خواص شیرین بیان برای سلامتی بدن چیست؟

شیرین بیان یکی از مهمترین گیاهان دارویی بومی ایران است که از قدیم برای درمان بیماری ها آن را مصرف می کردند. ماده اصلی گیاه شیرین بیان، ترکیب ساپونین تری ترپنوئیدی به نام اسید گلیسیریزیک یا گلیسیریزین با شیرینی ۳۰ تا ۵۰ برابر ساکارز است که در صنایع غذایی و دارویی کاربرد دارد. برای این گیاه دارویی فواید بسیاری را ذکر کرده اند. در طب سنتی از ریشه شیرین بیان برای درمان زخم معده استفاده می شود. علاوه بر این مطالعات بالینی اثرات ضد میکروبی، آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد سرطان و تقویت کننده سیستم ایمنی بدن را به اثبات رساندند. این مطلب به معرفی گیاه شیرین بیان و فواید درمانی آن می پردازد.

خواص شیرین بیان برای سلامتی

شیرین بیان ریشه ی گیاه گلیسیریزا گلابرا و از خانواده ی باقلاییان است. شیرین بیان از گونه های بومی آسیا، جنوب و مرکز روسیه، و مدیترانه است. بسیاری از گونه های این گیاه در سراسر آسیا، خاورمیانه، و اروپا رشد می کنند. شیرین بیان حاوی گلیسیرریزین است که در اثر مصرف بیش از اندازه، می تواند باعث بروز برخی مشکلات شود. لازم به ذکر است، از لحاظ گیاه شناختی، شیرین بیان ارتباطی با بادیان ختایی، رازیانه، و بادیان رومی ندارد؛ این سه گیاه از ترکیبات طعم دار مشابه ای تشکیل شده اند. شیرین بیان معمولا برای خوش عطر و طعم کردن تنباکو استفاده می شود؛ این کاربرد شیرین بیان، به ویژه در سیگارهای آمریکایی و برای افزودن عطر و طعمی متفاوت و شیرینی طبیعی به این سیگارها به چشم می خورد. هم چنین، عطر و طعم خاص شیرین بیان جهت خوش طعم کردن آب نبات ها و شیرین کننده ها، به ویژه در برخی کشورهای خاورمیانه و اروپایی، کاربرد دارد. وقتی صحبت از خواص شیرین بیان برای سلامتی و زیبایی به میان می آید، قطعا فهرست بلند بالایی تشکیل می شود.

درمان آفت یا زخم های دهانی

زخم های آفتی مکرر و دردناک که به زخم های دهانی معروف اند، نیز با شیرین بیان بهبود می یابد. زخم های دهانی یا آفت ها زخم های غیرمسری کوچکی هستند که در بافت داخل دهان و روی لثه ها ایجاد می شوند. مطالعات نشان داده است که درمان آفت با عصاره ی شیرین بیان منجر به بهبود قابل توجهی در درد و التهاب در افراد شده است. مواد مفید موجود در شیرین بیان به تسریع بهبود این زخم ها کمک می کند و در تحریک مکانیسم دفاعی بدن مؤثر هستند.

حفاظت از کبد

مطالعات انجام شده نتایج امیدبخشی را درمورد خواص شیرین بیان در حفاظت از کبد نشان داده است. شیرین بیان حاوی «گلیسیریزین» است که با کاهش میزان سمّیت در درمان بیماری های کبد مؤثر است و به تثبیت وضعیت عملکردی طبیعی کبد کمک می کند. مطالعه ی تحقیقاتی دیگری شواهدی را ارائه داده است که نشان می دهد «فلاونوئیدِ ازوئگوئتیدین» موجود در شیرین بیان از خواص آنتی اکسیدانی و مهارکنندگی برخوردار است که به حفاظت از سلول های کبدی دربرابر چربی بالا، صدمات ناشی از رژیم غذایی و آسیب ایجاد شده توسط استرس «اکسیداتیو» کمک می کند.

