مشکلات مربوط به کنترل مثانه ممکن است خجالت آور باشد اما دانستن علل و تشخیص بی اختیاری ادرار می تواند به شما کمک کند تا این مشکل را کنترل کنید. بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می افتد که عضلات مثانه که کنترل جریان ادرار را به عهده دارند به طور غیرارادی منقبض شده یا شل شوند که در نتیجه باعث ریزش یا عدم کنترل ادرار می شود. این عارضه در هر یک نفر از ده نفر افراد بالای 65 سال دیده می شود. بی اختیاری ادرار ممکن است کم باشد و در برخی موارد باعث ابتلا به ریزش بدون کنترل ادرار مزمن شود. بی اختیاری ادرار به خودی خود یک بیماری محسوب نمی شود اما می تواند نشانه وجود یک بیماری زمینه ای باشد.
علل بی اختیاری ادراری
بی اختیاری ادراری یک بیماری نیست، بلکه یک علامت است. ممکن است این وضعیت در اثر عادات روزمره، بیماری زمینه ای یا مشکل فیزیکی رخ دهد. پزشک با معاینه ی دقیق می تواند علت بی اختیاری را تشخیص دهد.
بی اختیاری ادراری موقتی
بعضی از نوشیدنی ها، غذاها و داروها به عنوان ملین عمل می کنند و باعث تحریک مثانه می شوند به طوری که حجم ادرار افزایش می یابد. از جمله:
- الکل
- کافئین
- نوشیدنی های گازدار و آب گازدار
- شیرین کننده های مصنوعی
- شکلات
- فلفل چیلی
- غذاهای تند، شیرین یا اسیدی به خصوص مرکبات
- داروهای قلب و فشار خون، آرام بخش و داروهای شل کننده ی عضلات
- دوز بالای ویتامین ث
بی اختیاری ادراری در اثر بیماری های زیر نیز رخ می دهد که به سادگی قابل درمان هستند:
- عفونت مجرای ادرار: عفونت به مثانه فشار می آورد و باعث می شود نیاز مبرم به تخلیه داشته باشید که گاهی با بی اختیاری همراه است.
- یبوست: رکتوم نزدیک مثانه قرار دارد و بسیاری از عصب های این دو ناحیه مشترک است. تجمع مدفوع سفت در رکتوم باعث بیش فعالی این اعصاب و تکرر ادرار می شود.
بی اختیاری ادراری دائمی
ممکن است بی اختیاری ادراری تبدیل به وضعیت دائمی شود که علت آن نوعی مشکل فیزیکی زمینه ای یا بروز برخی تغییرات است. مانند:
- حاملگی: تغییرات هورمونی و افزایش وزن جنین منجر به بی اختیاری استرس می شود.
- زایمان: زایمان طبیعی عضلات مورد نیاز برای کنترل مثانه را ضعیف می کند و به اعصاب و بافت محافظتی مثانه آسیب می زند. درنتیجه کف لگن دچار افتادگی می شود. با افتادگی لگن، مثانه، رحم، رکتوم یا روده ی کوچک از جایگاه اصلی خود به سمت پایین فشار داده می شوند و به واژن فشار می آورند. این پیشروی با بی اختیاری در ارتباط است.
- بروز تغییرات با بالا رفتن سن: پیر شدن عضلات مثانه باعث می شود ظرفیت مثانه برای ذخیره کردن ادرار کاهش یابد. به علاوه، انقباضات ناخودآگاه مثانه با بالا رفتن سن بیشتر می شود.
- یائسگی: زنان بعد از یائسگی استروژن کم تری تولید می کنند. این هورمون به حفظ سلامت دیواره ی مثانه و مجرای ادرار کمک می کند. زوال این بافت ها باعث تحریک بی اختیاری می شود.
- هیسترکتومی: مثانه و رحم در زنان توسط بسیاری از عضلات و رباط های مشترک حمایت می شود. هرگونه جراحی روی سیستم تناسلی زنان، شامل برداشتن رحم، به عضلات کف لگن آسیب می زند که می تواند منجر به بی اختیاری شود.
- بزرگ شدن پروستات: بی اختیاری، به خصوص در مردان مسن، اغلب ریشه در بزرگ شدن غده ی پروستات دارد. به این وضعیت هایپرپلازی خوش خیم پروستات می گویند.
