ترديدي نيست كه كاركرد صحيح هر جامعه در گرو سلامت تك تك افراد آن است. ابتلاء به هر بيماري، جدا از هزينه هاي مادي و معنوي آن موجب تحميل هزينه هايي كلي به جامعه مي شود. از طرف ديگر ارايه خدمات درماني، كه في نفسه ارزشمند است، خطراتي را بدنبال دارد. در طي ارايه اين خدمات تماس احتمالي با عوامل گوناگون بيماريزا، به خصوص ميكروارگانيسم هاي موجود در خون سبب ايجاد بيماري هايي مي شود كه بعضاً حتي حيات فرد را در معرض مخاطره قرار مي دهند.
از آنجا كه اساساً در تمامي حوزه هاي پزشكي پيشگيري بهتر از درمان است، اطلاع از اين عوامل خطرزاي مختلف و كنترل آنها پيش از بروز خطر بهترين راهكار مؤثر مي باشد. براين اساس تمام كادر دندانپزشكي بايد آموزش لازم را ببيند تا از بروز خطر براي خود و بيماران جلوگيري كنند.
چرا کنترل عفونت در دندانپزشکی مهم است؟
کنترل عفونت در دندانپزشکی برای درمان ایمن و موثر بیماران در مطب، امری حیاتی محسوب می شود. در این راستا، روش های مناسب استریلیزاسیون ابزار دندانپزشکی تنها راهکار مناسب نیستند، بلکه اقدامات ضروری بیشتری باید انجام شوند. خوب است بدانید که این اقدامات می توانند به جلوگیری از انتقال بیماری و حتی مرگ افراد کمک کنند. اما ما در ادامه چهار دلیل مهم بودن کنترل و از بین بردن عفونت در مطب های دندانپزشکی را نام برده ایم:
استریل کردن ابزار دندانپزشکی از رشد باکتری ها جلوگیری می کند
جالب است بدانید که باکتری ها از سریع رشدترین موجودات در جهان هستند. هنگامی که باکتری ها ناقل بیماری باشند، متاسفانه آن بیماری می تواند مرگبار باشد. اما روش های مناسب از بین برنده باکتری ها در مطب دندانپزشکی، می توانند رشد و تکثیر باکتری ها را متوقف کنند. ضدعفونی کردن مکرر ابزارها و تجهیزات دندانپزشکی باعث از بین رفتن باکتری ها می شود.
کنترل عفونت دندان از شیوع بیماری های واگیردار جلوگیری می کند
برخی از بیماری ها به راحتی از طریق بزاق دهان یا ترشحات خونی دهان فرد بیمار به افراد دیگر منتقل می شوند. در این میان، بیماری های واگیر و بسیار خطرناکی مانند ایدز، هپاتیت، سل و غیره بیشتر باعث نگرانی هستند. خوب است بدانید که عفونت های مرتبط با بهداشت و درمان از مهم ترین دلایل مرگ ومیر در ایالات متحده هستند، اما با کنترل مناسب عفونت در مطب های پزشکی و دندانپزشکی، به راحتی قابل پیشگیری خواهند بود.
با استریل کردن ابزار دندانپزشکی، از کارمندان مطب محافظت می شود
جلوگیری از انتقال باکتری و بیماری از بیمار به بیمار در اولویت اصلی متخصصان دندانپزشکی است. اما محافظت از دندانپزشک، دستیار دندانپزشکی، متخصصان بهداشت و سایر کارکنان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. کنترل عفونت به سلامت کل کارکنان در راستای جلوگیری از انتقال بیماری های واگیر، کمک می کند.
کنترل عفونت اعتبار دندانپزشکی را حفظ می کند
یک اشتباه کوچک در کنترل عفونت می تواند عواقب آشکاری برای سلامتی داشته باشد. اما اگر بیمار آشکارا شاهد رعایت بهداشت کامل از طرف کلینیک یا مطب دندانپزشکی باشد، نه تنها باعث اطمینان خاطر او می شود، بلکه اعتبار خوبی برای مطب به دنبال خواهد داشت.
