دایره، یکی از سازهای کوبه ای است. این ساز، شبیه دف است و تفاوت این دو در آن است که دف، معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن نصب شده، همچنین دایره از دف کوچک تر است. این خصوصیات صدای این دو را متفاوت می کند.به ساز دایره در ابعاد بزرگتر ، «دف» می گویند. این تفاوت ، اندازه صدای دو ساز را نیز متفاوت می کند و در واقع دف نسبت به دایره از صدای بم تری برخوردار است.
دف از کلمه عبری «تف» به معنی زدن و کوبیدن گرفته شده است. این کلمه در زبان سومری «دوب» و در زبان اکدی «دوپو» یا «توپو» خوانده می شد. سپس به زبان آرامی وارد و تبدیل به «دوپ» شد و در عربی به «دُف» و سپس به «دَف» تغییر نام پیدا کرد.
تاریخچه ساز دایره
دایره بیشتر در معابد و دربارها استفاده می شد. تاریخچه ساز دایره به قرن ها پیش برمی گردد. جام برنزی حکاکی شده از لرستان که درموزه ملی ایران در تهران موجود است تصویر نی، چنگ و دایره را در معبد یا دربار نشان می دهد. این ساز در زبان پهلوی داره نامیده شده است. در آذربایجان قاوال نامیده اند و یک گروه سنتی آذری سه نفره به نام اوچلوق (trio) نامیده شده است. در موسیقی آذربایجان دایره معمولا با عنوان ساز ریتمیک که عاشیق را همراهی می کند مورد استفاده قرار می گیرد. اوزئیر حاجی بی اف موزیسین مشهور آذربایجان آن را به عنوان ترکیب اصلی سازهای ارکستر ملی قرار داده است و اولین نت نویسی این ساز توسط این آهنگساز صورت گرفت.
خصوصیات و ویژگی های ساز
ساز دایره را در اندازه ها و ابعاد مختلف می سازند منتها تفاوتی در صدای نهایی ساز ایجاد نخواهد شد؛ اما نکته ای که در این جا قابل بررسی است، این است که ساز دایره را در مناطق و نواحی مختلف بر اساس آداب و رسوم آن ناحیه، با تکنیک های مختلفی می نوازند؛ حتی گاهی ممکن است در ساختار آن نیز تغییراتی ایجاد کنند.
به طور مثال در روستایی در کرمان به نام ده نو، اهالی منطقه روی پوست دایره، روده های گوسفند را به صورت ضربدری می کشند. به این ترتیب پوست دایره صدایی ترکیبی شبیه به درام ایجاد می کند. هم چنین در روستایی در زرند به نام سی ریز از ساز دایره هنگام رقص چوب (چوب بازی= چوچاپ) استفاده می کنند. این در حالی است که در روستاهای دیگری که این رقص مرسوم است؛ از سازهای دهل و نقاره استفاده می کنند.
نحوه نواختن ساز دایره
از آنجایی که این ساز دارای اندازه های مختلف است با تکنیک نوازندگی متنوع در اکثر مناطق اجرا می شود. در جدار چوبی دایره سوراخی وجود دارد که نوازنده انگشت شست دست راست خود را داخل آن می گذارد و بوسیله ی آن ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست، بر آن می کوبد. نوازنده در حین کوبیدن بر پوست ، ساز را کمی سریع حرکت می دهد تا زنجیرهای کوچکی که به آن متصل شده است صوتی زنگوار حاصل کنند.
دایره غیر از ایران در کشورهایی همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین رواج دارد.
شناخت ساز دایره، سازی با اصالت ایرانی
ساز دایره را در نواحی مختلف به گونه های متنوعی می نوازند. به طور مثال در برخی نقاط این ساز را مانند دف، دو دستی روبروی صورت گرفته و می نوازند. در برخی نقاط دیگر نوازنده نشسته و دایره به پای خود تکیه داده است و در این حالت به نوازندگی می پردازد. البته باید بگوییم که صدای تولید شده در شیوه های مختلف نواختن تغییر نکرده و فقط ریتم آهنگ و تکنیک های نواختن ساز تغییر می کند.
به طور کلی سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی به دوران قبل از اسلام باز می گردند که البته در آن زمان نام های دیگری داشتند. بررسی حکاکی های به جا مانده از ایرانیان باستان و هم چنین متون و کتیبه های تاریخی توسط باستان شناسان و تاریخ نگاران، نشان می دهد که سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی قدمتی چند هزار ساله دارند.
خوشبختانه این سازهای اصیل ایرانی هم چنان اصالت خود را حفظ کرده اند و مشتاقان بسیاری دارند. لازم به ذکر است که این سازها در کشورهای همسایه نیز نواخته می شوند چرا که در آن زمان، کشورهای همسایه نیز جزء ایران بودند و در تاریخ ایران باستان نقش بسزایی داشتند. به همین دلیل اصالت این سازهای کوبه ای در آن مناطق نیز حفظ شده است.
ساختمان دایره
ساز دایره دارای اندازه ای متوسط و کوچکتر از دف می باشد. این ساز از خانواده سازهای کوبه ای قابدار می باشد. این ساز دارای تعدادی زنجیر است که به دیواره ی چوبین آن متصل شده اند. ساز دایره از یک قاب چوبی و پوست تشکیل شده است. پوستی که برای این ساز استفاده می شود پوست بز، پوست ماهی یا طلق می باشد.
مزیت استفاده از پوست طلق این است که استحکام بیشتری دارد و این که در هوای مرطوب شل نمی شود. قاب چوبی دایره را به این طریق می سازند که ابتدا قاب را دور یک فلز استوانه ای می پیچند و خیس می کنند تا انعطاف پذیری لازم برای خم شدن را پیدا کند. بعد قاب چوبی بوسیله ی چسب در دو طرف بهم متصل می شود و بعد پوست با استفاده از قاب چوبی دیگر با میخ روی ساز می کشند.
10 تا از سخت ترین سازهای دنیا برای یادگیری
