استراحت کمی بهتر می شود
• تورم
• احساس گرمی در مفصل
• خشکی زانو، خصوصاً هنگام صبح یا بعد از نشستن طولانی مدت
• کاهش توانایی حرکت دادن زانو که داخل شدن به اتومبیل و خارج شدن از آن، استفاده از پله ها یا راه رفتن را مشکل می کند
• شنیده شدن صدای غژغژ و تق تق، در هنگام حرکت دادن زانو

مراحل آرتروز زانو

استئوآرتریت یا آرتروز (OA) به 4 مرحله تقسیم می شود. مرحله اول مرحله شروع در زانوی سالم است ، در حالی که بالاترین مرحله ۴، سنگین ترین مرحله آرتروز است. آرتروز زانو ، که بسیار پیشرفته شده است ، به احتمال زیاد باعث درد شدید و مختل شدن حرکت مفصل خواهد شد.در استئوآرتریت یا آرتروز زانو ، غضروف تجزیه می شود و آسیب استخوانی ایجاد می شود. با پیشرفت مراحل ، درد و سفتی افزایش می یابد. توسعه آرتروز زانو چندین سال طول می کشد و مترقی است. درمان این امر می تواند دشوار باشد زیرا ممکن است تا رسیدن آرتروز به مرحله پیشرفته علائم ظاهر نشود. افراد مبتلا به آرتروز زانو باید به تغییر علائم و نشانه های پیشرفت بیماری توجه کنند.

مرحله ۱: تورم کوچک

تورم استخوان کوچک به نام استئوفیت ممکن است در ناحیه زانو ایجاد شود و ممکن است آسیب کمی به غضروف وارد شود. باریک بودن فضای بین استخوان ها برای نشان دادن وخامت غضروف وجود نخواهد داشت. بعید است افرادی که اولین مرحله آرتزوز را تجربه می کنند ، درد یا ناراحتی را تجربه کنند. زیرا معمولاً مفصل در اشعه ایکس طبیعی به نظر می رسد.

مرحله ۲: درجه خفیف

در این مرحله ممکن است فرد شروع به توجه به علائم کند و متخصص ممکن است برخی از علائم سایش را در بیمار مشاهده کند. پرتوهای ایکس و سایر اسکن های مفصل زانو ممکن است رشد استئوفیت را نشان دهد و غضروف شروع به نازک شدن خواهد کرد. در این مرحله شکاف بین استخوان ها همچنان طبیعی به نظر می رسد ، اما ناحیه ای که استخوان ها و بافت ها بهم وصل می شوند شروع به سفت شدن می کند. وقتی بافت ها سفت می شوند ، این استخوان ضخیم تر و متراکم تر می شود و یک لایه نازک از استخوان در زیر غضروف در مفاصل ایجاد می شود. ممکن است فرد دچار سفتی یا درد مفاصل شود. فرد بعد از نشستن طولانی مدت ،در ناحیه اطراف مفصل زانو ممکن است احساس سفتی و ناراحتی کند. اگرچه آسیب کمی وجود دارد ، استخوان ها دچار اصطکاک نمی شوند و به استخوان دیگر آسیب نمی رسانند. مایع سینوویال هنوز وجود دارد و به کاهش اصطکاک و حمایت از حرکت زانو کمک می کند.

مرحله ۳: درجه متوسط

در این مرحله ، آسیب در غضروف پیشرفته است ، شکاف بین استخوان ها باریک می شود و اشعه X می تواند نشان دهنده از بین رفتن غضروف باشد. در هنگام انجام فعالیت های روزانه مانند دویدن ، راه رفتن ، زانو زدن و پیچ خوردن ممکن است درد و ناراحتی ایجاد شود. علائم التهاب مفاصل ممکن است زود باشد. با پیشرفت آرتروز ، غضروف همچنان نازک و رو به زوال خواهد بود. استخوان ها با ضخیم شدن و رشد رو به بیرون برای ایجاد توده پاسخ می دهند. بافتی که مفصل را هدایت می کند ملتهب است و مایع اضافی سینوویال ایجاد می کند و باعث افزایش تورم می شود. به این سینوویت گفته می شود و معمولاً به عنوان آب در زانو شناخته می شود.

