جاشیـر گیاهی است که گونه های مختلف آن در ایران با نام های جاشیر، جاوشیر، جواشیر، گاو شیر، کوشیر و جاوشی نامیده می شود. در کتب طب سنتی صمغی که از این گیاه گرفته می شود، جاوشیر نام دارد. به هندی نیز گونه ای از گیاه را جاوشی و جوواشور می نامند. معمولا در بازار دارویی جاوشیر به صمغ رزینی که از گیاه جاوشیر گرفته می شود، می گویند که در طب سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است. البته لازم به ذکر است که دانه و برگ های گیاه جاشیر نیز مصرف دارویی دارد.
خواص دارویی و درمانی این گیاه یکی از داروهایی است که برای بیماریهای کلیوی استفاده می شود. ادرار آور است و حتی در مواردی بند آمده ها را باز می کند و قطره قطره ادرار کردن که از مشکلات مجاری ادراری است توسط این گیاه قابل درمان است و بطور کلی باز کننده ی مجاری ادرار می باشد.مقوی سیستم دستگاه عصبی است. برای سرد مجازها، داروی خوبی است که در رابطه با لقوه و رعشه استفاده می شود. از کوبیده ی برگ و عصاره آنها برای درمان دندان درد استفاده می شود.
جاشیر (Prangos ferulacea) همانندزیره، گشنیز، شوید و رازیانه از خانواده جعفریان بوده و بطور خودرو در نقاط کوهستانی در ارتفاعات برف گیر میروید. جاشیر در اوایل بهار بعد از ذوب شدن برف ارتفاعات از زمین بیرون میاید و تا اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد ماه به رشد خود ادامه میدهد. رویشگاه اصلی جاشیر در ایران در منطقه زاگرس می باشد. این گیاه در استانهای مرکزی، فارس، بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کرمانشاه، لرستان، همدان، کرمان و در قسمتهایی از سلسله جبال البرز دیده شده است. جنس جاشیر در ایران 15 گونه گیاه دایمی دارد که همگی ارزش علوفه ای قابل توجهی دارند و به همین دلیل از جمله گونه های مناسب کاشت برای مناطق کوهستانی می باشد.
این گیاه تلخ مزه است به همین خاطر قبل از استفاده آن را خوب تمیز می کنند سپس با آب می جوشاند تا هم تلخی آن از بین برود و هم برای استفاده کمی نرم تر شود چرا که علاوه بر تلخی گیاه بسیار سخت و سفت است، بعد آن را با آب و نمک مخلوط می کنند و در دبّه می ریزند تا خوب جا بیافتد البته بعضی از مردم از سرکه هم برای جا افتادن و قابل مصرف بودن نیز استفاده می کنند.
جاشیر گیاهی است چند ساله، علفی که بلندی ساقه آن در حدود یک متر است. ساقه آن نیز استوانه ای پوشیده از تار سفید پنبه ای که به ساقه رنگ خاکستری سفید می دهند. در بعضی گونه ها خوابیده، برگ های آن ساده، کامل، بیضی، پهن نامنظم، زبر و خشن، کناره برگ ها دارای دندانه و بسیار سبز است. گل های آن چتری مرکب، زرد رنگ و خوشبو می باشد. تخم های نیز آن سیاه رنگ است.
از ریشه گیاه در ناحیه یقه گیاه با تیغ زدن و خراش و شکاف شیره ای خارج می شود که به تدریج در مقابل هوا سفت می شود. این شیره صمغ رزینی جاشیر است، البته از ساقه گیاه نیز گرفته می شود ولی کیفیت صمغ ساقه پست تر از صمغ ریشه است. در گیاه یک اسانس وجود دارد که در عطرسازی مورد توجه و مصرف است.
میزان بارندگی درنقاط مختلف رویش جاشیر بین 500 تا 900 میلی متر متغیر می باشد. جاشیر گیاهی است علفی، چند ساله، ایستاده، بلند و به ارتفاع محدود200-80 سانتیمتر، یک پایه و جزء شاخه پیدازادان، زیرشاخه نهاندانگان، رده دو لپه ایها، زیررده گلبرگ داران، راسته جدا گلبرگها، خانواده چتریان و جنس جاشیر می باشد. توجه به گسترش وسیع گونه Prangos ferulaceae در کشور ایران به این گونه پرداخته شده است.
تکثیر گیاه معمولاً از طریق بذر می باشد. بذر بعد از رسیدن در خاک قرار می گیرد. در بهار سال بعد بذر جوانه می زند و رشد می نماید. بوته جاشیر در سال اول به بلندی 10 تا 20 سانتیمتر می رسد. بوته گیاه در هر سال بیش از دو یا سه ماه بر روی زمین باقی نمی ماند. بعد از، از بین رفتن بوته ریشه گیاه در خاک باقی می ماند و در سال بعد گیاه جدیدی از سلول های زاینده آن بوجود می آید. رویش گیاه در سال های بعد به تدریج زیادتر شده بطوریکه بعد از شش تا هشت سال گیاه به رشد نهایی خود می رسد که معمولاً همزمان با تولید گل و میوه می باشد.
بخش های مختلف گیاه جاشیر مانند برگ، دانه، ریشه و صمغ از خواص دارویی فراوانی برخوردار است. در این قسمت به خواص درمانی این گیاه و بخش های مختلف آن اشاره می کنیم.
در درمان بیماری های کلیوی مفید است : این گیاه یکی از داروهایی است که در درمان بیماری های کلیوی بسیار موثر است. گیاه جاشیر ادرار آور است. به این ترتیب، باز کننده ی مجاری ادراری بوده و مشکل دفع قطره قطره ادرار را برطرف کرده و مانع از بند آمدن ادرار می شود.
