لوت (به انگلیسی: lute، به فرانسوی: luth) ساز زهی قدیمی اروپایی و متعلق به خانوادهٔ «لوتها» است. دستهٔ این ساز به پشت خمیده است و با مضراب چوبی نواخته میشود.
طرح و نام این ساز از بربط آمدهاست.نظریههای متعددی از سوی محققان و باستانشناسان برای مبدأ نام عربی اظهار شدهاست و معتقدند که ممکن است یا از معرب واژه ایرانی «رود» یا «روده» به معنی رشته و عموماً سازهای زهی ست آورده شده یا از سانسکریت "رودری" (रुद्री، به معنی رشتهٔ ساز) و به زبانهای عربی و اروپایی راه یافتهاست.
لوت در سدههای میانه و در دورهٔ نوزایی و سپس در موسیقی باروک در اروپا بسیار رایج بود. لوت یکی از سازهای مهم غیر مذهبی در دوره رنسانس بودهاست. صدای آرامی دارد و به عنوان همراهیکننده بخش باس (باس کونتینو) از آن استفاده میشدهاست.گیتار را نیز تحولیافته از ساز لوت میدانند.
شکل ظاهری لوت شباهت زیادی به ساز عود دارد. این ساز از بدنه ای به شکل گلابی تشکیل شده که گردن ساز به آن متصل است. لوت های اروپا یک حفره ی صدای دایره ای در بدنه ی خود دارند که با اشکال کنده کاری شده و تزئینات زیبایی مشخص میشود.
اولین لوت ها در اروپا از چهار سیم تشکیل شده بودند تا اینکه در قرن چهاردهم سیم های آن به صورت جفت کنار هم قرار گرفتند. در قرن پانزدهم زخمه ی مخصوص ساز کنار گذاشته شد و نوازندگان با انگشت اقدام به نواختن این ساز میکردند. بعد از آن به مرور پرده های متحرکی از جنس روده به دسته ی ساز اضافه شد و در نهایت در قرن شانزدهم شکل کلاسیک لوت که از شش سیم تشکیل میشد شکل گرفت.
در مورد جنس بدنه ی ساز هم باید بدانیم که این ساز تماما از چوب ساخته میشود و صفحه ی صدای مسطح و نازکی نیز روی آن تعبیه میشود که این صفحه ی صدا با چوب های دارای قابلیت رزونانس مثل چوب درخت صنوبر ساخته میشود.
سیم لوت به طور سنتی از تکه های نازک و بلندی از روده ی گوسفندان ساخته میشد. امروزه نیز سیم بسیاری از لوت ها از قسمت هایی از روده ی حیوانات مختلف ساخته میشوند. اما به طور کلی بیشتر مدل های این ساز سیم هایی از جنس مواد مصنوعی دارند.
سیم های روده ای در هنگام نوازندگی عملکرد بهتری نسبت به مواد مصنوعی از خود نشان میدهند اما متاسفانه مقاومت آن ها بسیار پایین است و در مقابل کوچکترین تغیرات رطوبت و دما از بین میروند.
دسته ساز لوت هم معمولا از یک تکه چوب سبک با روکش سخت مثل آبنوس ساخته میشود. جنس چوب استفاده شده درگوشی ها اهمیت بسیاری دارد. با توجه به اینکه چوب بر اثر گذشت زمان و از دست دادن رطوبت دچار تغییرات می شود، باید در انتخاب چوب خاص برای گوشی ها دقت نمود. بنابراین بیشتر گوشی ها را از چوب درختانی مانند گلابی یا چوب های مشابه آن می سازند.
لوتها کاملاً از چوب ساخته میشوند. صفحه صدا یک صفحه مسطح نازک به شکل اشک از چوب دارای قابلیت رزونانسی یا طنیناندازی (معمولاً صنوبر) است در تمامی لوتها صفحه صدا یک حفره صدای تزئین شده تک (گاهی اوقات سهگانه) زیر سیمها به نام رز (rose) است. حفره صدا باز نیست بلکه با یک صفحه مشبک پوشانده شده است که مستقیماً از چوب صفحه صدا درآمدهاست. هندسه صفحه صدای لوت نسبتاً پیچیده است که شامل سیستمی از میله گذاری است که عمود بر سیمها در طولهای مشخصی در طول کلی شکم قرار میگیرند. ضخامت صفحه صدا تغییر میکند، ولی ازنظر هندسی بین 1.5 تا 2 میلیمتر متغیر است. برخی سازندگان ساز شکم ساز را در هنگام ساخت ساز، با اندازههای متفاوتی میسازند.
