هر ایرانی اینها را باید در منزل خود داشته باشد 

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، اصفهان با قدمتی طولانی و برخورداری از بیشترین آثار هنری، تاریخی، معماری و صنایع دستی به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده صنایع دستی در ایران شناخته می‌شود و بازارهای آن در بیشتر مواقع سال پر از مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی است که صنایع دستی این شهر را به‌عنوان سوغات اصفهان برای عزیزان خود یا برای یادگاری خریداری می‌کنند. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با بهترین صنایع دستی اصفهان آشنا کنیم.

بهترین صنایع دستی اصفهان

خاتم کاری

خاتم کاری یکی از اصیل‌ترین و نفیس‌ترین صنایع دستی اصفهان با قدمتی از صدها سال قبل است و اوج درخشش آن به زمان حکومت پادشاهان صفوی بازمی‌گردد؛ زمانی که درهای کاخ‌ها، رحل‌های قرآن و صندوق‌های مقابر، مزین به این هنر زیبای دست بوده‌اند.

درباره خاستگاه اصلی خاتم کاری اطلاعات کافی در دسترس نیست؛ اما روایت‌های زیادی خاستگاه خاتم کاری را شیراز می‌دانند و گفته می‌شود که این هنر در دوره صفویه به اصفهان منتقل شد و در این شهر به‌عنوان پیشه به تولید انبوه رسید. در دائره‌المعارف فارسی درباره خاتم کاری آمده است: زمان آغاز این هنر دانسته نیست و آنچه درباره آن گفته می‌شود، با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم‌ساز هنوز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه ابراهیم پیامبر است.

خاتم سازی یا خاتم کاری روی اشیای گوناگون در طرح‌ها و اندازه‌های مختلف انجام می‌شود. در خاتم کاری ابتدا جسم موردنظر از جنس چوب آبنوس، فوفل، گردو، بقم، عناب، افرا، نارنج، کیکم و شمشاد (با رنگ‌های مختلف از جمله سیاه، طیف قهوه‌ای از تیره به روشن، سفید، زرد و غیره) ساخته می‌شود. بعضی از استادکاران خاتم کاری از استخوان شتر، گاو، اسب، صدف و عاج فیل نیز استفاده می‌کنند.

در مرحله بعد چندضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت (پنج، 6، هفت، هشت یا 10 ضلعی) و از جنس چوب‌های ذکر شده ساخته می‌شوند و با دقت و ظرافت فراوان روی طرح موردنظر قرار می‌گیرند. چسب مورد استفاده در خاتم کاری از نوع گرم یا سرد است و بسته به نظر استاد خاتم کار از سریش یا چسب سفید استفاده می‌شود. پس از قرارگیری این چند ضلعی‌های چوبی و چسباندن آن‌ها، پره به دست آمده را با نخ می‌بندند و این کار را آن‌قدر ادامه می‌دهند تا طرح کامل شود. پس از اتمام کار، جسم خاتم کاری شده را رنگ یا روغن کاری می‌کنند.

مراحل اجرای خاتم سازی چه روی چوب، چه استخوان و چه فلز مشکل و زمان‌بر است و از ابتدا تا انتها شامل بیش از 400 مرحله می‌شود. از خاتم در تهیه محصولات مختلفی مانند قاب عکس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جاکلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم استفاده می‌شود. مرغوبیت یک خاتم خوب به ریز نقشی و منظم بودن طرح بستگی دارد. مهم‌ترین مراکز خاتم‌سازی در ایران، اصفهان، شیراز و تهران هستند.

میناکاری

میناکاری، میناگری یا میناسازی یکی از شاخص‌ترین و مشهورترین صنایع دستی اصفهان با قدمتی از بیش از پنج هزار سال قبل است؛ هنری زیبا که با رنگ آبی، سبز و گاهی قرمز خود توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. میناکاری معمولا روی مس انجام می‌شود؛ اما می‌توان این هنر را روی طلا، نقره و سفال نیز پیاده کرد. میناکاری ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته می‌شود و نقوش حیرت‌انگیزی را می‌آفریند. میناکاری به دو روش خانه‌بندی (روش قدیمی) و روش نقاشی انجام می‌شود.