درمان اختلالات معده

از ریشه ی شیرین بیان برای تسکین مشکلات گوارشی استفاده می شود. عصاره ی ریشه ی شیرین بیان در موارد مسمومیت غذایی، زخم معده و سوزش سردل می تواند بهبود پوشش داخلی معده را تسریع کند و موجب برقراری دوباره ی تعادل شود. این ویژگی به دلیل خواص ضدالتهابی و تقویت سیستم ایمنی بدن موجود در «اسید گلیسیریزیک» است.

مطالعه ای نشان داده است که «اسید گلیسیریزیک» می تواند باکتری سمّی «هلیکوباکترپیلوری» (H. pylori) را مهار کند و مانع از رشد آن در روده شود. پژوهش هایی نیز انجام شده که نشان می دهد نشانه های بیماری افرادی که دچار بیماری زخم معده یا زخم پپتیک (peptic ulcer)، سوزش سردل یا التهاب معده هستند با مصرف DGL بهبود می یابد. DGL شکل سالم تر شیرین بیان است که درصورت لزوم می توان آن را به صورت بلندمدت مصرف کرد.

کاهش استرس

استرس طولانی مدت و تولید همیشگی آدرنالین و کورتیزول درطول زمان، غدد فوق کلیوی را خسته می کند. شیرین بیان می تواند به غدد فوق کلیوی کمی استراحت بدهد. عصاره ی ریشه ی شیرین بیان غدد فوق کلیوی را تحریک می کند و موجب می شود که میزان هورمون کورتیزول در بدن در سطح سالمی قرار داشته باشد.

درمان رماتیسم مفاصل

عصاره ی شیرین بیان دارای خواص مفید برای درمان التهاب است و اثرگذاری آن در درمان رماتیسم مفاصل ثابت شده است. پژوهش ها نشان داده است که شیرین بیان می تواند در کاهش سطح «سیتوکین ها» (cytokin، که موجب التهاب می شوند) و رهایی از درد و تورم مفید باشد.

برطرف کردن علائم یائسگی و سندروم پیش از قاعدگی

ریشه ی شیرین بیان در درمان نشانه های یائسگی و سندروم پیش از قاعدگی مؤثر است. شیرین بیان سرشار از «ایزوفلاون »هاست که به حفظ تعادل استروژن و پروژسترون در بدن کمک می کنند. مطالعات نتایج مثبتی را درمورد اثربخشی شیرین بیان در کاهش گرگرفتگی های شبانه و بهبود سلامت جسمی و روانی زنان یائسه نشان داده است. شیرین بیان حاوی «فیتواستروژن» است و به افزایش سطح هورمون پروژسترون در بدن کمک می کند و در تسکین گرفتگی ها و ناراحتی های معمول درطول دوران قاعدگی مؤثر است. شیرین بیان با جلوگیری از اثرات هورمونی «آلدوسترون» (aldosterone)، در برطرف کردن مشکل تجمع مایعات در بدن نیز مؤثر است.

پیشگیری از سرطان

شیرین بیان دارای اثرات پیشگیری شیمیایی است و در درمان انواع مختلف سرطان مؤثر است. در بعضی از روش های درمان چینی نیز از شیرین بیان در درمان سرطان استفاده می شود. مطالعات اثرات ضدتکثیری ریشه ی شیرین بیان را در کاهش رشد سلول های سرطان سینه در انسان نشان داده است. شیرین بیان دارای «فلاونوئید»هایی مانند «ازوئگوئتیدین» (isoliquiritigenin) است که به جلوگیری از سرطانی شدن روده ی بزرگ کمک می کند و خزان یاخته ای یا «آپوپتوز» (apoptosis، مرگ برنامه ریزی شده ی سلول هاست) را تحریک می کند. درپژوهش ها شواهدی ارائه شده که نشان دهنده ی فعالیت ضدتوموری عصاره ی شیرین بیان است و نشان می دهد که عصاره ی شیرین بیان در کاهش سمّیت ایجادشده توسط داروهای شیمی درمانی و مهار تولید سلول های سرطانی مؤثر است. ولی بیماران سرطانی که «سیس پلاتین» درمانی (cisplatin therapy) می شوند، باید از عصاره ی شیرین بیان پرهیز کنند. عصاره ی شیرین بیان در درمان «پروستاتیت» (prostatitis، التهاب در غده ی پروستات) مزمن و سرطان پروستات نیز مفید است.