- سرطان پروستات: بی اختیاری استرس یا مبرم در مردان می تواند نتیجه ی عدم درمان سرطان پروستات باشد. اما اغلب، بی اختیاری ادراری از جمله عوارض درمان سرطان پروستات است.
- انسداد: اگر در هر قسمت از مجرای ادرار تومور تشکیل شود، جریان طبیعی ادرار مسدود می شود و بی اختیاری سرریز رخ می دهد. گاهی سنگ ادراری (توده های محکم و شبه سنگ که در مثانه تشکیل می شوند) باعث بی اختیاری می شود.
- اختلال عصبی: اسکلروز چندگانه (ام اس)، بیماری پارکینسون، سکته، تومور مغزی یا آسیب نخاعی در سیگنال های عصبی مرتبط با کنترل مثانه اختلال ایجاد می کنند و بی اختیاری ادراری را به دنبال دارند.
انواع و علائم بی اختیاری ادراری
بسیاری از افراد گاهی با تخلیه ی کمی ادرار رو به رو می شوند. دسته ی دیگر مرتبا مقدار کم یا متوسطی از ادرار را بی اختیار دفع می کنند.
انواع بی اختیاری ادراری شامل موارد زیر است:
- بی اختیاری استرس: هنگام سرفه، عطسه، خنده، ورزش یا بلند کردن وسایل سنگین به مثانه فشار می آید و ادرار تخلیه می شود.
- بی اختیاری مبرم: نیاز ناگهانی و مبرم به تخلیه ی ادرار که با دفع ناخودآگاه همراه است. در اغلب موارد، شامل سرتاسر شب، نیاز به دفع ادرار دارید. ممکن است بی اختیاری مبرم در اثر بیماری خفیف مانند عفونت یا بیماری شدید مانند اختلال عصبی یا دیابت رخ دهد.
- بی اختیاری سرریز: مدام یا مکررا با دفع ادرار روبه رو هستید زیرا مثانه به طور کامل تخلیه نمی شود.
- بی اختیاری طبیعی: نقص فیزیکی یا روانی مانع از رسیدن به موقع شما به توالت می شود. مثلا، اگر دچار آرتریت شدید باشید، نمی توانید شلوار خود را به سرعت باز کنید.
- بی اختیاری چندگانه: بیش از یک نوع بی اختیاری ادراری را تجربه می کنید.
زمان مراجعه به پزشک
ممکن است برای در میان گذاشتن بی اختیاری با پزشک احساس معذب بودن به شما دست دهد. اما اگر بی اختیاری مکررا رخ می دهد یا کیفیت زندگی شما را تحت الشعاع قرار داده است، باید به پزشک مراجعه کنید زیرا بی اختیاری ادراری:
- می تواند نشان دهنده ی بیماری زمینه ای جدی تری باشد
- باعث می شود فعالیت هایتان را محدود کنید و کم تر در تعاملات اجتماعی مشارکت داشته باشید
- خطر زمین خوردن در افراد مسن را بالا می برد زیرا برای رسیدن به توالت تعجیل می کنند
عواملی که احتمال بروز بی اختیاری ادرار را افزایش می دهد
- زن بودن: زنان دو برابر مردان دچار بی اختیاری ادرار ناشی از استرس می شوند. از سوی دیگر مردان بیش از زنان دچار بی اختیاری ادرار اورژانسی و سرریز شده می شوند.
- بالا رفتن سن: با افزایش سن، مثانه و عضلات اسفنکتر ضعیف شده که ممکن است باعث تکرر ادرار و ایجاد احساس غیرمنتظره نیاز به دفع ادرار شوند.
- افزایش چربی بدن: زیاد شدن چربی بدن می تواند باعث فشار بر مثانه شده و ریزش ادرار در خلال انجام تمرینات ورزشی یا در هنگام سرفه کردن و عطسه شود.
- بیماری های مزمن دیگر: بیماری های عروقی، بیماری های کلیوی، دیابت، سرطان پروستات، بیماری آلزایمر، ام اس، بیماری پارکینسون ممکن است باعث بی اختیاری ادرار شوند.