در روش مینای نقاشی، نقش‌های مینا روی لعابی شفاف شکل می‌گیرند. برای این کار، پس از ساخت جسم مربوطه بر اساس طرح موردنظر، استاد میناکار روی آن را لعاب سفید می‌دهد و این کار را سه یا چهار تکرار می‌کند. این جسم هربار برای تثبیت لعاب در کوره با حدود 900 درجه سانتی‌گراد گرما قرار داده می‌شود. سپس روی جسم سفیدرنگ را نقاشی می‌کنند و دوباره آن را در کوره می‌گذارند.

پیشینه هنر میناکاری در ایران به زمان حکومت هخامنشیان می‌رسد و در زمان ساسانیان دچار تغییر و تحولاتی بزرگ می‌شود؛ دوره‌ای که به گفته بسیاری از محققان تاریخ هنر، دوره اوج شکوفایی هنر میناکاری است. آن‌ها معتقد هستند که میناکاران بیزانس (حکومت روم شرقی) و دیگر کشورهای خارجی این هنر را از هنرمندان ایرانی دوره ساسانی یاد گرفتند.

در ظروف میناکاری معمولا از طرح‌ها و نقوش سنتی ایرانی استفاده می‌شود. ظروف مسی و سفالی میناکاری یکی از صنایع دستی ارزان و پرفروش اصفهان هستند و نسبت به سایر هنرهای دستی اصفهان قیمت کمتری دارند. گوشواره، گردنبند، انگشتر، جعبه‌های بزرگ و کوچک آرایش زنانه، قوطی سیگار، بشقاب مینا، گلدان‌های مینا و تابلوهای بزرگ و کوچک میناکاری که با هنرهای دیگر مانند طلاکاری و خاتم‌کاری و مینیاتور ترکیب می‌شوند از جمله اشیایی هستند که میناسازان در بازار به فروش می‌رسانند.

مسگری

مسگری یکی از صنایع دستی قدیمی ایرانی با قدمتی از پنج هزار سال قبل است و اشیا و ظروف مسی دست‌ساز بسیاری از گذشته‌های دور، هم‌اکنون در موزه‌ها قابل‌مشاهده هستند. گفته می‌شود که اولین فلز کشف شده به دست انسان فلز مس بوده است و اولین فلزکاران نیز ایرانیان بوده‌اند.

مسگری در شهرهای اصفهان، زنجان، کاشان، کرمان و شیراز رواج دارد و در بیشتر این شهرها بازاری با عنوان بازار مسگرها دیده می‌شود. جالب است بدانید که کشف دو کوره ذوب فلز در محوطه سه هزار ساله «اسپیدژ» در سیستان و بلوچستان نشان داد که مردم این منطقه از هزاران سال قبل به هنر مسگری و فلزکاری می‌پرداختند.

مسگری در سال‌های اخیر با ترکیب با دیگر هنرهای ایرانی دوباره مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه دو هنر بدیع مسگری را به شما معرفی خواهیم کرد.

مس و خاتم (خاتم کاری روی مس)

مس و خاتم یکی از صنایع دستی نسبتا جدید اصفهان است که از تلفیق هنر مسگری و خاتم سازی به وجود آمده است. همان طور که پیش‌تر گفتیم در خاتم کاری از چوب و استخوان استفاده می‌شود و تمام سطح جسم موردنظر را با نقوش هندسی پر می‌کنند. برای خاتم کاری روی مس در ابتدا ظرف مسی موردنظر توسط استاد مسگر آماده شده و سپس بخش‌هایی از آن با قطعات خاتم کاری پوشانده می‌شود.

مس و پرداز (میناکاری روی مس)

مس و پرداز یکی از هنرها و صنایع دستی جدیدی است که در سال‌های گذشته توسط هنرمندان خوش ذوق و خلاق اصفهانی رونق گرفته است. در این هنر که تلفیقی از میناکاری و مسگری است، نقش و نگارهای میناکاری پرداز روی قسمت‌هایی از بدنه ظروف مسی طراحی می‌شوند. سپس ظرف مسی را صیقل می‌دهند و برجستگی‌های موجود را برطرف می‌کنند؛ البته به‌طوری که به طرح‌ها و نقوش آن آسیبی نرسد. در نهایت ظرف را جهت محافظت بیشتر با لایه‌های پلی استر می‌پوشانند.

