بیماری آدیسون یا نارسایی غده ی فوق کلیوی، یک اختلال ناشایع است، که در آن بدن با کمبود تولید نوعی هورمون مواجه است؛ به عبارت دیگر در بیماری آدیسون، غده ی فوق کلیوی که دقیقا در بالای کلیه ها قرار دارد، هورمون های کورتیزول و آلدوسترون به مقدار کمتری تولید می شوند. بیماری آدیسون در تمام گروه های سنی و در هر دو جنس اتفاق می افتد و ممکن است تهدید کننده ی حیات باشد و درمان آن شامل جایگزینی هورمون های از دست رفته می باشد.
علائم بیماری آدیسون چیست؟
علائم و نشانه های بیماری آدیسون معمولا به آرامی و اغلب طی چند ماه پیشرفت می کنند و اغلب علائم در اینگونه بیماری ها با پیشرفت آهسته، تا زمانی که یک استرس مانند بیماری و یا هرگونه آسیب بر بدن باعث تشدید آن شود، نادیده گرفته می شوند.نشانه ها و علائم عبارتند از:
- خستگی شدید
- کاهش وزن و اشتها
- تیره شدن پوست (هایپرپیگمنتاسیون)
- کاهش فشار خون در حد غش کردن
- اشتیاق به مصرف نمک
- کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)
- حالت تهوع، اسهال یا استفراغ (علائم گوارشی)
- درد شکم
- درد عضلانی یا مفصلی
- تحریک پذیری و بی قراری
- افسردگی یا سایر علائم رفتاری
- ریزش مو یا اختلال عملکرد جنسی در زنان
نارسایی حاد غده ی فوق کلیه
گاهی علائم و نشانه های بیماری آدیسون به طور ناگهان ظاهر می شوند و نارسایی حاد غده ی فوق کلیه می تواند منجر به شوک تهدید کننده ی زندگی شود. اگرعلائم و نشانه های زیر را تجربه کردید، سریعا به اورژانس مراجعه کنید:
- ضعف شدید
- گیجی
- درد در پشت یا پاها
- درد شدید شکمی، استفراغ و اسهال، که منجر به کم آبی بدن شود.
- کاهش سطح هوشیاری یا فراموشی
- کاهش فشار خون
- افزایش پتاسیم (هایپرکالمی) و کاهش سدیم (هیپوناترمی)
اگر بیماری آدیسون درمان نشود، ممکن است به دلیل استرس های جسمی نظیر،عفونت یا بیماری پیشرفت کند. به طور معمول، غده فوق کلیه به میزان ۲ تا ۳ برابر میزان معمول در پاسخ به استرس فیزیکی کورتیزول تولید می کند، که با نارسایی غده ی فوق کلیه، ناتوانی در افزایش تولید کورتیزول در استرس می تواند منجر به بیماری آدیسون می شود. معمولا افراد مبتلا به بیماری آدیسون به بیماری های خود ایمنی نیز مبتلا هستند.
دلایل ایجاد بیماری آدیسون چیست؟
در بیماری آدیسون، آسیب به غدد فوق کلیوی منجر به کاهش تولید هورمون کورتیزول و اغلب آلدوسترون می شود. غدد فوق کلیه بخشی از سیستم غدد درون ریز هستند و آنها هورمون هایی تولید می کنند که تقریبا دستورالعمل هر عضو و بافت را در بدن مشخص می کند. غده ی فوق کلیه شامل دو قسمت می شود: بخش مرکزی که هورمون های شبه آدرنالین را تولید می کند و بخش قشری که مسئول تولید گروهی از هورمون ها به نام کورتیکواستروئید است. کورتیکواستروئیدها عبارتند از:
گلوکوکورتیکوئیدها : این هورمون ها شامل کورتیزول، که توانایی بدن در تبدیل غذا به انرژی را تحت تاثیر قرار می دهد و در پاسخ التهابی سیستم ایمنی بدن نقش دارد و باعث پاسخ بدن به استرس می شود.
مینرالوکورتیکوئیدها: این هورمون ها شامل آلدوسترون است، که عامل حفظ تعادل سدیم و پتاسیم در بدن و نرمال نگه داشتن فشار خون است.