در تقویت سیستم عصبی موثر است: مصرف این گیاه موجب تقویت سیستم عصبی می شود. از این رو، در درمان بیماری هایی مانند رعشه و پارکینسون بسیار موثر است. به افراد سرد مزاج توصیه می شود با مصرف این گیاه و فراورده های آن سیستم عصبی خود را تقویت کنند.
برای درمان درد دندان مفید است: ترکیبات موجود در برگ و عصاره ی آن موجب می شود به عنوان یک مسکن قوی و ضد درد عمل کند. از این رو، مصرف آن در التیام درد دندان بسیار مفید است.
ریشه گیاه جاشیر را می توان هم به صورت پودر و هم به صورت ضماد مورد استفاده قرار داد. مصرف ریشه ی این گیاه در التیام زخم های کهنه و استخوان عاری از گوشت موثر است. شیاف این گیاه به انقباض عضلات رحم کمک کرده و به باز کردن قاعده ی زنان و خروج جنین مرده کمک می کند.
مصرف تخم گیاه جاشیر ترشح عادت ماهیانه را افزایش می دهد. ترکیب تخم جاشیر با افسنطین برای اختناق رحم مفید بوده و به سقط جنین کمک می کند. علاوه بر این، در پراکنده کردن نفخ و گاز رحم بسیار موثر است.
مصرف عصاره برگ گیاه با سرکه و مالیدن آن در درمان ورم طحال مفید است. چنانچه 10 گرم از این عصاره را در مقداری آب انگور مخلوط کرده و پس از 20 روز صاف و مصرف شود برای درمان استسقا و طحال بسیار مفید است.
از برگ گیاه جاشیر ضمادی تهیه می شود که به درمان درد پهلو کمک فراوانی می کند. علاوه بر این، مصرف عصاره برگ آن در التیام درد سیاتیک موثر است.دم کرده برگ جاشیر با روغن زیتون را با یکدیگر ترکیب کرده و به صورت مرهم در محلی از عضو که سگ هار گاز گرفته باشد مالیده و قرار می دهند. این کار در درمان هاری سگ بسیار مفید است.
برگ های این گیاه خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد. از این رو، اضافه کردن عصاره برگ آن در مرهم ها در التیام زخم ها بسیار مفید و موثر است.
خواص درمانی این صمغ موجب شده است از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار باشد. در این قسمت به مهم ترین ویژگی های درمانی آن می پردازیم.چنانچه 2 گرم صمغ جاشیر با عرق مرزنجوش ترکیب و به صورت خوراکی و یا موضعی مورد استفاده قرار گیرد در درمان شکستگی و کوفتگی و درد ناشی از آن موثر است.مصرف حدود 5 گرم از صمغ، برای استسقا، ازدیاد ترشح ادرار، ازدیاد ترشح عادت ماهیانه، یرقان، معالجه قطره قطره ادرار کردن، نفخ رحم، خرد کردن سنگ مثانه و کلیه و خنثی کردن سموم بدن مفید است.صمغ جاشیر خاصیت تسکین دهندگی دارد. از این جهت، مصرف خوراکی و یا موضعی آن برای تسکین درد دندان ناشی از کرم خوردگی بسیار موثر است.
برای کاهش سنگینی گوش، چند قطره از محلول صمغ در آب را درون حفره گوش می ریزند تا این مشکل برطرف شود. ضماد صمغ جاشیر در درمان زخم های پوستی و التیام آن بسیار مفید است.
این گیاه مزه تلخی دارد. به همین دلیل، پیش از استفاده آن را خوب تمیز کرده، سپس با آب می جوشانند. این کار موجب می شود تلخی گیاه از بین برود. علاوه بر این، جوشاندن سبب می شود این گیاه بسیار سفت و سخت، کمی نرم تر شود.
پس از این مرحله، آن را با آب و نمک مخلوط کرده و در ظرف های پلاستیکی می ریزند تا خوب جا بیافتد. برخی از سرکه هم برای جا افتادن و قابل مصرف بودن گیاه جاشیر استفاده می کنند.در استان فارس از گیاه جاشیر به عنوان سبزی خوردن و برای تهیه سالاد و ترشی استفاده می کنند . در بهار با برگ های این سبزی که شبیه شوید است جاشیر پلو تهیه می کنند.
گل های گیاه جاشیر شبیه بابونه است . این گیاه را با ماست نیز مخلوط کرده و ماست جاشیر تهیه می کنند. افزودن آن به دوغ هم محبوبیت فراوانی دارد .بو و عطر خاص این گیاه موجب می شود از آن در تهیه املت و خورش های دیگر استفاده کنند. علاوه بر بخش های مختلف گیاه، صمغ آن نیز بسیار پرکاربرد است.
جاشیر با نام علمی Prangos ferulacea از گیاهان دارویی است که طبیعت گرم و خشک دارد. این گیاه خاصیت ضد میکروبی داشته و به عنوان سم زدای قوی شناخته می شود. به همین دلیل، در طب سنتی برای درمان بیماری های کلیوی، سیستم عصبی، درد مفاصل، ترمیم بافت استخوان، صرع، خونریزی و … کاربرد دارد.این گیاه که در دو نوع خوراکی و غیر خوراکی وجود دارد، بومی نواحی جنوبی ایران است. 15 گونه از این گیاه در ایران دیده می شود. گیاه جاشیر بیشتر در مناطق کوهستانی می روید و برای رشد به رطوبت و نور فراوان نیاز دارد.
