گیاه بادرنجبویه یکی از گیاهان بومی کشورمان است که خواص دارویی بسیار زیادی دارد و در طب سنتی و احادیث به استفاده از آن توصیه شده است. این گیاه در درمان سر درد، بیماری های گوارشی و بیماری های کبدی موثر است؛ همچنین دمنوش آن بسیار آرم بخش است.
گیاه بادرنجبویه با نام علمی officinalisMellissa با نام انگلیسی Balm یا Dracocephalum (Lemon balm) و از تیره نعناع یا Lamiaceae گیاهی علفی، گلدار، یک ساله یا چندساله است. این گیاه معطر (بویی شبیه به لیمو) در زیستگاه خود بین 50 تا 100 سانتی متر رشد می کند. برگ های سبز، پهن و تخم مرغی شکل با سطح ناصاف و لبه های دندانه دار از مشخصات ظاهری اصلی گیاه بادرنجبویه است. گل های گیاه در ناحیه فوقانی و در زاویه برگ ها شکل می گیرند. غنچه های بادرنجبویه در ابتدا زرد و پس از شکوفا شدن به گل های سفید مایل به صورتی یا بنفش تبدیل می شوند. میوه به صورت چهار قسمتی پس از اتمام عمر گل به وجود می آید. بذرهای باریک و تیره بادرنجبویه تنها راه تکثیر و ازدیاد گیاه هستند.
خواص بادرنجبویه
بادرنجبویه خواص درمانی شگفت انگیزی دارد. پزشکان قرون وسطا آن را برای موراد مختلف از دمنوش خواب آور برای رفع مشکلات خواب گرفته تا کاهش اضطراب، التیام زخم ها و افزایش طول عمر تجویز می کردند. امروزه دانشمندان مطالعات زیادی روی بادرنجبویه انجام داده اند. بیشتر این مطالعات در اروپا و خاورمیانه، به عنوان مناطق منشأ اصلی این گیاه، صورت گرفته است.از خواص بادرنجبویه در طب سنتی به ویژه در کشورهای اروپایی مانند اتریش استفاده می کنند. این گیاه برای سردرد و دردهای عصبی بسیار مفید است. اما کاربردهای بادرنجبویه به این موارد محدود نمی شود. در این مطلب، به ۹ مورد از فواید و خواص شگفت انگیز این گیاه اشاره می کنیم.
۱. از قلب و کبد محافظت می کند
یکی از مهم ترین خواص بادرنجبویه که مطالعات زیادی روی آن انجام شده است، محافظت از قلب و کبد است.استفاده از اسانس بادرنجبویه در رایحه درمانی، تری گلسیرید خون (چربی خون) را پایین می آورد و به سنتز کلسترول در کبد کمک می کند. مطالعه ای در سال ۲۰۱۲ نشان داد که استنشاق روغن بادرنجبویه از عواملی که به رشد دائمی سلول های سرطانی کبدی منجر می شوند جلوگیری می کند.پژوهشگران در مطالعه ای در سال ۲۰۱۶ دریافتند که تپش قلب و فشار خون بالا در حیواناتی که این گیاه را به شکل خوراکی به آنها داده بودند تا حد زیادی کاهش یافت.به نظر می رسد بادرنجبویه روی سازوکار و پالس های الکتریکی قلب تأثیر قابل توجهی دارد.در گذشته در طب سنتی ایران از این گیاه به عنوان درمانی برای تپش قلب استفاده می کردند. محققان پس از یک دوره ی آزمایشیِ استفاده از عصاره ی برگ های بادرنجبویه روی افراد دریافتند که تپش قلب آنها تا حد زیادی کاهش یافته است. البته آرام شدن تپش قلب از یک سو ممکن است با تأثیر بادرنجبویه بر خلق وخوی انسان در ارتباط باشد. کمی بعد درباره ی این موضوع هم صحبت خواهیم کرد.
یکی دیگر از مزایای بادرنجبویه تأثیر آن روی آریتمی قلبی است. آریتمی به حالتی می گویند که در آن ضربان قلب سریع تر یا آهسته تر از حالت عادی یا در فواصل زمانی یکسان، نامنظم است. به نظر می رسد بادرنجبویه می تواند احتمال وقوع تپش نابهنگام، تاکی کاردی (ضربان قلب بالا یا تندتپشی) و فیبریلاسیون قلب (مشکل در ضربان قلب) را بدون ایجاد عوارض جانبی کاهش دهد.