- استعمال دخانیات: استعمال دخانیات در طولانی مدت می تواند باعث ایجاد یا تشدید بی اختیاری ناشی از استرس با اعمال فشار بر اسفنکتر ادراری شود.
- ورزش های پربرخورد: یا این که ورزش کردن باعث ابتلا به بی اختیاری ادرار نمی شود اما دویدن، پرش و فعالیت های ورزشی دیگر که فشار ناگهانی روی مثانه ایجاد می کنند می توانند باعث ریزش ادرار و بی اختیاری ادرار در هنگام انجام فعالیت های ورزشی شوند.
تشخیص بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار به راحتی قابل شناسایی است. البته، شناخت نوع و علت بی اختیاری می تواند دشوارتر باشد و نیاز به انجام آزمایش ها و معاینات مختلفی داشته باشد.
- گزارش کارکرد روزانه مثانه
- آزمایش ادرار: نمونه ادرار می تواند برای تشخیص عفونت ها، وجود خون در ادرار یا اختلالات دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
- آزمایش خون: در این آزمایش، وجود مواد شیمیایی که ممکن است باعث بی اختیاری ادرار شود مورد بررسی قرار می گیرد.
- اولترا سوند لگن: عکس برداری از مثانه یا قسمت های دیگر مجاری ادراری
- اندازه گیری باقیمانده پس از دفع ادرار: بیمار مثانه را به طور کامل تخلیه کرده و پزشک با استفاده از ابزار مخصوص، باقیمانده ادرار در مثانه را اندازه گیری می کند.
- تست استرس: از بیمار خواسته می شود تا سرفه کرده یا کارهایی انجام دهد که قسمت میانی بدنش تحت تنش قرار گیرد تا پزشک ریزش ادرار را در او بررسی کند.
- آزمایش ارودینامیک: این آزمایش، فشاری که عضلات مثانه و اسفنکترهای ادراری می توانند تحمل کنند را در حال استراحت و در خلال پر شدن مثانه مورد آزمایش قرار می دهد.
- سیستوگرام: در این سری از عکس برداری های انجام شده به وسیله اشعه ایکس از مثانه می توان ناهنجاری ها و اختلالات مجاری ادرار را مشخص کرد.
- سیستوسکوپی: در این عمل از یک لوله نازک با یک لنز کوچک و چراغی که در یک سر آن وصل شده و به آن سیستوسکوپ گفته می شود استفاده می شود.
درمان بی اختیاری مدفوع و ادرار با فیزیوتراپی
مرکز فیزیوتراپی بهروزی، مجهز به دستگاه بیوفیدبک و زیر نظر بهترین متخصصین فیزیوتراپی در زمینه درمان تخصصی کف لگن، درمانی موثر برای بی اختیاری مدفوع و ادرار بر اساس نوع بیماری را ارائه می دهد.
بیوفیدبک به همراه تمرینات عضلات کف لگن کیفیت زندگی بیماران را به طور چشمگیری افزایش می دهد. بیوفیدبک روشی بدون ریسک و امن می باشد و بیشتر بیماران پیشرفت خوبی با انجام این روش خواهند داشت و می تواند به درمان بی اختیاری گاز روده و ادرار و مدفوع بسیار کمک کند.
بیوفیدبک
برای درمان بی اختیاری ادرار و مدفوع با دستگاه بیوفیدبک از بیمار خواسته می شود که عضلات کف لگن خود را به مدت ۶ تا ۸ ثانیه منقبض و سپس به مدت ۵ ثانیه در حالت استراحت نگه دارد. دستگاه میزان قدرت عضلانی را اندازه گیری می کند و از طریق مانیتوری که روبروی بیمار است سطح انقباض عضلانی که برحسب میکرو ولت اندازه گیری می شود به وی فیدبک داده می شود.افزایش قدرت عضلات کف لگنی و کاهش استفاده از پد، بهبود روحیه، بالا رفتن انگیزه و کاهش افسردگی، افزایش عزت نفس و بهبود تعاملات اجتماعی از تاثیرات درمان با بیوفیدبک می باشد.بیمار می تواند با فیدبک هایی که توسط دستگاه بیوفیدبک می گیرد، شناسایی، کنترل و تقویت عضلات کف لگن را فرا گیرد. این عضلات توانایی قطع ادرار و مدفوع را پس از جاری شدن به وی می دهند.
