ویژگی های ارتفاع
فشار جو در سطح دریا برابر با mmHg760و در قله کوه اورست حدود mmHg 250 می باشد.فشار هوا در روی زمین ثابت نیست. برای مثال: میانگین فشار جو در کوه اورست، در دی ماه ۲۴۳ میلیمتر جیوه در خرداد و تیرماه تقریبا برابر با ۲۵۵ میلیمتر جیوه است. اگر چه فشار جو متفاوت است ، اما در صد گازهای تنفسی موجود در هوا، از سطح دریا تا ارتفاعات بالا تغییر نمی کند. در هر ارتفاعی هوا شامل: ۹۳/۲۰ درصد اکسیژن، ۰۳/۰ در صد دی اکسید کربن و ۰۴/۷۹ درصد نیتروژن است . فقط فشارهای سهمی تغییر می کنند. تغییر در فشار سهمی اکسیژن اثر مهمی بر شیب فشار سهمی بین خون و بافت های بدن می گذارد .با افزایش ارتفاع ، دمای هوا به ازای هر ۱۵۰ متر ۱ درجه سانتیگراد کاهش می یابد. به علت سردی هوا در ارتفاع، رطوبت مطلق کمتر است. هوای خشک تر می تواند منجر به از دست دادن آب بدن از طریق افزایش دفع نا محسوس آب شود و تبخیر آب از طریق عرق ریزی به هنگام فعالیت را افزایش دهد.شدت تابش خورشید به دلیل نازک تر بودن و خشک تر بودن جو در ارتفاع افزایش می یابد .
تاثیرات ورزش در ارتفاعات بر بدن ورزشکاران
بدن افراد مختلف به صورت متفاوتی به کاهش فشار هوا بر اثر بالا رفتن از کوه واکنش نشان می دهد. با این حال ورزشکاران می توانند با رعایت اصول، از این مسئله استفاده کنند. بدن افراد مختلف به صورت متفاوتی به کاهش فشار هوا بر اثر بالا رفتن از کوه واکنش نشان می دهد. با این حال ورزشکاران می توانند با رعایت اصول، از این مسئله استفاده کنند. در چین باستان مردم متوجه شده بودند که به هنگام بالا رفتن از کوه دچار بیماری عجیب و غریبی می شوند. بعدها آن ها نامهای این بیماری را سردرد کوچک و سردرد بزرگ گذاشتند. بعدها محققان تاثیرات رفتن به ارتفاعات را بررسی کردند و نام این بیماری را کوه زدگی حاد (AMS) گذاشتند. نشانه های این بیماری سردرد، حالت تهوع، تنگی نفس و بی خوابی است. افرادی که به ارتفاعات بالا می روند ممکن است با کم شدن کارایی شناختی و تعادل نیز روبه رو شوند. نشانه های این بیماری معمولا بعد از چند ساعت تا 3 روز رسیدن به ارتفاع ایجاد می شود. این مشکلات ممکن است بعد از چند روز برطرف شود اما احتمال دارد تا 2 هفته نیز ادامه داشته باشد. ممکن است بر اثر کوه زدگی ورم مغزی یا ریوی ایجاد شود. در ارتفاع 1500 تا 3000 متر حدود 25 درصد افرادی که به آن شرایط عادت ندارند دچار AMS می شوند. افرادی که مشکلات قلبی، خونی و ریوی دارند نیز استعداد بیشتری برای ابتلا به AMS دارند. افرادی که فعالیت سنگین انجام می دهند نیز در معرض AMS قرار دارند. افرادی که سابقه AMS داشته اند و اکثر اوقات در ارتفاع پایین زندگی می کنند نیز در معرض خطر ابتلای دوباره قرار دارند. افرادی که با سرعت بیشتری به ارتفاعات سفر می کنند نیز بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند. رفتن به ارتفاعات تاثیرات فیزیولوژیک بر بدن دارد. مطالعات مختلف هر کدام، تاثیر رفتن به ارتفاعات بر کارایی قلبی را به صورت متفاوتی نشان می دهند. یکی از تحقیقات در این زمینه نشان داده است که در ارتفاع 4 هزار تا 8 هزار متری کارایی قلبی کاهش می یابد اما مطالعات دیگری نشان داده است که قرار گرفتن در این ارتفاع تاثیر منفی بر کارایی قلبی ندارد. در این مطالعات مشخص شد که با وجود کاهش حجم خون و کاهش فشار در این ارتفاع، کارایی قلبی ثابت باقی می ماند. ضمنا در این مطالعات مشخص شد که نسبت به سطح دریا، در این سطح به هنگام استراحت و ورزش کارایی قلبی افزایش می یابد. این افزایش کارایی به دلیل افزایش فعالیت دستگاه عصبی و افزایش "نورپین فرین" در خون است. در ارتفاع بالا در ابتدا، ضربان قلب به هنگام ورزش افزایش می یابد اما کم کم ماکزیمم ضربان قلب کاهش می یابد.