آجیل خوری، شیرینی خوری، قندان، گلدان، سنگاب و شمعدان مس و پرداز و غیره از جمله ظروف پرطرفداری هستند که در اصفهان به فروش می‌رسند. ارزش هنری یک ظرف مس و پرداز زمانی بیشتر است که طراحی‌های انجام شده ظریف‌تر و حرفه‌ای‌تر انجام شده باشند و همچنین سطح ظرف صیقلی‌تر باشد.

قلمزنی روی ظروف مس و نقره

قلم زنی یکی از مشهورترین و قدیمی‌ترین صنایع دستی اصفهان است که در شهرهای شیراز و تبریز نیز رونق دارد و و در اماکن متبرکه و ضریح بزرگان دیده می‌شود. قلم زنی در حقیقت نوعی حکاکی ظریف روی فلزات (مس، طلا، نقره و برنج) است. پیشینه این هنر به زمان سکاها یا سیتها از نژاد آریایی‌ها نسبت داده می‌شود.

امروزه برای قلم زنی در ابتدا داخل یا زیر ظرف مورد نظر را از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا در حین کار، سر و صدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین ظرف سوراخ نشود. سپس هنرمند قلم زن با استفاده از ابزاری چون قلم‌های مخصوص و چکش، طرح مورد نظر خود را روی ظرف اجرا می‌کند و به برجسته‌سازی و سه‌بعدی کردن جزئیات طرح می‌پردازد. پس از ایجاد نقش‌ها قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و در مرحله بعد روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به‌شکل خط‌هایی تیره و مشخص دیده می‌شود.

قلمدان سازی

واژه قلمدان شاید شما را به یاد قلمدانی چوبی و مزین به هنر خاتم، منبت یا مینیاتور بیندازد؛ اما باید بدانید که قلمدان در گذشته از جایگاه ویژه‌ای در بین شاهان، درباریان، ادیبان و هنرمندان برخوردار بود و به‌شکل امروزی ساخته نمی‌شد. قلمدان در اصل با مقوا و کاغذ ساخته می‌شد و هنرمندان روی آن را با سبک‌ها و طرح‌های مختلف نقاشی می‌کردند.

در ایران باستان از جسمی به اسم قلمدان اطلاعی در دست نیست؛ اما این وسیله پس از اسلام در مکاتب و مدارس مورد استفاه قرار می‌گرفت. قلمدان‌های پیش از قرن نهم هجری یا چوبی بودند یا فلزی؛ نوع چوبی آن‌ها اغلب ساده یا مزین به منبت کاری بود و نوع فلزی آن‌ها از فولاد ساخته می‌شد.

قلمدان‌های فولادی مرصع طلاکوب و گوهر نشان، وسایلی اشرافی بودند و روی بعضی از آن‌ها آیات قرآن یا اشعار کنده‌کاری می‌شد. در دوره تیموری هنرهای تزیینی مانند صحافی سنتی، مینیاتورسازی، خطاطی و تذهیب پیشرفت کرد. به‌علاوه در آن زمان شاهان، شاهزادگان و دولتمردان به هنر خوشنویسی توجه ویژه‌ای داشتند و درست در همین دوره تیموری بود که هنر قلمدان سازی از جنس مقوا آغاز شد.

قلمدان مقوایی نقش‌دار از اواخر دوران صفوی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و تا اواخر عصر قاجار نیز مورد استفاده بود. قلمدان خام، قالبی چوبی به‌شکل خود داشت و به دو شیوه با استفاده از خمیر مقوا یا با خمیر کاغذ ساخته می‌شد. پس از ساخته شدن قلمدان، نقاش روی آن طرح نقاشی پیاده می‌کرد و بعد از اتمام ریزه‌کاری‌های هنری، چند دست روی نقاشی روغن کمان زده می‌شد. در ادامه قلمدان را به استاد تدهیب کار می‌دادند تا ادامه کار روی آن انجام شود.