براساس تحقیقات، عصاره ی بادرنجبویه تغییرات عمده ای در نتایج الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) ایجاد می کند که به نظر می رسد فواصل زمانی الکتریکی را افزایش می دهد. البته هنوز مزایای بالینی آن کاملا روشن نیست. اما مطالعه ای آزمایشی در ایران که برای اولین بار این نتایج را تأیید کرد، درواقع به کشف بزرگی دست یافت.
۲. عامل ضدباکتری طبیعی است
بادرنجبویه سابقه ای طولانی در طب سنتی دارد. به همین دلیل محققان چگونگی اثربخشی آن را بر محافظت بدن دربرابر عوامل ایجادکننده ی بیماری مانند باکتری های مضر مطالعه کرده اند. به نظر می رسد بادرنجبویه ویژگی های ضدباکتری دارد و می تواند از بدن دربرابر باکتری های عفونی محافظت کند.
روغن بادرنجبویه به ویژه دربرابر قارچ کاندیدا فعالیت ضدباکتریایی دارد. کاندیدا نوعی قارچ است که سبب عفونت های قارچی از جمله عفونت قارچی واژن می شود. این قارچ در بروز علائمی مانند خستگی، مهِ مغزی، مشکلات گوارشی و تضعیف سیستم ایمنی بدن نقش مهمی دارد.
۳. ممکن است در درمان دیابت مفید باشد
دیابت یکی از شایع ترین بیماری ها در سراسر جهان است. درحالی که معمولا بسیاری از درمانگرهای سنتی داروهایی را با عوارض جانبی خطرآفرین برای درمان دیابت تجویز می کنند، عصاره ی بادرنجبویه یکی از روش های طبیعی مؤثر برای درمان دیابت است.
محققان برای آزمایش تأثیر بادرنجبویه روی قندخون بالا، هم عصاره ی آن و هم روغن اسانسی آن را به گروهی از بیماران دادند. نتایج نشان داد هر دو محصول در کاهش سطح قندخون و نیز کاهش استرس اکسیداتیو مرتبط با دیابت تأثیر مشابهی داشتند.اطلاعات به دست آمده آن قدر قانع کننده بود که محققان دانشگاه آزاد برلین را تحت تأثیر قرار داد. آنها اظهار داشتند: «عصاره ی اتانولی بادرنجبویه احتمالا می تواند در کنار درمان دارویی دیابت نوع ۲ یا در پیشگیری از آن مفید باشد.»
۴. خلق وخو، تمرکز و خواب را بهبود می بخشد
یکی از خواص شناخته شده ی بادرنجبویه اثر آرام بخشی آن است. به همین دلیل در گذشته از آن برای درمان اضطراب و بی خوابی استفاده می کردند.این گیاه در بهبود بیش فعالی، تمرکز و تحریک پذیری در کودکان بالای ۷ سال تأثیر زیادی دارد. مطالعه ای روی جوانان نشان داد، استفاده از این گیاه در غذاها به بهبود خلق وخو و عملکرد شناختی آنها کمک می کند.بادرنجبویه در بهبود کیفیت خواب، کاهش علائم بی خوابی و اختلالات خواب به ویژه در دوران یائسگی بسیار مؤثر است.
۵. با تبخال مبارزه می کند
بادرنجبویه را به دلیل خاصیت ضدویروسی اش می توان به شکل موضعی برای درمان ویروس تبخال به کار برد.تبخال درمان دائمی ندارد، اما برخی روش های درمانی می توانند تعداد دفعات تبخال زدن را کمتر کنند و فاصله ی بین آنها را طولانی تر کنند. محققان اثربخشی بادرنجبویه را بر تبخال و تاول های تبخالی مطالعه کرده اند.عصاره ی بادرنجبویه به شکل کِرِم دوره ی بهبود تبخال را کوتاه تر می کند، فواصل بین تبخال زدن را طولانی تر می کند و علائم خارش و سوزش را تسکین می دهد. جالب اینجاست که ویروس تبخال درصورتِ استفاده ی مکرر از بادرنجبویه نسبت به آن مقاوم نمی شود. روغن اسانسی بادرنجبویه نیز نتایج مشابهی را نشان داده است.
