ناگفته های زنی که شغلش تن فروشی بوده اما ...

به گزارش سرویس هنر و رسانه پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از همشهری آنلاین، درست در همین سال هایی که سینمای ایران به واسطه قهر مخاطبان سایه سنگین رکود حاکم بر گیشه ها را تجربه می کند و فرآیند عرضه محصولات نمایشی در آستانه ورود به دورانی تازه به واسطه فراگیر شدن بسترهای عرضه جدید در فضای مجازی قرار دارد، «سینمای کوتاه ایران» انگیزه بالایی برای یافتن مخاطبانی تازه برای خود دارد. «فیلم کوتاه» یکی از محصولات بصری مهم و جریان ساز در دنیای جدید محسوب می شود و به همین دلیل دیگر به سختی می توان تولیدات این حوزه را نادیده گرفت.

فیلم کوتاه «ماهی ها جان می دهند» سوژه ای جسورانه درباره زنی تنها دارد که نسبت به گذشته خود پشیمان است اما گویی راهی برای بازگشت به زندگی طبیعی نمی یابد. محمدرضا یکانی تهیه کننده و کارگردان و رایحه تیموری بازیگر نقش اصلی فیلم کوتاه «ماهی ها جان می دهند» در این گفتگو حضور داشتند.

فکر نمی کنید فیلم «ماهی ها جان می دهند» فارغ از سوژه ای که دارد، در اجرا بیش از اندازه تصنعی است؟

محمدرضا یکانی: این فیلم واقعا یک فیلم خاص است... ما با بزهکاری که حتی دوره محکومیت خود را هم گذرانده است، چه برخوردی داریم؟ حتی برای ورودش به بازار کار، سریع از او عدم سوءپیشینه می خواهیم. هستند افرادی که به بزهکاران هم کار می دهند اما در مجموع جامعه ما نسبت به این افراد پذیرش ندارد و ما باید این نگاه را در جامعه تغییر دهیم* از چه نظر؟ هم از نظر فیلم نامه و هم از منظر مسیری که برای دریافت مجوز آن طی کردیم. می دانید که این جنس سوژه ها همواره با حساسیت های زیادی مواجه هستند. البته زمانی که ما این فیلم را می خواستیم بسازیم فضا بازتر از امروز بود اما بالاخره ملاحظاتی وجود داشت.

فیملنامه اولیه متعلق به پدرام افشار بود و دلیل آنکه تصمیم به ساختش گرفتیم، حس و حال خاص آن بود. فضای اصلی داستان فیلم هم درباره آدمی بود که قصد بازگشت به زندگی عادی اش را دارد اما گذشته اش این اجازه را به او می دهد. ما معمولا یکدیگر را با شناختی که از گذشته یکدیگر داریم قضاوت می کنیم و حالا با فردی مواجهیم که می خواهد از مسیری که در گذشته طی می کرده است، بازگردد و این تصمیم او هم مصادف با لحظه تحویل سال نو شده است. با این همه منظور شما از تصنعی بودن را متوجه نمی شوم.

یکانی: من غیرعادی بودنی در فیلم احساس نمی کنم. در عین اینکه نظر شما را هم محترم می دانم. واقعیت اما این است که فضای داستان فیلم می طلبید که ما از آنچه در واقعیت زندگی جریان دارد دور شویم. ما می خواستیم برشی از زندگی یک زن را به گونه ای به تصویر بکشیم که خیلی با طبیعت زندگی روزمره امروزمان مطابقت نداشته باشد. به همین دلیل هم ناگزیر شدیم روایت خود را کپسوله و فشرده کنیم.

حتی در فیلم نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد همسایه ها از فعالیت گذشته این زن خبر دارند و او را با نگاه طرد نگاه می کنند. از زن گویی در شرایطی قرار گرفته است که از همه سو با تهدید مواجه است. واقعا جامعه ما نسبت به فرد خطاکاری که تصمیم به تغییر مسیر زندگی خود می گیرد، چه واکنشی نشان می دهد؟

چرا باید نگاه جامعه به چنین فردی که سابقه اش مشخص است، در یک لحظه تغییر موضع داشته باشد، آن هم صرفا به استناد تصمیم شخصی آن فرد. در هر جای جهان هم زنی که چنین شغلی را برای خودش انتخاب کرده است، از سوی جامعه طردشده است.

