شهر جندیشاپور که با نام گندی شاپور نیز شناخته میشود، با دیوارهای محکم حفاظتی در اطراف و نزدیکی به کشورهای مهم آن زمان، از حیث جغرافیایی یکی از مهمترین شهرهای دورهی ساسانی بود. این شهر به دستور شاپور یکم، پادشاه قدرتمند ساسانی در قرن سوم میلادی بنا شد. در اواخر سال 259 میلادی، شاپور یکم، در نبردی به نام ادسا موفق شد بر لشکر رومیان به فرماندهی والریانوس، امپراتور روم غلبه کند. پس از موفقیت در این نبرد، شاپور یکم که زیباییهای شهر انطاکیه مورد توجهاش قرار گرفته بود، تصمیم به ساخت شهری همانند آن در ایران گرفت. وی در این راه از اسرای رومی بهره جست که بر معماری رومی تسلط داشتند. برای احداث شهر، منطقهای را انتخاب کرد که محل جمعآوری لشکریان شاپور بود. سپس شهری بر اساس سبک معماری هیپوداموس در آن محل ساخت. در این نبرد به شهر انطاکیه، یکی از شهرهای مهم امپراتوری روم در آن زمان، خسارات فراوانی وارد شد و والریانوس بههمراه سربازان بسیاری به اسارت ایرانیان درآمدند. ویرانههای شهر جندی شاپور در نزدیکی رود کارون و در محل روستای شاهآباد واقع شده است و از جاهای دیدنی استان خوزستان به شمار میآید. در واقع این روستا به دستور فتحعلیخان، حکمران خوزستان در زمان صفویان بر ویرانههای جندی شاپور بنا شد. منطقهای که این شهر در آن بنا شده، ناحیهای مسکونی به نام نیلاب یا نیلاط بود. این ناحیه بر اساس نقشههای امروزی در شرق شوش، جنوبشرقی دزفول و شمالغربی شوشتر واقع است.
در سبک هیپوداموس که از سده پنجم پیش از میلاد در روم و یونان اجرا میشد، شهر دارای پلانی مستطیل است و خیابانهای وسیع و مستقیم آن بهصورت خیابانهای طولی و عرضی در موازات یکدیگر قرار دارند و تقاطعهای منظمی را به وجود میآورند. در واقع، شهر همچون صفحه شطرنج طراحی میشود.
نام باستانی شهر «وه اندیوشاپور» بود. «اندیو» معادل پهلوی ساسانی کلمه انطاکیه و «وه» بهمعنای بهتر است. در مورد زمان و علت گذاشتن نام جندی شاپور بر این شهر اطلاع دقیقی در دست نیست.
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد جندی شاپور، احداث دانشگاه همزمان با احداث شهر بود. به گفته مورخان، دانشگاه جندی شاپور با بیش از 17 سده قدمت، باستانیترین دانشگاه خاورمیانه به شمار میآید. این دانشگاه به دستور شاپور یکم احداث شد. همچنین به دستور او از یک سو عالمان رشتههای گوناگون، بهویژه طبیبان را به شهر جندی شاپور آوردند و از سوی دیگر، تعداد زیادی از کتب طب یونانی را به زبان پهلوی ترجمه کردند. این اقدامات تا آنجا پیش رفت که کتابخانه این دانشگاه بهترین مرکز تحقیقاتی در زمان خود بود. شهر جندی شاپور به عنوان شهری فرهنگی شناخته شده است که در آن دانشمندان در حوزه علومی چون ریاضی، نجوم، پزشکی، گیاه پزشکی، کشاورزی و ... فعالیت میکردند.
از جمله ویژگیهای شهر جندی شاپور میتوان به مهندسی سازه آبی، کانالکشی و انتقال آب رودخانه برای آسایش و استفاده مردم این شهر اشاره نمود.
شهر جندی شاپور در استان خوزستان و شهر دزفول واقع شده است. برا دسترسی به این شهر باید از سمت شهر دزفول به طرف روستای اسلام آباد حرکت کنید، در نهایت با رسیدن جاده دزفول شوشتر به سمت راست جاده بپیچید. جندی شاپور در 17 کیلومتری دزفول واقع شده و یک مکان تاریخی و از جاهای دیدنی دزفول خوزستان محسوب میشود.