کمک به درمان سندروم خستگی مزمن

شیرین بیان برای جلوگیری از عملکرد نامناسب غدد فوق کلیوی مفید است و به بهبود عملکرد کلی آن کمک می کند. غدد فوق کلیوی مسئول تولید هورمون هایی مانند کورتیزول هستند. هورمون کورتیزول در کنترل استرس در بدن نقش دارد. البته باید از مصرف بیش ازحد شیرین بیان پرهیز کنیم. شیرین بیان برای افرادی که باید برای مدت طولانی از داروهای استروئیدی استفاده می کنند، مفید است، زیرا با اثر سرکوب کنندگی استروئیدها بر غدد فوق کلیوی مقابله می کند. شیرین بیان (به ویژه درطول مرحله ی بهبود پس از جراحی) مقاومت بدن را نسبت به استرس افزایش می دهد. «اسید گلیسیریزیک» موجود در شیرین بیان در افزایش سطح انرژی و کاهش علائم سندروم خستگی مزمن و «فیبرومیالژی» (fibromyalgia، یک سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن) مؤثر است.

تقویت سیستم ایمنی بدن

شیرین بیان موجب بهبود مکانیسم دفاعی بدن می شود. این گیاه در بالابردن سطح «اینترفرون» (interferon) نیز مؤثر است. «اینترفرون» عاملی ضدویروسی است که همراه با «اسید گلیسیریزیک»، فعالیت سلول های ایمنی بدن را تحریک می کند و به مقابله با ویروس ها و باکتری های عفونی مانند آنفولانزای A کمک می کند.

درمان بیماری سل

مطالعات نشان داده است که شیرین بیان در درمان بیماری سل ریوی مؤثر است و به کاهش طول دوره ی درمان آن نیز کمک می کند. فعالیت ضدمیکوباکتری و ضدمیکروبی مواد موجود در شیرین بیان در درمان عفونت های ریوی مؤثر هستند و این گیاه را به عامل ضدسل اثربخشی تبدیل می کنند.

درمان عفونت ها

شیرین بیان حاوی «اسید گلیسیریزیک» است که در درمان انواع عفونت های ویروسی، قارچی و باکتریایی مؤثر است. مطالعات تحقیقاتی اثر ضدویروسی شیرین بیان و مواد موجود در آن را در مهار رشد ویروس تبخال و جلوگیری از رشد بیشتر سرطان نشان داده اند. خواص شیرین بیان در مقابله با عفونت در درمان زونا (shingles) نیز که توسط ویروس «واریسلا زوستر» (varicella-zoster، همان ویروس عامل بیماری آبله مرغان) ایجاد می شود، مؤثر است.

کاهش ابتلابه آترواسكلروز یا تصلب شرایین (Atherosclerosis)

ریشه ی شیرین بیان دارای آنتی اکسیدان هایی است که در حفظ کلسترول در سطح سالم مؤثر هستند. «فلاونوئیدِ گلابریدین» همراه با سایر مواد مفید موجود در شیرین بیان اثر مفیدی در جلوگیری از تجمع «لیپوپروتئین» کم چگالی یا کلسترول LDL دارد و به کاهش خطر ابتلابه بیماری هایی مانند «آترواسكلروز» کمک می کند.