کنترل عفونت در دندانپزشکی و حفاظت شخصی افراد
هنگام برخورد با آلودگی های شغلی، کارکنان باید از بهترین وسایل محافظت شخصی با مناسب ترین اندازه استفاده کنند.مهم ترین نکته در استفاده از وسایل محافظ، جلوگیری از انتقال خون و قطرات معلق در هوا و آئروسل ها به پوست، لباس، چشم ها، بینی، دهان یا دیگر غشاهای مخاطی است.دندانپزشک موظف است محیط کاری ایمن که تمام نکات کنترل عفونت در آن رعایت شده است را برای کارکنان خود فراهم کند.
بهداشت دست
رعایت بهداشت دست، پاتوژن های بالقوه روی دستها را کاهش می دهد و موثرترین راه برای کاهش خطر انتقال میکروارگانیسم ها به بیماران و کارکنان می باشد.بهداشت دست به سه روش انجام می شود:
- شستشوی دست با آب و صابون
- ضدعفونی دستها با محلول با پایه الکلی (هندراب)
- اسکراب جراحی
روش ارجح برای رعایت بهداشت دست ها به نوع کار، میزان آلودگی و میزان پایداری مورد انتظار فعالیت ضدمیکروبی روی پوست بستگی دارد.برای معاینات معمول دندانپزشکی و اعمال غیر جراحی، شستشو و ضدعفونی کردن دستها با آب و صابون ساده یا آنتی میکروبیال کافی است.اگر دستها به صورت مشهودی آلوده نباشند به جای شستشو با آب و صابون می توان از مایع هندراب استفاده کرد.بعد از لمس ابزار، سطوح و موادی که احتمال آلودگی خون و ترشحات بدن بیمار دارند، دستها باید با آب و صابون شسته شوند. قبل و بعد از درمان هر بیمار، دندانپزشک بایستی دست خود را بشوید.
وسایل حفاظت شخصی
وسایل حفاظت شخصی در مبحث کنترل عفونت در دندانپزشکی به منظور حفاظت پوست و غشاهای مخاطی چشم ها، بینی و دهان کارکنان دندانپزشکی در مقابل تماس با خون یا سایر مواد بالقوه عفونی طراحی شده اند.این وسایل شامل دستکش، ماسک، عینک محافظ، شیلد صورت و گان هستند.وسایل حفاظت شخصی که قابل استفاده مجدد هستند (مثل عینک محافظ و شیلد صورت) باید هر زمان که آلودگی قابل رویت داشتند، با آب و صابون شسته و ضدعفونی شوند.
وسایل اولیه برای محافظت شخصی عبارتند از:
۱.دستکش
دستکش های پزشکی به دو نوع دستکش معاینه و دستکش جراحی تقسیم می شوند.هر دو نوع این دستکش ها یکبار مصرف هستند و باید فقط یک بار و برای یک بیمار استفاده و سپس دور انداخته شوند.پوشیدن دستکش، نیاز به شستشوی دست را برطرف نمی کند. بلافاصله قبل و بعد از پوشیدن دستکش باید بهداشت دست انجام گیرد.دستکش ممکن است دارای پارگی های کوچک یا نامشخص باشد یا در حین استفاده پاره شود.از طرفی دست ها ممکن است هنگام خارج کردن دستکش آلوده شوند.خارج کردن دستکش باید به آرامی و با رعایت اصول احتیاطی انجام شده و پس از آن نیز بهداشت دست ها رعایت شود.