ملیله سازی

ملیله سازی یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان و یکی از ظریف‌ترین صنایع فلزی ایران است. این هنر که در ساخت ظروف و وسایل تزیینی نقره به کار گرفته می‌شود، آن‌قدر ظریف و زیبا است که امکان ندارد نظر شما را به خود جذب نکند. ملیله سازی از کنار هم قرار گرفتن تعداد بسیار زیادی مفتول نقره در قالب ریز نقش‌هایی چون اشک، جغه، برگ، پیچک و غنچه به دست می‌آید.

ملیله سازی از معروف‌ترین صنایع دستی زنجان به شمار می‌رود که پیشینه آن در ایران به صدها سال برمی‌گردد. این هنر تا قبل از دوره پهلوی در شهر زنجان رواج داشت؛ اما در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از استادکاران این عرصه به اصفهان و تهران، در دیگر شهرها نیز رونق گرفت.

برای تهیه نوار ملیله، نقره با عیار 100 را ذوب می‌کنند و به‌شکل مفتول درمی‌آورند. سپس آن را حرارت و از میان دستگاهی مخصوص عبور می‌دهند تا نوار ملیله به دست آید. در ادامه قالب موردنظر روی یک صفحه مسی قرار می‌گیرد و تمام سطح آن موم‌اندود می‌شود. نواری با پهنای بیش از نوار ملیله در اطراف قالب قرار می‌گیرد تا شکل قالب را به خود بگیرد و در موم فرو رود.

نوارهای ملیله متناسب با طرح مورد نظر و با دقت در قالب چیده می‌شوند و سپس تمام سطح قالب با پودر تنکا (پایان آورنده نقطه ذوب لحیم نقره) و گرد لحیم پوشانده می‌شود. قالب در کوره گذاشته می‌شود تا گرده لحیم ذوب شود و پیچ‌ها به هم متصل شوند.

فیروزه کوبی

فیروزه کوبی یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان به شمار می‌آید و قدمت آن به حدود 70 سال قبل برمی‌گردد. این هنر ارزنده در ابتدا در مشهد توسط یک صنعتگر روی جواهرات انجام شد؛ اما با راه یافتن به اصفهان موفق شد تا عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی اصفهان را به خود اختصاص دهد. در اصفهان فیروزه کوبی روی جواهرات و همچنین در ظروفی مانند گلدان، سنبلدان، شمعدان، قندان، شکلات خوری، شیرینی خوری، میوه خوری، آجیل خوری، سنگاب، شربت خوری، تنگ، آینه، کشکول و غیره انجام می‌شود. رنگ ظرف‌های فیروزه کوبی عموما آبی و سبز است.

در هنر فیروزه کوبی ظرف‌ها، زیورآلات و اشیای تزیینی (از جنس مس، برنج، نقره یا برنز) با استفاده از سنگ‌های فیروزه در قطعات بسیار کوچک آراسته می‌شوند. برای این کار قطعات ریز فیروزه را با استفاده از ابزار و وسایل فیروزه کاری روی ظروف مسی قرار می‌دهند و با استفاده از چسب فیروزه کوبی یا لاک گردویی آن‌ها را محکم می‌کنند. ارزش هنری کار زمانی بیشتر است که فاصله بین قطعات فیروزه کمتر باشد و رنگ چسب در کار مشخص نشود.

منبت کاری

منبت کاری (Woodcarving) یکی دیگر از صنایع دستی محبوب اصفهان است که در شکل‌ها و طرح‌های متنوعی ساخته می‌شود. این هنر که در شاخه هنرهای صنایع دستی چوبی قرار می‌گیرد با کنده‌کاری روی چوب و ایجاد پستی و بلندی‌های هنرمندانه روی آن انجام می‌شود.

پیشینه منبت کاری در ایران به هزاران سال قبل بازمی‌گردد و آثار این هنر روی دسته شمشیرها، نیزه‌ها و سپرهای چوبی ارتشیان مادها و هخامنشیان دیده می‌شود. گفته می‌شود که منبت کاری در شهر ملایر در ایران آغاز شد. این شهر در سال 1391 به‌عنوان شهر ملی منبت و پایتخت مبل و منبت ایران در لیست شهرهای صنایع‌ دستی کشور به ثبت رسید.