برطرف کردن اختلالات تنفسی و تمیزکردن سیستم تنفسی

مصرف شیرین بیان برای درمان مشکلات تنفسی توصیه شده است. شیرین بیان در درمان گلودرد، سرفه، سرماخوردگی، برونشیت و بیماری های ریوی مانند «آمفیزم» مفید است. شیرین بیان موجب رهایی از عفونت های تنفسی فوقانی ناشی از ویروس ها و باکتری ها نیز می شود. شیرین بیان مانند داروهای خلط آور عمل می کند و به خروج خلط گلو و سایر مواد از نایژه ها و ریه ها کمک می کند. این ویژگی در تسکین اسپاسم های برونش مؤثر است. در مطالعات شواهدی درمورد اثر درمانی شیرین بیان در کاهش تنگ شدگی مسیرهای هوایی و اثرات مفید آن در درمان آسم به دست آمده است.

مصرف شیرین بیان به عنوان یک مکمل خوراکی به بدن کمک می کند تا خلط و ماده ی مخاطی سالمی تولید کند. شاید به نظر برسد که افزایش تولید خلط برای سلامتی سیستم نایژه ای مضر است، ولی کاملا برعکس است. تولید خلطی تمیز و سالم موجب می شود که سیستم تنفسی بدون وجود ماده ی مخاطی قدیمی و چسبنده ای که مسیر آن را مسدود می کند، عملکرد بهتری داشته باشد.

درمان بیماری های ناشی از آلودگی به ویروس HIV

شیرین بیان در درمان بیماری های مرتبط با ویروس ایدز مؤثر است. مطالعات نشان داده است که «گلیسیریزین» موجود در ریشه ی شیرین بیان با کمک به تولید «بتا کموکاین ها» (beta-chemokine) موجب مهار تکثیر ویروس آلوده کننده می شود. شیرین بیان به جلوگیری از تخریب گلبول های سفید خون توسط ویروس HIV کمک و مکانیسم ایمنی بدن را تقویت می کند.

کمک به سم زدایی بدن

شیرین بیان دارای ویژگی های ملین است و در سم زدایی روده ی بزرگ و خون مؤثر است. مطالعات پژوهشی نشان داده است که ماده ی dehydroglyasperin موجود در عصاره ی شیرین بیان در تحریک سم زدایی فاز ۲ و آنزیم های آنتی اکسیدانی مفید است که در دفع مواد زائد سمّی و خطرناک از بدن نقش دارند.

افزایش باروری زنان

چای شیرین بیان در درمان مشکلات باروری زنان که ناشی از بی نظمی های هورمونی مانند تخمدان پلی کیستیک است، مؤثر است. شیرین بیان ترشح هورمون استروژن را منظم می کند و برای درمان مشکلات باروری زنان مفید است. شیرین بیان در طبیعی کردن قاعدگی های نامنظم مؤثر است، موجب منظم شدن تخمک گذاری می شود و به لقاح تخم و رشد جنین کمک می کند. در مطالعات زیادی بیان شده که شیرین بیان به کاهش سطح تستوسترون سرمی در زنان کمک می کند و این ویژگی شیرین بیان را به گزینه ی مؤثری برای درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک و «هیرسوتیسم» (hirsutism، افزایش موهای زائد) تبدیل می کند.

درمان چاقی

عصاره ی شیرین بیان در جلوگیری از چاقی نیز مؤثر است. عملکرد ضدچاقی روغن «فلاونوئید» موجود در شیرین بیان، کاهش قابل توجهی را در بافت چربی شکم و سطح تری گلیسیرید بدن نشان داده است.