به نظر می رسد اثرات بادرنجبویه روی ویروس تبخال به ترکیبات آنتی اکسیدانی آن مانند تانِن ها و پلی فنل ها مربوط می شود. تاکنون هیچ عوارض جانبی برای استفاده از این ترکیبات به صورت خوراکی یا موضعی شناخته نشده است.
۶. آنتی اکسیدان و ضدالتهاب قوی است
بادرنجبویه می تواند با آسیب ناشی از رادیکال های آزاد مبارزه کند. شاید مهم ترین مزیت این گیاه، تأثیر احتمالی آن بر نوع خاصی از سرطان موسوم به گلیوبلاستوما مولتی فرم (glioblastoma multiforme) باشد. این نوع سرطان که بسیار سریع الانتشار است از مغز شروع می شود و هنوز درمان شناخته شده ای برای آن وجود ندارد. بااین حال، محققان در مطالعه ای در سال ۲۰۱۴ دریافتند روغن اسانسی بادرنجبویه سبب آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده ی سلولی) در سلول های سرطانی می شود و روند تولید پروتئین MRP1 (پروتئین مقاومت چند دارویی) را متوقف می کند. این پروتئین تا حدودی عامل اصلی مقاومت داروییِ پیشرفت سرطان نسبت به درمان های سنتی مانند شیمی درمانی است.
خواص بادرنجبویه روی سلول های سرطانی دیگر
مطالعات دیگری نیز نشان داده اند که بادرنجبویه روی رده های سلولی سرطانی مانند MCF-7 (رده ی سلولی سرطان پستان)، رده ی سلولی سرطانی کولورکتال، سلول های سرطانی کبد و دو نوع متفاوت از سلول های سرطان خون (لوسمی) اثرات آپوپتیک دارد.
محققان در مطالعه ای با بررسی اثر آنتی اکسیدان های عصاره ی بادرنجبویه بر استرس اکسیداتیو که به دلیل سطوح پایین تابش در رادیوتراپی ایجاد می شود، به نتایج قابل توجهی دست یافتند. یکی از این نتایج بهبود سطوح خون در سایر سلول های آنتی اکسیدان بود. مطالعه ای انجام گرفته روی متخصصان پزشکی که به طور مداوم در معرض سطوح پایین اشعه در رادیوتراپی قرار دارند، نشان داد که گنجاندن بادرنجبویه در رژیم غذایی این افراد ممکن است روش مؤثری برای محافظت از آنها در برابر استرس اکسیداتیو باشد. این مطالعه همچنین نشان داد این گیاه در تنظیم آنزیم بسیار مهمی که سوپراکسید دیسموتاز نامیده می شود نقش دارد.
این آنزیم (که به اختصار SOD نامیده می شود) برای جلوگیری از بیماری هایی که با استرس اکسیداتیو در ارتباط هستند حیاتی است، زیرا عدم کنترل این آنزیم به انواع مختلف آسیب سلولی منجر می شود. بادرنجبویه یکی از روش های طبیعی کنترل این آنزیم است.یکی دیگر از خواص بادرنجبویه، جلوگیری از اختلالات نورودژنراتیو (تخریب کننده ی عصب) ناشی از قرارگرفتن بیش ازحد در معرض منگنز است.روغن بادرنجبویه علاوه بر خواص آنتی اکسیدانی، ضدالتهاب نیز هست. این گیاه با کاهش التهابات مزمن، از بدن در برابر بیماری ها محافظت می کند و درد را کاهش می دهد.
۷. تیروئید پرکار را تنظیم می کند
براساس آمار، بیش از ۱۲% جمعیت ایالات متحده ی آمریکا و البته بسیاری از مردم در سراسر جهان با مشکلات تیروئید مواجه هستند. از بین بیماری های مرتبط با تیروئید، پرکاری و کم کاری تیروئید شایع تر از بقیه هستند.
