کمبود ویتامین A یکی از مهمترین مشکلات تغذیه ای در کشورهای در حال توسعه است.بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت ، 8/2 ت 3 میلیون کودک زیر 5 سال از علائم بالینی کمبود ویتامین A ( گزروفتالمی یا خشکی چشم ) رنج می برند و 251 میلیون کودک دچار تحت بالینی ( Subclinical ) متوسط و شدید هستند . هر سال 500 هزار کودک زیر 5 سال به دلیل کمبود ویتامین A در معرض خطر نابینائی قرار دارد.
کمبود ویتامین A در بدن ابتدا به دو صورت نمود پیدا می کند. اختلال در سیستم بینایی و خشکی پوست. کمبود ویتامین A باعث کاهش حساسیت شبکیه می شود. علت این امر تأخیر در بازسازی ماده رنگی در دستگاه بینایی است پس از این مرحله پوست خشک شده و سپس ترک می خورد. اگر در این مرحله نیز کمبود ویتامین A برطرف نشود منجر به میگرن، ناراحتی های سیستم گوارش، ضعف مفرط و در نهایت در صورت رژیم غذایی کاملا فاقد ویتامین A پس از دو ماه منجر به مرگ می گردد.
بار دیگر تأکید می کنیم با فرهنگی تغذیه ای موجود درایران عملا امکان بروز کمبود ویتامین A در فرد وجود ندارد و در صورت بروز هم با مصرف روغن جگر ماهی، شیر چرب، کره، سبزیهای دارای کاروتن یعنی هویج، جعفری، گل کلم، اسفناج، فلفل، کاهو، نخود فرنگی، گوجه فرنگی، کدو و سایر منابع طبیعی به سرعت رفع می شود. البته در موارد حاد کمبود این ویتامین تزریق عضلانی ویتامین خالص صورت می گیرد که بسیار نادر است.
مصرف بیش از اندازه آب هویج می تواند موجب زرد شدن پوست شود که با بیماری یرقان متفاوت است. زرد شدن رنگ دست ها و صورت در فصل مرکبات در استان های شمالی به همین دلیل است.
در بسیاری از کتب تغذیه بالینی کمبود ویتامین A را به بیماری فقر در بین افراد مرفه، تشبیه کرده و گفته اند که در بسیاری از موارد منابع ویتامین A وجود دارد اما یا درست مصرف نمی شود یا به اندازه کفایت استفاده نمی شود.
عوارض کمبود ویتامین A را بیماری های گوارشی، سوءهاضمه، اختلالات روده، بعضی عفونت ها و بیماری های انگلی مزمن (ژیاردیا) دانست و این ویتامین به دلیل اینکه یک ویتامین محلول در چربی است در بسیاری از مواقع به خاطر سوءجذب چربی، به بدن نمی رسد. همچنین مسائل فیزیولوژی و تغییرات در دستگاه گوارش به دلیل افزایش سن، یکی دیگر از موارد کمبود ویتامین A محسوب می شود.
در افرادی که کمبود ویتامین A وجود دارد در بسیاری از مواقع علائم چشمی و پوستی ظاهر نمی شود و فقط مشاهده می کنیم که این فرد به بیماری های عفونی بیشتر از سایرین دچار می شود.
کمبود ویتامین A چیست؟
کمبود ویتامین A به دلیل نرسیدن مقدار کافی ویتامین A به بدن از طریق مواد غذایی به وجود می آید. به مرور زمان، کمبود ویتامین A ممکن است موجب مشکلات چشم و کاهش قابلیت بدن برای مقابله با عفونت ها شود.
علائم کمبود ویتامین A
موارد خفیف کمبود ویتامین A ممکن است علائمی نداشته باشند. با این حال، کمبود ویتامین A ممکن است موجب خستگی و ضعف شود.
موارد خفیف و شدید کمبود ویتامین A ممکن است موجب افزایش خطر ابتلا به موارد زیر شوند:
- انواع عفونت ها از جمله عفونت های گلو و ریه، و التهاب معده ای روده ای
- تاخیر در رشد و رشد غیر طبیعی استخوان در کودکان و نوجوانان
- ناباروری
- سقط جنین
موارد شدیدتر کمبود ویتامین A نیز ممکن است موجب بروز:
مشکلات چشم و بینایی
- ضعف بینایی در شب (شب کوری)
- خراشیدگی یا زخم قرنیه (کراتومالاسیا)
- خشکی ملتحمه و قرنیه (خشک چشمی یا زروفتالمی)
- لکه های کف مانند مثلثی یا نامنظم روی سفیدی چشم (لکه هاي بيتوت)
- سوراخ شدن قرنیه
- افت شدید بینایی( به دلیل آسیب به شبکیه)
مشکلات پوستی و مو
- خشکی پوست
- خشکی مو
- خارش
علل کمبود ویتامین A
کمبود ویتامین A ممکن است به دلیل دریافت ناکافی ویتامین A برای مدت طولانی به وجود بیاید. این مشکل به خصوص در مواردی رخ می دهد که برنج اصلی ترین غذای رژیم غذایی (برنج هیچ بتاکاروتنی ندارد) باشد. کمبود ویتامین A همچنین زمانی رخ می دهد که بدن قادر به استفاده از ویتامین A موجود در مواد غذایی نباشد. این مشکل می تواند در برخی از انواع بیماری ها رخ دهد:
- بیماری سلیاک
- بیماری کرون
- ژیاردیازیس (عفونتی در روده کوچک)
- فیبروز سیستیک
- بیماری های لوزالمعده (پانکراس)
- سیروز کبدی
- انسداد مجاری انتقال دهنده مایع صفرا از کبد و کیسه صفرا به روده
تشخیص کمبود ویتامین A
در صورتی که پزشک مشکوک به کمبود ویتامین A باشد، لازم است آزمایش خون برای بررسی موارد زیر انجام گیرد:
- تایید داشتن کمبود ویتامین A
- بررسی سایر بیماری ها مانند کم خونی
سایر معاینات شامل آزمایش های بینایی، به خصوص نحوه انطباق به تاریکی می شود.در کودکان، تصاویر اشعه ایکس از استخوان ها ممکن است برای بررسی رشد استخوان موثر باشد. کمبود ویتامین A موجب به تاخیر افتادن رشد استخوان ها می شود.