مراقبت از پوست

شیرین بیان التیام دهنده ی بسیار خوبی برای پوست است و در درمان بیماری های پوستی مانند اگزما، بیماری پای ورزشکاران (athlete’s foot، عفونت مسری قارچی پوست پا) و «پسوریازیس» مفید است. شیرین بیان به دلیل خواص ضدباکتریایی خود درمان پوستی مؤثری است و استفاده از ژل های موضعی حاوی شیرین بیان برای درمان اگزما توصیه شده است. مطالعات نشان داده که استفاده ی موضعی از عصاره ی شیرین بیان به تسکین تورم و خارش پوست در بیماری های پوستی نیز کمک می کند. عصاره ی شیرین بیان از خاصیت روشن کنندگی پوست برخوردار است و به محافظت دربرابر «اریتمای» (erythema، سرخ شدن پوست به دلیل هیپرامی در مویرگ های موجود در لایه های زیرین) ناشی از اشعه ماورا بنفش، کاهش التهاب و بهبود قرمزی پوست صورت نیز کمک می کند.

درمان زخم معده یا پپتیک

براساس مطالعات تحقیقاتی گوناگون، شیرین بیان گلیسیریزین زدایی شده (فاقد اسید گلیسیریزیک) در درمان زخم معده مؤثر است. براساس این مطالعات عصاره ی شیرین بیان روی زخم های پپتیک اثرات درمانی دارد، بدون اینکه هیچ گونه عوارض جانبی مانند تورم، عدم تعادل الکترولیت، فشار خون بالا یا افزایش وزن را در افراد مورد آزمایش ایجاد کند.

مراقبت از موها

شیرین بیان با کاهش ترشح چربی و جلوگیری از ایجاد شوره ی سر در حفظ موهای سالم مؤثر است. شیرین بیان به مهار افزایش هورمون «دی هیدروتستوسترون» کمک و رشد موها را تحریک می کند.

کاهش افسردگی

در مطالعات شواهدی به دست آمده است که نشان می دهد ترکیبات شیرین بیان در مقابله با افسردگیِ قبل و بعد از یائسگی در زنان مؤثر است. شیرین بیان دارای موادمعدنی ضروری مانند منیزیم، کلسیم و بتاکاروتن و همچنین فلاونوئیدهای مفیدی است که به مقابله با افسردگی کمک می کنند.

کمک به سلامت دهان و دندان

عصاره ی شیرین بیان در جلوگیری و درمان پوسیدگی دندان و ورم و التهاب لثه مؤثر است. ویژگی ضدمیکروبی شیرین بیانِ گلیسیریزین زدایی شده برای مقابله با «استرپتوکوک موتانس» (Streptococcus mutans، باکتری ای که مهم ترین عامل پوسیدگی دندان است) مفید است و از تشکیل زیست لایه (biofilm، اجتماعی از سلول های میکروارگانیسمی که به سطحی متصل می شوند) و پلاک های دندانی جلوگیری می کند. به دلیل اثرات ضدباکتریایی محافظتی، از عصاره ی ریشه ی شیرین بیان به طور گسترده ای در تولید محصولات بهداشت دهان و دندان مانند خمیردندان و دهان شویه استفاده می شود.

رفع اختلالات عصبی

شیرین بیان در درمان اختلالات عصبی مانند فلج بل (Bell’s palsy، بیماری ای که در آن عضلات صورت به صورت ناگهانی و موقتی فلج می شوند) و بیماری لایم مؤثر است. شیرین بیان به جلوگیری از جریان غیرارادی اشک و سایر مشکلات عصبی مانند فلج در بیماران مبتلابه فلج بل کمک می کند.

افزایش سلامت قلب و عروق

ویژگی های آنتی اکسیدانی عصاره ی شیرین بیان در جلوگیری از استرس قلبی -عروقی در بیماران دیابتی مؤثر است. «فلاونوئید گلابریدین» که در ریشه ی شیرین بیان وجود دارد به محافظت از عروق در شرایط بالا رفتن سطح گلوکز کمک می کند، از تشکیل پلاک در شریان ها جلوگیری می کند و جریان بدون وقفه ی خون را در بیماران دیابتی ایجاد می کند.