منبت گل و مرغ ملایر یکی از کهن‌ترین سبک‌های منبت ایران به شمار می‌آید. منبت کاری در ملایر بیشتر در صنعت مبل سازی است؛ در حالی که شهرهایی مانند گلپایگان و آباده بیش از 800 سال است که این هنر را برای ساخت تابلو، قاب و منبت‌های تزیینی به کار می‌گیرند.

طرح‌ها و نقوش زیبا در هنر منبت کاری اصیل طرح‌های اسلیمی، ختایی و سایر نقوش سنتی است؛ اما متاسفانه استفاده از این نقوش در حال فراموشی است و این روزها طرح‌های خارجی جای آن‌ها را گرفته‌اند. در این هنر، چوب درخت‌ها و گیاهان مختلف (آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب و گردو) با رنگ‌های گوناگون به‌گونه‌ای در کنار هم قرار داده می‌شوند که طرح مورد نظر به زیبایی پیاده شود. چوب مورد استفاده در منبت کاری باید محکم و بدون گره باشد.

در نوعی از منبت کاری به‌جای کنده‌کاری زمینه چوب و برجسته کردن نقش مورد نظر، چوب‌های مختلف را با رنگ‌های گوناگون طبیعی آن می‌برند و کنار هم قرار می‌دهند. در این نوع جدید منبت کاری از چوب‌های شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می‌کنند.

مینیاتور و نگارگری

نگارگری و مینیاتور، نقاشی‌های زیبا و تصاویر ظریف و دقیقی هستند که در گذشته‌های دور برای به تصویر کشیدن مطالب کتاب‌های مختلف به‌خصوص با موضوعات ادبی، حماسی و داستانی استفاده می‌شدند. هنرمندان تذهیب کار نیز به طراحی حاشیه‌های زیبا با نقوش سنتی می‌پرداختند و متن کتاب‌ها نیز توسط هنرمندان خوشنویس خطاطی می‌شد. هنر مینیاتور که پیشینه آن به دوران قبل از ظهور اسلام برمی‌گردد در شهرهای اصفهان، شیراز، تبریز، قزوین و هرات از رونق بسیاری برخوردار است. برای نگارگری معمولا از چوب، عاج، فیبر و استخوان استفاده می‌شود.

آثار مینیاتور ارزشمند فراوانی در طی قرون متمادی در ایران خلق شدند که متاسفانه برخی از آن‌ها با روی کار آمدن پادشاهان مختلف یا یورش دشمنان از بین رفته‌اند. امروزه مینیاتور در کنار و حاشیه تابلوها و دیگر اشیای تزیینی مزین به خاتم کاری، قلمزنی، فیروزه کوبی و غیره دیده می‌شود.

خوشنویسی و نستعلیق نیز یکی از صنایع دستی اصفهان است که در دوره صفویه به اوج خود رسید. از آن زمان تاکنون آثار خوشنویسی فراوانی چون تیبه‌ها، تابلوهای خوشنویسی و کتاب‌های گوناگون توسط خوشنویسان به رشته تحریر درآمده است.

گره‌چینی و مشبک

گره‌چینی یکی از شاخه‌های هنر معماری و کاشی‌کاری سنتی است که از سابقه آن در ایران اطلاع دقیقی در دست نیست. طبق گفته برخی پژوهشگران استفاده از هنر گره‌چینی و مشبک در دوره خلفای عباسی آغاز و تا قرن هشتم هجری در مصر و سوریه متداول شد و از آن زمان به ایران رسید. نقش‌های هندسی تزیینی این هنر از کنار هم چیدن آلات و لغات مختلف بر اساس طرح مورد نظر و با استفاده از کاشی، آجر یا سایر مواد درست می‌شوند. این هنر علاوه بر معماری در اغلب هنرهای دستی و سنتی ایران مانند درودگری، منبت‌ کاری، خاتم کاری، فلزکاری، قلم کاری روی فلز، سفالگری و حتی صنایع چوب نیز کاربرد دارد.