یکانی: بالاخره این فرد می خواهد زندگی کند و می خواهد به جامعه خود بازگردد. ما با بزهکاری که حتی دوره محکومیت خود را هم گذرانده است، چه برخوردی داریم؟ حتی برای ورودش به بازار کار، سریع از او عدم سوءپیشینه می خواهیم. هستند افرادی که به بزهکاران هم کار می دهند اما در مجموع جامعه ما نسبت به این افراد پذیرش ندارد و ما باید این نگاه را در جامعه تغییر دهیم. بالاخره یک فرد در دوره ای کار قبیحی را انجام می داده است و حالا تصمیم به بازگشت گرفته است، اما ما به او اجازه نمی دهیم.

حرف شما را می پذیرم که این فرآیند نیاز به گذشت زمان دارد اما یک بار به این سوال پاسخ دهیم که چنین فردی چه باید بکند؟ ما همواره داریم تاوان گذشته خود را می دهیم، حتی اگر برای این گذشته به زندان هم رفته باشیم. زنی هم که تن به چنین کاری می دهد، خیلی باید از انسانیت دور شده باشد اما بالاخره او هم جایی می تواند پشیمان شود و تصمیم به بازگشت بگیرد، در چنین مقطعی این زن چه باید بکند و جامعه چه کمکی به او می کند؟ این فیلم از این منظر یک تلنگر به جامعه است.

به نظر می رسد هم در فیلمنامه و هم در فیلم ما با زاویه نگاهی متضاد با آنچه می گویید مواجهیم. به این معنا که بیش از آنکه با تلاش های یک زن برای بازگشت به زندگی مواجه باشیم، بیشتر فردی به انتهای خط رسیده را می بینیم که در چند نوبت فیلم روی قصد او برای خودکشی متمرکز می شود. از نمایش چنین فردی چگونه می توان آن تلاش برای بازگشت و پشیمانی از گذشته را برداشت کرد؟

یکانی: بالاخره این فرد برای شب عید ماهی می خرد، دارد آماده می شود برای تحویل سال، به تماشای تلویزیون می نشیند و برای خودش سبزی پلو با ماهی درست می کند. همه این ها نشانه هایی از تلاش های او برای بازگشت به زندگی عادی است اما تلفن ها و افرادی که همچنان مزاحم او هستند، همان موانعی هستند که اجازه این بازگشت را به او نمی دهند. نکته اصلی اما این است که او اصلا نمی خواهد این مسیری که در آن قرار داشته را ادامه دهد و حتی حاضر است دست به خودکشی بزند.

ولی در روایت فیلم قبل از نمایش همه این مصائب و موانع شاهدیم که او می خواهد قرص برنج بخرد و به زندگی اش پایان دهد!

یکانی: بله او به دنبال خودکشی است...

این ناشی از همان رسیدن به پایان خط و عدم است و نشانی از آن تلاشی که شما معتقدید می خواستید به تصویر بکشید در آن نیست.

یکانی: نویسنده در این فیلمنامه فردی را به تصویر درآورده است که در میان خودکشی و زندگی در حال رفت و برگشت است اما نکته مهم این است که دیگر نمی خواهد به کاری که به آن مشغول بوده است، تن بدهد. او حتی به خانواده اش زنگ می زند تا از آن ها کمک بگیرد اما آن ها هم او را طرد می کنند. برای چنین فردی هم خودکشی یک راه حل به حساب می آید و هم بازگشت به زندگی عادی. او دیگر نمی خواهد به وضعیت قبلی خود ادامه دهد، حالا حتی اگر این ادامه ندادن قرار باشد منجر به مرگش شود. در فیلم مدام شاهد رفت و برگشت او میان مرگ و زندگی هستیم.

حالا که صحبت از کاراکتر اصلی است، بد نیست شما به عنوان بازیگر این نقش هم تحلیل خودتان را از این شخصیت بگویید.