۲.ماسک،عینک محافظ و محافظ صورت(شیلد)
در حین انجام بعضی از اقدامات دندانپزشکی، قطرات بزرگی از آب، بزاق و خون بیمار به فضا وارد می شود.این ترشحات، اغلب مسافت کوتاهی را طی کرده و به سرعت روی کف و سطوح می نشینند اما ممکن است ائروسل هم تولید کنند.آئروسل ها ذرات کوچک تر از ۹۲ میکرون هستند که می توانند به مدت طولانی در هوا باقی بمانند و سپس وارد دستگاه تنفسی شوند.استفاده از رابردم های دندانپزشکی و مکنده های قوی با حجم بالا می توانند انتشار قطرات، ترشحات و آئروسل ها را به حداقل برسانند.در طی درمانهایی که احتمال تولید ترشح یا آئروسل وجود دارد، کارکنان باید از ماسک جراحی که روی دهان و بینی را می پوشاند و عینک محافظ یا شیلد صورت استفاده کنند.ماسک باید در بین بیماران و هر زمان که آلوده و خیس شد تعویض شود. ماسک های جراحی معمولا از فرد در برابر سل حفاظت نمی کنند.هنگام مداوای فرد مشکوک یا مبتلا به سل لازم است که از ماسک های مخصوص مثل رسپیراتور N95 استفاده کرد.
۳.لباسهای محافظ (گان)
در خصوص پاتوژن های منتقل شونده توسط خون، پوشیدن گان زمانی لازم است که احتمال پاشیده شدن یا اسپری خون یا سایر ترشحات بدن بیمار وجود داشته باشد.در این موارد لازم است از گان با آستین بلند استفاده کرد، گان باید در بین بیماران و هر زمان که آلوده و خیس شد تعویض شود.
کنترل عفونت در دندانپزشکی و وسایل و تجهیزات
در بخش دوم از مبحث کنترل عفونت در دندانپزشکی حفاظت از وسایل و تجهیزات مطرح می باشد.طبق طبقه بندی اسپالدینگ، وسایل مراقبت از بیمار به سه دسته بحرانی، نیمه بحرانی و غیربحرانی تقسیم می شوند :
وسایل بحرانی
وسایلی هستند که برای نفوذ به داخل بافت نرم یا استخوان بیمار مورد استفاده قرار می گیرند، بیشترین خطر انتقال عفونت را دارند.ابزار بحرانی بایستی پس از استفاده به طور دقیق و کامل شسته و سپس با استفاده از اتوکلاو استریل شوند.
مثالهایی از ابزار بحرانی:
فورسپس، اسکالپل، اسکالر، چیتل فورسپس، چیتل استخوانی، هندپیس های دندانپزشکی، فرز، لوازم داخل دهان که به مسیرهای آب و هوا متصل شده اند، نوک اسکالر اولتراسونیک، نوک سرنگ هوا/آب، ساکشن، نوک دستگاه مکنده هوا، وسایل جراحی اندودانتیک، سر قلم های جرم گیری اولتراسونیک،فورسپس های مخصوص کشیدن دندان، کندانسور آمالگام و فیلم نگهدارنده ها.
وسایل نیمه بحرانی
وسایلی هستند که در تماس با مخاط یا پوست غیرسالم قرار می گیرند و خطر انتقال عفونت در آنها کمتر است.وسایل نیمه بحرانی که در برابر حرارت مقاوم هستند، باید همچون وسایل بحرانی شسته و سپس با استفاده از اتوکلاو استریل شوند.وسایل نیمه بحرانی که در برابر حرارت مقاوم نیستند (غیر قابل اتوکلاو هستند)، لازم است که پس از استفاده شسته و با محلول ضدعفونی کننده سطح بالا ضدعفونی شوند.مثالهایی از ابزار نیمه بحرانی: آینه، وسایلی که لابراتوار با آنها سر وکار دارند، وسایل قالب گیری، پروتزهای ثابت و متحرک وسایل ارتودنسی و موم بایت.