تمرینات کف لگن
شامل مجموعه ای از انقباضات عضلات کف لگن به مدت ۶ تا ۸ ثانیه و استراحت ۵ ثانیه ای است که بیمار در حالت های مختلف دراز کشیده، نشسته و ایستاده انجام می دهد. این تمرین ها دو بار در روز (هر بار ۱۵ تا ۲۰ دقیقه) به مدت ۸ هفته متوالی انجام می شود. تمرینات در طول درمان بیشتر و پیشرفته تر می شود تا روند درمان کامل شود.
انجام تمرینات باعث بهبود کیفیت زندگی زنان و مردان مبتلا می شود و دوره های بی اختیاری ادرار و مدفوع را کاهش می دهد.تمرینات کف لگن باعث تقویت عضلات کف لگن می شود و به فرد اجازه می دهد که این عضلات را کاملا تحت کنترل داشته باشد و هر وقت که بخواهد شل کند.
تحریک الکتریکی اینترفرنشیال
جریانی موثر جهت تحریک الکتریکی عضلات کف لگن و تقویت عضلات است.
درمان بی اختیاری ادراری با لیزر در زنان و مردان
در سال ۲۰۱۴ FDA کاربرد لیزر غیرتهاجمی Er:YAG را در زنان تایید کرد. با توجه به روند فزاینده بروز بی اختیاری با علت های مختلف در سنین مختلف، تحقیقات برای دستیابی به تکنولوژی های جدید و روش های درمانی با اثر درمانی بالاتر و عوارض کمتر در حال جریان است.
لیزردرمانی برای بی اختیاری بر مبنای افزایش کلاژن سازی و تقویت کلاژن های بافت عضلانی مجرای ادراری انجام می شود. لیزر Er:YAG به صورت یک لیزر کم توان با پروب واژینال پالس های لیزر را بر بدنه عضلات واژن می تاباند و باعث تحریک مثبت پیوندهای کلاژنی دیواره واژن، کوچک کردن فیبریل های کلاژنی و افزایش تولید کلاژن می شود.به نظر می رسد اثر گرمایی لیزر دیواره حمایتی واژینال را از طریق کلاژن سازی جدید تقویت می کند و به درمان بی اختیاری استرسی ادراری کمک می کند.در مردان هنوز لیزردرمانی غیرتهاجمی به اثبات نرسیده است.
تعداد جلسات مورد نیاز برای لیزر درمانی
معمولا تا ۵ جلسه درمان لیزر با فاصله زمانی چند هفته الی یک ماه انجام می شود و معمولا عارضه یا دردی قبل، حین و پس از درمان ایجاد نمی شود.
آیا درمان قطعی بی اختیاری ادرار با لیزر امکان پذیر است؟
لیزر برای همه مشکلات مرتبط با کف لگن درمان قطعی محسوب نمی شود، اما برای بعضی مشکلات کمک کننده هست و در کل نقش لیزر طی روند درمان، سهم خود را خواهد داشت و تمام کار درمانی را انجام نمی دهد.الکتروتراپی، تمرین درمانی، بیوفیدبک و تکنیک های دستی هر کدام نقش درمان خودشان را در درمان مشکلات کف لگن دارند که قابل جبران توسط بقیه تکنیک ها نیست.
تفاوت روش های درمان بی اختیاری ادرار در مردان و زنان
درمان های کف لگن برای مردان و زنان از بعضی جنبه ها شباهت دارند، اما در بعضی قسمت ها تفاوت های خودشان را دارند، که علت این موضوع تفاوت آناتومیکال لگن و کف لگن و ساختار اندام های لگن هست.
پیشگیری از بی اختیاری ادرار
شما نمی توانید از تمام موارد بی اختیاری ادرار پیشگیری کنید اما اقداماتی وجود دارند که می توانید برای کاهش خطر ابتلا به این شرایط انجام دهید. دنبال کردن یک سبک زندگی سالم عاملی کلیدی است.به عنوان مثال، شما می توانید موارد زیر را امتحان کنید:
- حفظ وزن سالم
- انجام ورزش
- مصرف یک رژیم غذایی متعادل
- محدود کردن مصرف کافئین و الکل
- ترک سیگار
بي اختياري اجابت مزاج در كودكان 