شکم لوت تقریباً هرگز پرداخت نمیشود ولی در برخی موارد سازنده ساز ممکن است روی ساز را با یک پوشش خیلی نازک از لاکالکل یا لعاب اندازه میزند تا آن را تمیز نگاه دارد. شکم مستقیماً به ریب متصل میشود، بدون لایهای چسب در کنارهها و یک cap و counter cap به داخل و خارج انتهای پائینی کاسه چسب زده میشوند تا سفتی بیشتری به همراه داشته و سطح چسب کاری را افزایش دهند. بعد از اتصال سطح رویی ساز به کنارهها، یک معمولاً در اطراف لبه صفحه صدا نصب میشود. half-binding تقریباً نصف صفحه صدا ضخامت دارد و معمولاً از یک چوب با رنگ متضاد ساخته شده است.
پشت یا پوسته از نوارهایی از چوب سخت (چوب افرا، گیلاس، آبنوس، بلسان بنفش (رزوود)، گران (gran)، یا موادی به نام ریب ساخته میشود که این ریبها لبه به لبه با چسب به هم متصل شده که یک بدنه گرد عمیق برای ساز شکل دادهاند. برای تقویت صفحه صدا در داخل آن brace ها قرار دادهشدهاند).
دسته ساز از چوب سبک با یک روکش از چوب سخت (معمولاً آبنوس) برای افزایش عمر (تداوم) صفحه پرده (fretboard) زیر سیمها ساخته شده است. برخلاف بسیاری از سازهای سیمی مدرن، صفحه پرده لوت همتراز با بالای ساز قرار داده شده است. جعبه گوشی (pegbox) لوتهای قبل از دوران باروک از ناحیه گردن با زاویه 90 درجه به سمت عقب خمیده شده، احتمالاً برای کمک در نگه داشتن سیمهای با کشش پائین که محکم در مقابل شیطانک (nut) که بهطور سنتی در جای خودش چسب زده نشده است ولی در جای خودش تنها بهوسیله فشار سیم نگه داشته شده است. گوشیها، گیرههایی ساده از چوب سخت هستند که تا حدی مسطح شدهاند که به دلیل اصطکاک سوراخهایی که در جعبه گوشی ایجاد شدهاند در جای خودشان نگه داشته شدهاند.
همانند سایر سازها که از گوشیهای اصطکاکی (friction pegs) را استفاده میکنند، جنس چوب استفاده شده درگوشیها نیز اهمیت اساسی دارد. با توجه به اینکه چوب در اثر گذشت زمان و از دست دادن رطوبت دچار تغییراتی در اندازه میشود، باید یک سطح مقطع دایرهای منطقی برای اینکه درست عمل کند داشته باشد. چراکه هیچگونه چرخدنده یا سایر کمکهای مکانیکی برای کوک کردن ساز وجود ندارد. اغلب گوشیها از چوب میوه مناسب همانند چوب گلابی اروپایی یا چوبهایی مشابه و پایدار از نظر اندازه ساخته میشوند. ماتیسون (Mtheson) در دهه 1720 گفت «اگر یک نوازنده لوت 80 سال زندگی کند، مطمئناً باید 60 سال را برای کوک کردن این ساز بگذراند.»
خرک گاهی اوقات از چوب درختان میوه ساخته شده و به صفحه صدا معمولاً مابین یکپنجم و یکهفتم طول شکم قرار دارد. خرک زینی جداگانه نداشته ولی حفرههایی که روی آن ایجاد شدهاند که سیمها در آنها مستقیماً قرار میگیرند. خرک به نحوی ساخته شده است که از نظر ارتفاع و طول باریک میشود، که انتهای کوچک سیمهای تربل وانتهای بالتر و عریضتر سیمهای باس را نگه میدارند. خرکها اغلب به رنگ سیاه هستند با چوبی که اغلب به لاکالکل آغشته شده و اغلب تزئیناتی حلزونیشکل یا دیگر تزئینات روی انتهای خرکهای لوت به هم متصل شدهاند.
پردهها از حلقههایی از جنس روده ساخته شدهاند که در اطراف دسته پیچانده شدهاند. در اثر استفاده پردهها فرسوده میشوند و باد هراز چند گاهی عوض شوند. چندین پرده معمولاً به بدنهساز چسبانده میشود تا امکان متوقف کردن دستههای با بالاترین زیروبمی تا یک اکتاو کامل بالاتر از سیم باز را فراهم سازند.
لوت ساز زهی قدیمی اروپایی و متعلق به خانوادهٔ «لوتها» است. دستهٔ این ساز به پشت خمیده است و با مضراب چوبی نواخته میشود.طرح و نام این ساز از بربط آمدهاست.نظریههای متعددی از سوی محققان و باستانشناسان برای مبدأ نام عربی اظهار شدهاست و معتقدند که ممکن است یا از معرب واژه ایرانی «رود» یا «روده» به معنی رشته و عموماً سازهای زهی ست آورده شده است.