از هنر گره‌چینی و مشبک در ساخت درهای اماکن مقدس، مقابر، منابر و پنجره‌های خانه‌ها و کاخ‌ها و نرده‌ها استفاده می‌شده است. تعبیه شیشه‌های رنگی در چوب‌های مشبک (ارسی)، نمونه‌ای از این هنر است که از دوره صفوبه به بعد رایج شد و از استادان مشهور آن می‌توان به غلامرضا آقا ابراهیمیان اشاره کرد. نقوش مورد استفاده در گره‌چینی متاثر از هنر اسلامی، بیشتر اسلیمی است و بیشترین الگوی نقش مورد استفاده در تزیینات گره‌چینی، شمسه (طرح خورشید) است. نقش گل هشت‌پر یا طرح اسلیمی، نقش دایره‌وار و نقش چلیپا یا صلیب از دیگر نقوش رایج در گره‌چینی هستند.

کاشی سازی

شهر اصفهان را با بناها با معماری زیبا و چشم‌اندازهای خیره‌کننده می‌شناسند؛ شهری که لقب نصف جهان را در دوره‌ای از تاریخ به خود اختصاص داده بود. کاشی سازی یکی از صنایع دستی اصفهان است؛ هنری که از روزهای دور تا به امروز با طرح‌ها و نقش‌های جذاب از جمله کاشی هفت رنگ اصفهان، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

کاشی معرق یکی دیگر از انواع کاشی‌های اصفهانی است که محبوبیت زیادی دارد. معرق به‌معنای بریدن قطعات در اندازه‌های مختلف و کنار هم چیدن آن‌ها است.

در تولید کاشی معرق، قطعات ریز و درشت کاشی با فرم و شکل خاص در کنار هم قرار داده می‌شوند تا در نهایت یک طرح زیبا را خلق کنند؛ طرحی که از قبل توسط طراحان آماده می‌شود و صنعتگران از روی آن، اثر مورد نظر را می‌سازند. برای این منظور طرح مورد نظر را روی کاشی ساده قرار می‌دهند و سپس روی خطوط طرح، سوزن فرو می‌کنند. به این ترتیب خطوط نقشه در جای سوزن باقی می‌ماند و با ریختن گرد زغال روی منفذهای ایجاد شده، شکل و طرح مورد نظر روی کاشی انتقال داده می‌شود. پس از تکمیل طرح، کاشی را در کوره قرار می‌دهند تا مستحکم و آماده ارائه به بازار شود.

سفالگری و سرامیک سازی

سفالگری و سرامیک سازی در شهر اصفهان و همچنین در شهرهای نطنز و شهرضا از رونق خوبی برخوردار هستند. نقش‌های روی سفال و سرامیک‌های اصفهانی اغلب نقش گل، بوته و ماهی هستند و برای رنگ کردن آن‌ها نیز از اکسیدهای فلزات آهن، مس و منگنز و کبالت استفاده می‌شود.

گچ بری

گچ بری یکی از هنرهای وابسته به معماری است که آثار مختلفی از آن در دوره‌های مختلف تاریخی ایران موجود است. گچ از دیرباز به به‌دلیل داشتن خاصیت شکل‌پذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، کاربرد آسان، فراوانی و ارزانی کاربرد زیادی در هنرهای تزیینی داشته است. اوج هنر گچ بری در دوره صفویه دیده می‌شود؛ زمانی که زیباترین مقرنس بندی‌های گچی با عناصر گوناگون به‌خصوص مقرنس بندی‌های طاس و نیم طاس همراه با نقوش گل و گیاه با انواع تیغه‌های گچی دالبری، زینت‌بخش کاخ‌های شاهان آن زمان بودند.

قلمکاری

قلمکاری یکی از صنایع دستی پارچه‌ای اصفهان است که قدمت آن به دوره حکومت پادشاهان مغول برمی‌گردد؛ زمانی که این هنر برای تزیین لباس و پارچه‌های کتان، ابریشم، پنبه و چلوار به کار می‌رفت. اوج قلمکاری در زمان حکومت پادشاهان صفوی بود و تا زمان قاجار نیز رونق داشت. از جمله موضوعات سفره‌ها و پارچه‌های قلمکار می‌توان به طرح‌ها و نقش‌های سنتی، به تصویر کشیدن داستان‌های مذهبی و حماسی، داستان‌های ادبیات ایران، شکارگاه و طبیعت و حیوانات اشاره کرد.