بهبود عملکرد شناختی

مطالعات شواهدی را به دست آورده است که نشان دهنده ی اثر «گلابریدین» (از ترکیبات موجود در عصاره ی شیرین بیان) در محافظت از نورون ها در بیماران دیابتی است. «گلابریدین» به جلوگیری از اختلالات شناختی کمک می کند و در بهبود عملکردهای یادگیری و حافظه در بیماران دیابتی مؤثر است. «آمورفروتین» (amorfrutins) موجود در شیرین بیان دارای اثرات ضد دیابت و ضدالتهابی است که به کاهش قند خون، جلوگیری از ایجاد مقاومت به انسولین و پیشگیری از ابتلابه دیابت نوع ۲ کمک می کند.

جلوگیری از نفروپاتی دیابتی

مطالعات نشان داده است که شیرین بیان بوداده، در درمان «نفروپاتی» دیابتی مؤثر است. در «نفروپاتی» دیابتی کلیه ها درنتیجه ی دیابت طولانی مدت آسیب می بینند. اثر مهارکنندگی شیرین بیان به جلوگیری و درمان علائمی مانند «گلومرولواسکلروز» (glomerulosclerosis) که می تواند منجربه «نفروپاتی» دیابتی ناشی از دیابت طولانی مدت شود، کمک می کند.

آیا از خواص روغن شیرین بیان چیزی می دانید؟

برای بهره بردن از خواص روغن شیرین بیان، دستورهای متفاوتی وجود دارد. در بعضی از دستورها آن را می خورند و در بعضی از دستورها آن را به صورت موضعی استعمال می کنند؛ بنابراین بهتر است خودسرانه آن را مصرف نکنید. از خواص روغن شیرین بیان که به آن نسبت می دهند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رفع لکه های پوستی ناشی از جوش و زخم
• درمان تیرگی دور چشم
• درمان افتادگی پوست
• کنترل چربی پوست
• درمان بوی بد زیر بغل و پا
• از بین بردن التهاب دهان
• تسکین دهنده تنگی نفس
• کمک به هضم غذا
• آرامش بخش

عوارض جانبی احتمالی خوردن زیاد شیرین بیان

اگرچه ریشه شیرین بیان می تواند یک افزودنی سالم به رژیم غذایی شما باشد، مهم است که توجه داشته باشید که احتمال وجود یک چیز خوب بسیار زیاد است. جولی آپتون، MS، RD، می گوید: "اگر شیرین بیان بیش از حد مصرف شود، ممکن است منجر به سطوح خطرناک پتاسیم پایین شود که می تواند منجر به بیماری های قلبی و همچنین ضعف عضلانی شود." این گیاه را می توان برای بسیاری از افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند یا داروهای خاصی مصرف می کنند که با ترکیبات زیست فعال آن تداخل دارند، منع مصرف دارد. به عنوان مثال، برخی از داروهای بیماری قلبی نباید با شیرین بیان و همچنین افراد مبتلا به برخی بیماری های کلیوی مصرف شوند. سازمان غذا و داروی ایالات متحده هشدار می دهد که برای افراد بالای 40 سال، خوردن دو اونس شیرین بیان سیاه در روز به مدت حداقل دو هفته می تواند شما را در بیمارستان بستری کند، بنابراین تعداد روزهای مصرف این گیاه را محدود کنید و مطمئن شوید که بیشتر از این گیاه مصرف نکنید. بیش از دو اونس در یک زمان. اگر سابقه بیماری قلبی و/یا فشار خون بالا دارید، حتما به مقدار مصرفی که می خورید دقت کنید (و مطمئن شوید که از سایر غذاهای مضر برای قلب خودداری کنید). در غیر این صورت، ریشه شیرین بیان برای خوردن بی خطر است و می توان از آن برای بسیاری از جنبه های سلامتی استفاده کرد.

حنا و خواص سلامتی آن برای بدن