وسایل غیربحرانی
وسایلی هستند که کمترین خطر انتقال عفونت را دارند.این اجسام فقط با پوست سالم در تماس هستند. این وسایل را می توان فقط با آب و مواد شوینده تمیز کرد اما اگر بطور واضح آلوده هستند، ابتدا تمیز و سپس با یک ضدعفونی کننده سطوح بیمارستانی ضدعفونی شوند.
مثالهایی از وسایل و سطوح غیربحرانی: سطوح فاقد پوشش، تیوپ رادیوگرافی، صندلی یونیت، تابوره، کراشوار، روی میز پیشخوان، کلیدهای یونیت، دسته چراغ، کابینت ها در صورت آلودگی و عینک محافظ. این ابزار یا سطوح، با اسپری حاوی مواد ضد عفونی کننده یا روشهای معمول دیگر تمیز وخشک می شوند.
کنترل عفونت در دندانپزشکی مدیریت پسماندهای دندانپزشکی
در بخش سوم از مبحث کنترل عفونت حفاظت مدیریت پسماندهای دندانپزشکی می باشد.هر مرکزی که پسماندهای پزشکی تولید می کند، بایستی دارای خط مشی و روش اجرایی برای دفع مناسب آنها باشد.پسماندها به چند دسته تقسیم می شوند:
۱. پسماندهای خانگی
بیشتر وسایل آلوده در مراکز دندانپزشکی، زباله های پزشکی معمولی هستند و می توان آن ها را با زباله های معمولی و خانگی در کیسه های پلاستیکی مقاوم با رنگ مشکی دفع کرد.دستکش، گان، ماسک و گازی که آلوده نشده اند و پوشش های محافظ سطوح مثل کیسه ها یا ورقه های پلاستیکی که برای پوشاندن سطوح تجهیزات در حین کار استفاده می شوند.
۲. پسماندهای عفونی
پسماندهایی عفونی هستند که هنگام جا به جایی و دفع احتمال انتقال میکروارگانیسم ها را دارند. این پسماندها شامل حدود ۱۰ تا ۱۵درصد کل پسماندهای پزشکی را تشکیل می دهند.این پسماندها به روش های خاص نگهداری، جا به جایی، خنثی سازی و دفع، طبق قوانین کشوری نیاز دارند.پسماندهای عفونی دندانپزشکی شامل: زباله های جامد که از خون یا بزاق اشباع شده اند (مثل گازی که پس از جراحی در دهان بیمار گذاشته شده است)، دندانهای کشیده شده، بافت های بدن که توسط جراح جدا شده است.این پسماندها باید در کیسه های پلاستیکی مقاوم زرد رنگ که دارای علامت خطر زیستی هستند دفع شوند.
۳. پسماندهای شیمیایی
این پسماندها همچون محلولهای ثبوت (حاوی نقره) و ظهور، فیلم رادیوگرافی، ورقه سربی داخل فیلم رادیوگرافی، جیوه، آمالگام و کپسول آمالگام مصرف شده و محلولهای ضدعفونی کننده، می توانند اثرات سویی بر دستگاه عصبی، کلیه ها، دستگاه قلب و عروق و تنفس بگذارند و باعث نارسایی عضو و بروز سرطان شوند.این مواد پسماندها باید در ظروف محکم و دربسته قرار داده شده و طبق مقررات دانشگاه به موسسات مخصوص این کار تحویل داده شوند.
۴. اشیاء تیز و برنده
این پسماندها (مثل سرسوزن، کارتریج شکسته، تیغ های بیستوری و سیم ها) باید به صورت ایمن، در ظروف مقاوم دربسته زرد رنگ که دارای علامت خطر زیستی هستند دفع شوند.
۵- خون و مایعات بدن
اگر مقدار این مایعات کم باشد، بعد از پوشیدن وسایل حفاظت فردی، در فاضلاب ریخته شوند. لازم است که این مسیر روزانه ضدعفونی شود.دفع مقادیر زیاد این مایعات به کمک محفظه های بهداشتی باید انجام شود.
دندانپزشکی دیجیتال چیست؟