براساس تحقیقات، عصاره ی بادرنجبویه برای تنظیم پرکاری تیروئید مفید است. این گیاه از اتصال برخی ترکیبات (سبب فعالیت بیش ازحد تیروئید می شوند) به گیرنده های تیروئید (به ویژه در بیماران مبتلا به گواتر) جلوگیری می کند.
۸. به سلامت دستگاه گوارش کمک می کند
عصاره ی بادرنجبویه به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی، به سلامت دستگاه گوارش کمک می کند. این گیاه احتمالا می تواند از زخم معده جلوگیری کند، البته هنوز به طورکامل روی آن مطالعه نشده است. شواهدی نیز وجود دارد که نشان می دهد بادرنجبویه درست مانند نعناع و سنبل ختایی ممکن است در درمان یبوست کمک کننده باشد.
9.کاهش دردهای قاعدگی با بادرنجبویه
تحقیقات نشان می دهند که گیاه بادرنجبویه می تواند برای تسکین دردهای قاعدگی و سندروم پیش از قاعدگی (PMS) استفاده شود. طبق آزمایشی که در سال 2015 صورت گرفته بود، مشخص شد شرکت کنندگانی که از بادرنجبویه در طی 3 دوره قاعدگی استفاده کردند، کاهش قابل توجهی در علائم قاعدگی داشتند. در طب سنتی بادرنجبویه گیاهی قاعده آور است و همواره برای کاهش دردهای قاعدگی توصیه می شود؛ اما برای اثبات علمی اثر بخشی این گیاه نیاز به تحقیقات بیش تری است. برای درمان با گیاه بادرنجبویه کافی است قبل از دوره قاعدگی روزانه 2 قاشق چایخوری از پودر بادرنجبویه را به روش دمنوش یا به صورت چاشنی و ادویه مصرف کنید.
نحوه استفاده از بادرنجبویه
برای اطلاع از میزان مصرف بادرنجبویه با پزشک خود مشورت کنید. اما می توانید برای محدود کردن خطر ابتلا به عوارض جانبی ، روزانه با مصرف یک فنجان دمنوش شروع کنید. اگر این مقدار برای شما حساسیتی به جود نیاورد، می توانید مقدار بیشتری در روز بنوشید. در صورت بروز عوارض جانبی ، نوشیدن دمنوش بادرنجبویه را متوقف کنید.
طرز تهیه چای بادرنجبویه
1 فنجان آب جوش را روی 1 تا 3 قاشق چای خوری بادرنجبویه تازه یا خشک بریزید. حداقل پنج دقیقه صبر کنید. دمنوش را از صافی کنیدبگذرانید. از این دمنوش مفید تا زمانی که گرم است لذت ببرید. می توانید به چای بادرنجبویه تکه های یخ اضافه کنید.
فواید عرق بادرنجبویه
گیاه بادرنجبویه یکی از گیاهان دارویی است که خواص درمانی متعددی دارد و طبع آن در طب سنتی گرم و خشک است.عرق بادرنجبویه می تواند به متعادل ساختن فشار خون کمک کند. از فواید عرق بادرنجبویه برای دستگاه گوارش می توان به مواردی مانند درمان زخم روده و زخم معده، بهبود و درمان بواسیر، مفید برای هضم غذا، رفع نفخ معده و دل پیچه، دفع سموم معده، مفید برای رفع بوی بد دهان، درمان یبوست بسیار مزمن و تقویت کننده ای بسیار موثر برای کبد اشاره کنیم.عرق بادرنجبویه برای درمان بسیاری از مشکلات پوستی از جمله آکنه، التهاب غدد لنفاوی، پف دور چشم، پاک کنندگی زخم ها، بهبود و درمان گزیدگی نیش حشرات بسیار موثر است. همچنین عرق بادرنجبویه برای درمان و رفع کچلی و ریزش مو در زنان استفاده شده است. از عرق بادرنجبویه برای اکسیژن رسانی و گردش خون بهتر در پوست کف سر نیز بسیار مفید و موثر است.از دیگر فواید عرق بادرنجبویه به مواردی مانند بهبود مشکلات قلبی، آرامش مغز و اعصاب، بهبود مشکلات تنفسی، بهبود خواب و کمک به لاغری و کاهش وزن سریع اشاره کرد.
در مورد خواص شنبلیله چه می دانید؟