پارچه‌های قلمکاری مورد توجه ویژه درباریان بود و بیشتر لباس آن‌ها از قلمکار زر یا اکلیلی تهیه می‌شد. در آن دوران محل‌های مخصوصی برای خرید لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت و پارچه‌های قواره‌ای قلمکار یا «دلگه» در آن‌ها به فروش می‌رسید.

زری بافی

زری به‌معنای ساخته شده از زر زرین و طلایی است؛ بنابراین زری به پارچه‌های زربافتی اشاره دارد که در پودهای آن از طلا استفاده شده است. در هنر زری بافی با قدمتی از هزاران سال قبل، پارچه‌ها با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهایی از ابریشم و گلابتون با دستگاه‌های کاملا سنتی و دستی بافته می‌شوند. نقشه‌بندی، چله‌کشی، گذراندن ابریشم از وردها و شانه‌ها از جمله مراحل بافت زری بافی هستند. دستگاه زری بافی معمولا چوبی است و به سبک قدیمی و ساده ساخته می‌شود.

طبق گفته مورخان و پژوهشگران، هخامنشیان در استفاده از پارچه‌های لطیف و لباس‌های فاخر پیش‌قدم بودند و پرده‌های ایرانی بافته شده از نخ‌های گلابتون در سراسر دنیا مشهور بودند؛ به‌طوری که رومیان هر سال از پارچه‌های زری ایرانی خریداری می‌کردند و در حال حاضر نیز پارچه‌های زربافت ایرانی در موزه‌ها و کلیساهای اروپا به چشم می‌خورند.

پس از ظهور اسلام در ایران و در عصر سلجوقیان، نقوش اسلامی با ساسانی تلفیق شدند و استفاده خط کوفی در حاشیه پارچه‌ها رایج شد. با وجود افول این هنر در دوران مغول، زری بافی دوباره در دوره تیموریان و سپس صفویان مورد توجه قرار گرفت.

در دوره حکومت صفویان، کارگاه‌های بسیاری در شهرهای اصفهان، یزد و کاشان مشغول زری بافی و تولید محصولاتی با رنگ‌های متنوع و طرح‌های گوناگون از جمله حیوانات، پرندگان، گل و گیاه، درختان، گل و مرغ اسلیمی و ختائی بودند. این پارچه‌های زربافت سپس با خطوط نسخ و نستعلیق تزیین می‌شدند و از آن‌ها برای پوشاندن مقابر و اماکن مقدسه استفاده می‌شد.

مخمل بافی

مخمل نوعی پارچه ابریشمی پرزدار است که با دقت و ظرافت خاصی توسط استادکاران مخمل باف کاشان در استان اصفهان بافته می‌شود. قدمت تولید مخمل در کاشان به گذشته‌های دور و دوره قبل از اسلام برمی‌گردد. این پارچه پس از ظهور اسلام جنبه مذهبی نیز به خود گرفت و از آن برای جلد کردن قرآن استفاده می‌شد. مخمل گل برجسته زیباترین نوع پارچه مخمل است.

مخمل بافی در عصر صفویه به اوج شهرت خود در ایران رسید؛ به‌طوری که پارچه‌های مخمل بافی آن زمان هم‌اکنون در موزه‌های معتبر جهان به نمایش گذاشته می‌شوند و معرف هنر ایرانی هستند. در آن دوران بیش از 40 نوع پارچه در انواع مختلف و طرح‌های گوناگون در کاشان بافته می‌شد و این شهر، قطب صنعت نساجی بود و حدود 700 دستگاه پارچه بافی وجود داشت. این هنر متاسفانه از اواخر دوره قاجار رو به افول گذاشت و با ورود ماشین‌های صنعتی و تاسیس کارخانه‌های نساجی در کاشان، کارگاه‌های مخمل بافی یکی پس از دیگری تعطیل شدند.