رایحه تیموری: من معتقدم که در یک جامعه، خانواده ها باید پشت اعضای خود باشند. اگر خانواده این دختر هم پشتیبان او بودند، شاید به این مسیر کشیده نمی شد. حالا به هر دلیلی او در این مسیر قرار گرفته است اما وقتی تصمیم به بازگشت می گیرد، بازهم این خانواده است که می تواند به او کمک کند. دوست و آشنا و فامیل در این شرایط معمولا نمی توانند کمک حال آدم باشند اما خانواده می تواند پشت او بایستد.

آنچه در این فیلم شاهد هستیم، تنهایی این دختر است. دختری که نمی دانیم چرا سراغ کار دیگری نرفته است اما ناگزیر در مسیری قرار گرفته که حالا از خودش هم بدش می آید. او می خواهد به زندگی اش پایان دهد اما بیشتر از آن دوست دارد شبیه دیگران زندگی کند. حتی تلفن همراه خود را خاموش می کند تا دیگر مزاحمتی نداشته باشد اما باز هم آنقدر تنهاست که نمی تواند از این شرایط بحرانی عبور کند و تلاش هایش بی جواب می ماند.

به نظر می رسد ایده محوری فیلم شما در آثار دیگری هم تکرار شده است. فکر نمی کنید این رویکرد در نقد جامعه که یک فرد خطاکار را نمی پذیرند، کمی تکراری است؟

یکانی: سوژه ها شاید مشترک باشد اما مهم پرداخت است که باید متفاوت باشد. کمااینکه شاید هزاران فیلم درباره اعتیاد تا به امروز ساخته شده باشد اما پرداخت ها در این آثار متفاوت است. من با خیلی از این زنان گفتگو داشته ام. ساعت ها فیلم از این افراد گرفته ایم. نکته جالب هم این بود که همه این افراد در یک نقطه با هم اشتراک داشتند و آن اینکه هیچ کدام شان این کار را دوست نداشتند. هیچ کس از روی لذت این کار را انتخاب نمی کند و همه به نوعی از سر اجبار به این مسیر کشیده شده اند

وجه تمایز روایت خود را در کجا می دانید؟

یکانی: همین تردید یک فرد میان مرگ و زندگی برای من مهم بود و در فیلم هم مدام شاهد این رفت و برگشت هستید. درباره زنان روسپی و خیابانی شاید فیلم های دیگری هم ساخته شده است اما از این زاویه نگاه نمونه داخلی را به یاد نمی آورد. به خصوص که در این زمینه تحقیق و پژوهش هم داشتیم. خود من فیلم دیگری به نام «کوچ» با بازی مریم مومن کار کرده ام که متأسفانه پخش هم نشد. آن هم سوژه مشابهی داشت اما بازهم زاویه پرداخت آن به موضوع متفاوت بود. ما در این فیلم شاهد یک فرد متزلزل میان مرگ و زندگی هستیم که واقعا درمانده است و نمی داند چه باید بکند.

من با خیلی از این زنان گفتگو داشته ام. ساعت ها فیلم از این افراد گرفته ایم. نکته جالب هم این بود که همه این افراد در یک نقطه با هم اشتراک داشتند و آن اینکه هیچ کدام شان این کار را دوست نداشتند. هیچ کس از روی لذت این کار را انتخاب نمی کند و همه به نوعی از سر اجبار به این مسیر کشیده شده اند. خیلی از این افراد حالا دوست دارند از این مسیر بازگردند و از منجلابی که گرفتار آن شده اند، خارج شوند. من اعتقاد دارم فیلمساز نباید شعار بدهد و به همین دلیل در این فیلم تلاش کردم فقط وضعیت چنین فردی را به تصویر درآورم.

واقعا کدام سازمان و نهاد در کشور ما وجود دارد که از چنین زنی که در فیلم تصویر کرده ایم حمایت کند؟ اگر فیلم توانسته باشد همین درددل را به تصویر درآورد موفق بوده است. من حتی با یکی از نهادهای مسئول در این زمینه جلسه هم داشتم و پرسیدم شما در مواجهه با چنین افرادی چه می کنید؟ فکر می کنید پاسخ شان به من چه بود؟ گفتند ما 16 هزار پرسنل داریم و تنها دغدغه مان پرداخت ماهانه حقوق همین افراد است، وقتی برای این کارها نداریم!