مرحله ۴: درجه شدید

این مرحله پیشرفته ترین مرحله آرتروزاست و علائم آن بسیار برجسته است. باریک شدن شکاف بین استخوان ها در مفصل ادامه می یابد و غضروف بیشتر شکسته می شود. در نتیجه ، سفتی مفصل ، التهاب مداوم و مایع کمی در اطراف مفصل وجود دارد. در مفصل اصطکاک بیشتری وجود دارد و درد و ناراحتی بیشتر هنگام حرکت وجود دارد. در این مرحله اشعه ایکس می تواند نشان دهد که استخوان به طور کامل از غضروف ساییده شده است.

احتمالاً فرد در طی فعالیت های ساده مانند پیاده روی ، تورم استخوانی بیشتری ایجاد می کند و درد شدیدی را تجربه می کند. در موارد شدید ، استخوان ها به دلیل از بین رفتن غضروف نامتقارن ممکن است تغییر شکل داده و باز شوند. درمان جراحی معمولاً تنها گزینه در این مرحله است.

تشخیص آرتروز زانو

در طول جلسه ملاقات با پزشک، سوالاتی درباره علائم بیماری و سابقه آن از بیمار پرسیده می شود. علاوه بر این پزشک از معاینات فیزیکی و آزمایش های مختلف همچون عکس برداری رادیولوژی و آزمایش خون برای تشخیص علت ساییدگی زانو و مشکل ایجاد شده استفاده می نماید و درمورد عوارض آرتروز زانو توضیحاتی به شما داده می شود .

معاینات فیزیکی

در طول انجام معاینات فیزیکی، پزشک مسائل زیر را بررسی می نماید:

• التهاب مفصل، گرم شدن، یا قرمزی آن
• ناراحتی در نواحی اطراف مفصل
• دامنه حرکت غیر فعال (با کمک افراد دیگر) و فعال (فقط با نیروی خود فرد)
• عدم پایداری مفصل
• کریپتوس (احساس سایش در داخل مفصل) حرکتی مفصل
• درد در هنگام قرار گرفتن وزن بدن بر روی مفصل
• مشکلات مربوط به راه رفتن (الگوی راه رفتن بیمار)
• بررسی هر گونه نشانه آسیب دیدگی عضلات، تاندون ها، و رباط های اطراف مفصل زانو
• درگیر شدن سایر مفاصل (که نشانه ای از ابتلا به آرتریت روماتوئید می باشد)

آزمایش های تصویر برداری

آزمایش های تصویر برداری مورد استفاده برای بررسی وضعیت علت آرتروز زانو به شرح زیر هستند:

عکس برداری رادیولوژی

این روش می تواند تصویرهای دقیق از ساختارهای متراکم بدن همچون استخوان ها تهیه نماید. این تصاویر می توانند به تشخیص نوع خاص آرتروز ایجاد شده برای بیمار کمک موثر نماید. عکس برداری رادیولوژی از مفصل زانو می تواند تنگ شدن فضای مفصلی، ایجاد تغییر در شرایط استخوان ها و تشکیل زائده های استخوانی را نشان دهد (استئوفیت).

سایر آزمایش ها

گاهی اوقات برای تشخیص بهتر مشکل، از اسکن ام آر آی (MRI)، سی تی اسکن (CT)، یا اسکن استخوان جهت بررسی وضعیت استخوان ها و بافت های نرم در محل مفصل زانو استفاده می شود.

بررسی های آزمایشگاهی

متخصص فیزیوتراپی همچنین ممکن است به بیمار پیشنهاد دهد از آزمایش خون برای تعیین نوع خاص ابتلا به آرتروز استفاده کند. در بعضی از انواع ابتلا به آرتروز مثل آرتریت روماتوئید، آزمایش خون می تواند به تشخیص صحیح مشکل کمک موثر نماید.

با توجه به مطالب فوق ، آرتروز زانو، رایج ترین شکل آرتروز و یک بیماری دژنراتیو مفصلی است که غضروف انتهای استخوان زانو را تحت تأثیر قرار می دهد. در افراد مبتلا به آرتروز و ساییدگی مفصل زانو(OA)، غضروف انتهای استخوان، دچار فرسایش می شود که این منجر به رشد بیش از حد استخوان زیرین می گردد. به مرور زمان این غضروف سفت و خشک شده و نهایتاً تجزیه و تخریب می شود.

روش های درمان آرتروز زانو چیست؟