آندروژن ها: این هورمونهای جنسی مردانه در مقادیر کم توسط غده ی فوق کلیه در مردان و زنان تولید می شود. این هورمون عامل رشد جنسی، تاثیر بر روی توده عضلانی و میل جنسی در مردان و احساس خوشایند در هر دو جنس است.
نارسایی اولیه ی غده ی فوق کلیه
هنگامی که بخش قشری غده ی فوق کلیه آسیب ببیند و به اندازه ی کافی هورمون تولید نکند، به آن نارسایی اولیه ی غده ی فوق کلیه گفته می شود و بیشتر به دلیل بیماری خودایمنی رخ می دهد، که به دلایل ناشناخته، سیستم ایمنی بدن قشر غده ی فوق کلیه را به عنوان یک عامل خارجی و بیگانه شناسایی کرده و به آن حمله می کند و آن را از بین می برد. احتمال وجود سایر بیماری های خود ایمنی در افراد مبتلا به آدیسون از افراد دیگر بیشتر است. علل دیگر نارسایی غده ی فوق کلیه عبارتند از:
- بیماری سل
- سایر عفونت های غده ی فوق کلیه
- گسترش سرطان به غدد فوق کلیوی
- خونریزی در غدد فوق کلیه
نارسایی ثانویه غده ی فوق کلیه
غده هیپوفیز نوعی هورمون به نام آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) می سازد، که این هورمون باعث تحریک تولید هورمون های دیگر از قشر غده ی فوق کلیه می شود. تومورهای خوش خیم، التهاب و جراحی هیپوفیز، شایع ترین علل اختلال در تولید هورمون های هیپوفیزی هستند. بنابراین کاهش تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپین باعث می شود، که تولید هورمون های گلوکوکورتیکوئید و آندروژن با وجود سالم بودن غده ی فوق کلیه، کاهش یابد، که این حالت نارسایی ثانویه غده ی فوق کلیه نامیده می شود. کاهش هورمون آدرنوکورتیکوتروپین بر تولید مینرالوکورتیکوئیدها هیچ تاثیری ندارد.
تشخیص آدیسون
پزشک شما ابتدا با شما درباره سابقه پزشکی و علائم و نشانه هایتان صحبت خواهد کرد. چنانچه پزشک تصور کند که شما به بیماری آدیسون مبتلا شده اید، برخی تست های زیر را به منظور اطمینان بر روی شما انجام می دهد:
- آزمایش خون
اگر نارسایی آدرنال علت اصلی نشانه های بیماری شما باشد با اندازه گیری سطح سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH خون این فرضیه بررسی می شود. همچنین انجام آزمایش خون می تواند آنتی بادی های همراه با بیماری خود ایمنی آدیسون را اندازه گیری کند. - تست تحریک ACTH
این تست شامل اندازه گیری سطح کورتیزول در خون شما قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی می باشد. ACTH به غدد آدرنال شما سیگنالی ارسال می کند تا به تولید کورتیزول بپردازد. اگر غده فوق کلیه آسیب دیده باشد، تست تحریک ACTH نشان می دهد که خروجی کورتیزول شما در پاسخ به ACTH مصنوعی محدود می شود و یا وجود ندارد. - تست القایی انسولین هیپوگلیسمی
اگر بیماری هیپوفیز به عنوان علت احتمالی نارسایی آدرنال (نارسایی ثانویه آدرنال) تشخیص داده شود پزشکان این تست را پیشنهاد می دهند. تست القایی شامل چک کردن قند خون (گلوکز خون) و سطح کورتیزول در فواصل زمانی مختلف بعد از تزریق انسولین است. در افراد سالم، سطح قند پایین می رود و سطح کورتیزول افزایش می یابد. - تصویربرداری
پزشک ممکن است شما را تحت توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن شکم قرار دهد تا به بررسی اندازه غده فوق کلیه و اختلالات دیگری بپردازد که ممکن است علت نارسایی آدرنال را روشن نماید.
چنانچه نتیجه حاصل از این اسکن ها نشان دهنده احتمال نارسایی ثانویه آدرنال باشد؛ پزشک شما همچنین ممکن است پیشنهاد یک اسکن MRI از غده هیپوفیز هم بدهد.