قالی‌بافی

قالی‌بافی یکی از هنرهای اصیل دستی ایرانیان است که از گذشته‌های دور تا به امروز همیشه یکی از اجزای ثابت کاخ‌های پادشاهان و حکمرانان سراسر جهان بوده است. قالی ایرانی پس از گذشت قرن‌ها کماکان جایگاه ویژه‌ای در میان هنرهای جهانی دارد. اصفهان یکی از مهم‌ترین مراکز قالی‌بافی در ایران در زمان حکومت پادشاهان صفوی بوده است. در آن دوران، کارگاه‌های قالی‌بافی زیادی در اصفهان وجود داشتند و قالی‌های نفیس بسیاری به‌ویژه قالی‌های زربافت تولید می‌کردند.

هنرمندان اصفهانی سبک خاصی را در قالی‌بافی دنبال می‌کنند و رنگ‌بندی‌های استفاده شده در قالی‌های اصفهان، کاشان و نائین با شهرهای دیگر متفاوت است. تعداد رنگ‌های انتخاب شده در قالی‌های اصفهان بسیار محدود هستند و به‌ندرت از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. یکی از طرح‌های رایج در قالی‌ها و قالیچه‌های اصفهان، طرح‌های شاه عباسی هستند.

سابقه قالی‌بافی در جوشقان از توابع اصفهان به پیش از زمان حکومت صفویان برمی‌گردد؛ البته در زمان شاه عباس قالی‌بافی در این منطقه رونق یافت و کارگاه‌های بسیاری در جوشقان فعال بودند. جالب است بدانید که تعداد زیادی از قالی‌های جوشقان در حال حاضر در موزه‌های اروپا و آمریکا هستند و هر سال علاقه‌مندان بسیاری از آن‌ها دیدن می‌کنند.

سکمه دوزی

سکمه دوزی (چشمه دوزی) یکی از رشته‌های صنایع دستی جذاب در شهر اصفهان است. برای تهیه سکمه دوزی از کتان ایرانی و خارجی و نخ پنبه‌ای استفاده می‌شود. از محصولات این هنر زیبا نیز می‌توان به رومیزی گرد، زیربشقابی و دستمال‌های مخصوص اشاره کرد.

در سکمه دوزی پس از کشیدن تار و پودهای پارچه، نقاط معینی از آن را با سوزن دوزی پر و نقش‌های منظمی ایجاد می‌کنند. در این روش نخ‌های بیرون کشیده شده به یکدیگر بخیه می‌شوند و حالتی فشرده به خود می‌گیرند. از سکمه دوزی معمولا در شبکه دوزی، اشرفی دوزی، ستاره دوزی، گل اشرافی و قلاب دوزی استفاده می‌شود و از جمله طرح‌های آن می‌توان به ترنج، سر ترنج یا نیم ترنج، نقش انواع گل ها، شمسه‌ای، ستاره یا گل و بته و غیره اشاره کرد.

صنایع دستی اصفهان بسیار متنوع و زیبا هستند و شما می‌توانید آن‌ها را از بازارهای شهر اصفهان، میدان نقش جهان و دیگر فروشگاه‌های شهر خریداری کنید. خیابان ویلا در تهران و پاساژ ایران مال نیز مکان‌هایی مناسبی برای خرید صنایع دستی اصیل اصفهان هستند. صنایع دستی این شهر در فروشگاه‌های اینترنتی متعددی نیز به فروش می‌رسند.

برای خرید صنایع دستی اصفهان در ابتدا باید بودجه خود را تعیین کنید و سپس از میان محصولات میناکاری، قلم زنی، فیروزه کوبی، سفره‌های قلمکار، مسگری، مس و خاتم، مس و پرداز، هنرهای معرق و منبت انتخاب کنید. دانستن این نکته نیز ضروری است که محصولات تولید شده هرکدام دارای درجه‌بندی‌های کیفیت متفاوت هستند. هر چقدر دقت و ظرافت اجرایی صنایع دستی بالاتر باشد و مواد اولیه به کار رفته در آن دارای مرغوبیت و کیفیت بالاتری باشند، قیمت و ارزش هنری محصول بالاتر است.