پشت قلعه آبدانان مربوط به دوره ساسانیان - دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان آبدانان، روستای پشت قلعه واقع شده و این اثر در تاریخ 17 اسفند 1381 با شمارهٔ ثبت 7974 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
دژ پشت قلا (کوردی) یا به فارسی پشت قلعه در فاصله پنج کیلومتری در ناحیه جنوبی شهرستان آبدانان در شمال غربی روستای پشت قلا بر روی تپه‌ای بلند آثار دژ دیده می‌شود که رودخانه دویرج از پای آن می‌گذرد. مصالحی که در ساخت این بنا به کار رفته بارت است از سنگ و گچ. دور تپه را برج و باروی آن محصور کرده‌است. آثار به جا مانده نشاندهنده وجود برجهای نگهبانی، بارو، شاه‌نشین و اتاق‌های مسکونی، پلکان و غیره است. باروی بیضوی شکل که ارتفاع آن به سه متر می‌رسد محوطه قلعه را محصور کرده‌است. دیوارهای بیرونی و اصلی قلعه تقریباً سالم مانده‌است. این دیوارها قلعه را به سه قسمت مجزا تقسیم میکنند. در قسمت غربی قلعه، آثار برج دیده می‌شود و سوراخی بر روی برج قسمت جنوبی قلعه است که جهت دیده‌بانی به کار می‌رفته است. بر باروها و دیوارهای آن، برجهایی با فواصل تقریباً مساوی در اطراف دژ به صورت کنگره دار ساخته شده که دارای اتاق‌های کوچک دیده‌بانی و طاق‌های قوسی شکل است. در منتهاالیه قسمت جنوبی و جنوب شرقی، دژ شاهین شین قلعه و اتاق‌های مسکونی قرار دارند که یک قسمت حدود 4/1 دژ را تشکیل می.دهند و مابقی محوطه قلعه است. این قسمت دارای اتاق‌هایی با تاق‌های نیم‌دایره و تاقچه‌ها و طاقنماهایی است که گاه قطر دیوار آن به یک متر می‌رسد. قلوه سنگ‌ها به صورت رگ چین روی هم چیده شده و با ملات گچ طوری در هم آمیخته‌اند که سالیان درازی است مقاوم و پا بر جا ایستاده‌اند.
بر اساس اثر محمودیان (1383)، این دژ بیشتر جنبه نظامی داشته و دور تپه‌ها کانالی طبیعی قرار دارد که که مانند خندقی از دژ محافظت می‌کند که در یک قسمت از این خندق طبیعی رودخانه دویرج می‌گذرد. اکثریت مردم در پشت قلعه به زبان شیرین کوردی فیلی تکلم میکنند. کشاورزی و دامداری نیز شغل بیشتر اهالی روستاست. پشت قلعه در روزهای نوروز پذیرای گردشگران فراوانی از سراسر استان و کشور است.
پشت قلعه، روستایی در دهستان جابر انصار از توابع بخش مرکزی شهرستان آبدانان، استان ایلام است. فاصله آبدانان (پشت کوه یا سراب) از شهر ایلام 283 کیلومتر بوده و در مدت‌زمان طی کردن این مسافت 4 ساعت و 40 دقیقه به طول خواهد انجامید. شهرستان آبدانان در میان دو کوه کبیر کوه و دینار کوه و در جنوب استان ایلام واقع شده است. به جنوب شهرستان آبدانان که حرکت کنید در فاصله 5 کیلومتری از آن در شمال غربی، روستای پشت قلعه را خواهید یافت. این روستا با فاصله گرفتن از جنگل‌های بلوط در دشت‌های جنوب استان ایلام دارای خاک حاصلخیز برای کشاورزی است. روستای یاد شده در ارتفاع 582 متری از سطح دریا قرار گرفته و آب و هوایی معتدل دارد. این ویژگی‌ها موجب توسعه بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی در شهرستان آبدانان شده‌اند به گونه‌ای که در منطقه شاهد گیاهانی مانند بادام‌کوهی، زالزالک، گیلاس وحشی، پسته کوهی خواهید بود.
وجود آثار به جای مانده از دوره ساسانیان خبر از سابقه سکونت انسانی می‌دهد. گویش ساکنین شهرستان آبدانان در برخی نقاط لری و در سایر نقاط لکی است؛ اما ساکنین روستای پشت قلعه به زبان کردی صحبت میکنند. به دلیل قدمتی که روستا دارد توسط سازمان میراث فرهنگی محافظت و مرمت شده است و در سال 1380 در شمار آثار ملی ایران جای گرفته است.
دژ پشت قلا یا قلعه پشت کوه که در شمال روستای پشت قلعه واقع‌شده است یکی از زیباترین جاهای دیدنی ایلام بوده و بر روی تپه ای قرار دارد که مشرف بر دشت‌های کشاورزی روستا است. در اطراف این تپه گودال طبیعی قرار دارد و رودخانه کوچک دویرج از میان آن در حال گذر است. آن گونه که بررسی‌شده است این قلعه جنبه نظامی داشته است. ضخامت دیوارها به حدی است که در آن از مصالح گچ، ساروج و قلوه سنگ استفاده شده و ارتفاع آن‌ها 3 متر بوده است که می‌تواند دلیلی بر امنیت بالای آن در زمان خود باشد.
متاسفانه به دلایل مختلف، ارتفاع دیوارهای قلعه به 1 متر کاهش یافته است. بخش‌های مختلفی مانند ورودی قلعه، برجک‌های دیده بانی، مکان‌های مسکونی و شاه نشین و تونل در این دژ قابل مشاهده هستند. بلندی حصار قلعه به آن دلیل بوده است که محوطه داخل قلعه را محصور کند. قلعه پشت کوه از طریق یک تونل با قلعه نظامی هزار درب و قلعه هزارانی در زمان ساسانیان ارتباط داشته است و در مواقع حصر نظامی راهی برای شکستن حصر بوده است.
مسیر دسترسی: استان ایلام، 5 کیلومتری جنوبی شهرستان آبدانان، شمال غربی روستای پشت قلعه و بر روی تپه، پشت قلعه آبدانان قابل مشاهده است. بازدید از این اثر تاریخی برای عموم آزاد و رایگان است.
پشت قلعه آبدانان که با نام دژ پشت کلا نیز شناخته می‌شود، در فاصله پنج کیلومتری در ناحیه جنوبی شهرستان آبدانان، روی تپه‌ای بلند واقع شده است و رودخانه دویرج از پایین آن می‌گذرد. مصالحی که در ساخت این بنا به‌کار رفته است، شامل سنگ و گچ می‌شود. آثار به‌جای مانده نشاندهنده وجود برجهای نگهبانی، بارو، شاه‌نشین، اتاق‌های مسکونی، پلکان و غیره در این قلعه هستند. باروی بیضوی شکلی که ارتفاع آن به سه متر می‌رسد، محوطه قلعه را محصور کرده است و دیوارهای بیرونی و اصلی قلعه تقریبا سالم مانده‌اند. با قدمتی که به دوره ساسانیان و دوره‌های تاریخی پس از اسلام بازمی‌گردد، در تاریخ 17 اسفند 1381 با شماره ثبت 7974 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در حال حاضر جزو جاهای دیدنی آبدانان محسوب می‌شود.