پیشگیری از بیماری آدیسون
پیشگیری از بیماری آدیسون بیشتر در تسکین علائم و جلوگیری از بروز بحران آدیسونی است، که در محیط های بسیار استرس زا ایجاد می شود. جلوگیری از این اختلال ممکن است شامل درمان شرایط پایه و محدود کردن عوامل خطرزایی مانند، بیماری های خود ایمنی باشد.
عواملی که ممکن است از بیماری آدیسون جلوگیری کنند، شامل موارد زیر هستند:
- درمان عفونت های قارچی
- کنترل دیابت
- علائم سرطان را برای جلوگیری از شیوع سلول ها به غدد فوق کلیوی و جریان خون مشخص کنید.
- درمان عفونت باکتریایی مانند سل
- همچنین برای کسانی که با بیماری آدیسون زندگی می کنند، کاهش استرس و انجام فعالیت های آرامش بخش، ممکن است از علائم و عوارض شدید جلوگیری کند.
درمان بیماری آدیسون
اگر بیماری آدیسون دارید، باید برای جایگزین هورمون های از دست رفته، روزانه دارو مصرف کنید. این امر به فرد کمک می کند تا زندگی فعالی داشته باشد، اگرچه بسیاری از افراد می دانند که هنوز هم باید خستگی خود را مدیریت کنند. در بعضی موارد، دلایل اصلی بیماری آدیسون قابل درمان است. به عنوان مثال، سِل با یک دوره آنتی بیوتیک ها در مدت زمان حداقل شش ماه درمان می شود .با این حال، بیشتر موارد ناشی از مشکلی در سیستم ایمنی بدن است، که نمی تواند درمان شود.
دارو برای بیماری آدیسون
درمان معمولاً شامل درمان جایگزینی کورتیکواستروئید (استروئید) برای زندگی است. از داروهای کورتیکواستروئید، برای جایگزینی هورمون های کورتیزول و آلدوسترون استفاده می شود، که بدن دیگر قادر به تولید آن ها نیست و معمولاً دو یا سه بار در روز به صورت قرص مصرف می شوند. در بیشتر موارد، از دارویی به نام هیدروکورتیزون برای جایگزینی کورتیزول استفاده می شود. سایر داروهای احتمالی پردنیزولون یا دگزامتازون هستند، اگرچه این داروها کمتر مورد استفاده قرار می گیرند.
آلدوسترون با دارویی به نام فلاودروکورتیزون جایگزین می شود. پزشک معالج ممکن است از فرد بخواهد نمک مضاعفی را به رژیم غذایی روزانه خود اضافه کند، اما اگر به اندازه کافی داروی فلاودروکورتیزون مصرف می کنید، ممکن انجام این کار ضروری نباشد. برخلاف اکثر مردم، اگر احساس می کنید که تمایل دارید که چیزی شور بخورید، باید آن را نوش جان کنید.
به طور کلی، داروهای مورد استفاده برای بیماری آدیسون عوارض جانبی ندارند، مگر اینکه دوز ان ها خیلی زیاد باشد. اگر برای مدت طولانی، دوز بالاتری از مقدار لازم را مصرف کنید، احتمال بروز مشکلاتی مانند، ضعف استخوان ها (پوکی استخوان)، نوسانات خلقی و مشکل در خواب (بی خوابی) وجود دارند. بسیاری از مبتلایان به بیماری آدیسون دریافتند که با مصرف داروها به همراه رژیم غذایی و ورزش روزمره، می توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند. با این حال، دوره های خستگی نیز متداول است و یادگیری چگونگی مدیریت این دوره های کم انرژی، می تواند مدتی طول بکشد.
برخی از افراد دریافتند که نیاز به مصرف دوز منظم داروها، محدود کننده هستند و بر زندگی روزمره یا سلامت عاطفی آن ها تأثیر می گذارد. عدم مصرف یک دوز دارو یا مصرف دیرهنگام آن نیز می تواند منجر به فرسودگی یا بی خوابی شود.
منظور از بیماری ترومبوسیتوپنی چیست؟