درمان کمبود ویتامین A
درمان موارد خفیف کمبود ویتامین A شامل خوردن غذاهای سرشار از ویتامین A مانند جگر، گوشت گاو، روغن ماهی، مرغ، تخم مرغ، شیر غنی شده، هویج، انبه، سیب زمینی شیرین و سبزیجات سبز برگدار است.برای موارد شدیدتر کمبود ویتامین A که دارای علائم هستند، درمان با مصرف مکمل های خوراکی ویتامین A به صورت روزانه انجام می گیرد.
بهترین منابع ویتامین آ
ویتامین A به طور عمده به دو شکل ویتامین A فعال و بتاکاروتن یافت می شود. غذاهای حیوانی منبع ویتامین A فعال هستند. این شکل از ویتامین آ، «رتینول» نامیده می شود و می تواند در بدن به طور مستقیم مورد استفاده قرار گیرد. شکل دیگر ویتامین A، عمدتا از سبزیجات رنگارنگ حاصل می شود و «کاروتنوئید» نام دارد که پس از هضم، به رتینول تبدیل می شود. بتاکاروتن که در گیاهان یافت می شود، نوعی کاروتنوئید به شمار می آید و برای اینکه مورد استفاده ی بدن قرار بگیرد، باید ابتدا به ویتامین A فعال تبدیل شود.
مطالعات مختلف، تأثیرات مثبت آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین A را در سلامتی، طول عمر، تقویت سیستم ایمنی و رشد سلول ها نشان داده اند. متخصصان تغذیه و پزشکان توصیه می کنند افراد برای تأمین ویتامین A، به جای مصرف مکمل های غذایی، از میوه ها، سبزیجات و غذاهای طبیعی استفاده کنند.
مصرف هرکدام از موارد زیر، تمام ویتامین آ موردنیاز روزانه تان را تأمین می کند.
- ۳۰ گرم جگر سیاه گاو؛
- یک فنجان هویج خام؛
- یک فنجان کلم پیچ؛
و همچنین مصرفِ:
- یک فنجان اسفناج خام، ۵۷٪ نیاز روزانه ؛
- یک فنجان کاهو، ۸۲٪ نیاز روزانه ؛
- یک عدد زردآلو، ۱۳٪ نیاز روزانه ؛
- یک فنجان کلم بروکلی، ۱۱٪ نیاز روزانه ؛
- یک قاشق غذاخوری کره، ۷٪ نیاز روزانه ؛
- یک عدد تخم مرغ بزرگ، ۶٪ نیاز روزانه ؛
- یک فنجان کدو تنبل، ۱۰٪ نیاز روزانه ؛
- یک عدد طالبی متوسط، ۴۷٪ نیاز روزانه ؛
- یک فنجان فلفل دلمه ای قرمز، ۹۳٪ نیاز روزانه ؛
- ۹۰ گرم فیله ی ماهی تن، ۴۳٪ نیاز روزانه ؛
- یک فنجان انبه، ۳۶٪ نیاز روزانه ؛
خطرات دریافت مقدار زیاد ویتامین A
خطر دریافت بیش از حد ویتامین A تنها متوجه منابعی است که به صورت مستقیم ویتامین A را به بدن انتقال می دهند. این یعنی میوه ها و سبزیجاتی که ابتدا بتاکاروتن به بدن می دهند و بدن خود آن را تبدیل به ویتامین A می کند از این قاعده مستثنا هستند. بنابراین نگران مسمومیت بر اثر خوردن مقدار زیادی هویج یا دیگر میوه ها و سبزیجات نباشید. معمولا بیشترین نگرانی درباره مصرف زیاد ویتامین A استفاده از مکمل های ان در مدت زمانی کوتاه است. این ویتامین زمانی باعث بروز مسمومیت می شود که دوز استفاده آن از نیاز روزانه ۱۰ برابر بیشتر باشد. بیشترین خطر متوجه خانم هایی باردار است چون مصرف بیش از حد ویتامین A می تواند موجب نقص نوزاد در زمان زایمان شود. خانم های باردار به ویتامین A کافی نیاز دارند نه بیش از اندازه. اگر درباره میزان مصرف ویتامین A و بارداری خود سوالی دارید حتما به پزشک خود مراجعه کنید.
همه چیز در مورد ویتامین k