پاسخ های تنفسی در ارتفاع
تغییرات در بخش شیب فشار انتشار اکسیژن در ارتفاع ۲۴۳۹ متر:فشار اکسیژن سرخرگ در سطح دریا ۱۰۰ در ارتفاع ۲۴۳۹ متر به ۶۰ کاهش پیدا می کند.فشار اکسیژن عضله در سطح دریا ۴۰ در ارتفاع ۲۴۳۹ متر ۴۰ باقی می ماند.شیب انتشار در سطح دریا ۶۰ در ارتفاع ۲۴۳۹ متر به ۲۰ کاهش پیدا می کند.
تغییرات حداکثر اکسیژن مصرفی در ارتفاع
کاهش فشار سهمی اکسیژن جو(کمتر از ۱۲۰mmHg) با افزایش ارتفاع(بالاتر از ۱۶۰۰ متر) موجب کاهش vo2max می شود. در ارتفاعات پائین تر از ۱۶۰۰ متر به نظر می رسد ارتفاع اثر کمی بر Vo2maxو عملکرد استقامتی دارد . ولی بالاتراز ۱۶۰۰ متر Vo2 max تقریبا ۱۱ درصد برای هر ۱۰۰۰ متر افزایش ارتفاع کاهش می یابد .
پاسخ های قلبی ـ عروقی در ارتفاع
حجم پلاسمای فرد بلافاصله بعد از رسیدن به ارتفاع شروع به کاهش می کند؛ و در پایان چند هفته اول به صورت فلات در می آید . پیامد کاهش پلاسما، افزایش گلبول های قرمز درهر واحد خون است.انجام فعالت های استاندارد زیر بیشینه در چند ساعت اول اقامت در ارتفاع باعث افزایش ضربان قلب و کاهش حجم ضربه ای(به علت کاهش حجم پلاسما) می شود.برون ده قلبی بعد از ۱۰ روز اقامت در ارتفاع به هنگام یک وهله فعالیت معین پایین تر از زمان اقامت در سطح دریا و پیش از وقوع این سازگاری ها نسبت به ارتفاع است، که علت آن افزایش اختلاف اکسیژن سرخرگی– سیاهرگی است.
سازگاری های متابولیک در ارتفاع
به دلیل محدودیت اکسیژن در ارتفاع، تولید انرژی در یک کار زیر بیشینه بصورت بی هوازی انجام می شود، اما سطح اسید لاکتیک در یک کار بیشینه کمتر است.
فعالیت های استقامتی در ارتفاع
فعالیت های هوازی، بیشتر از سایر فعالیت ها تحت تاثیر شرایط محیطی کم فشار در ارتفاع قرارمی گیرند.در قله کوه اورست Vo2max به ۱۰ تا ۲۵ درصد از مقادیر خود در سطح در یا می رسد. در نتیجه افرادی که دارای ظرفیت هوازی بیشتری هستند ، می توانند کار معینی را با خستگی کمتر و فشار قلبی–عروقی کمتر انجام دهند .
فعالیت های سرعتی در ارتفاع
فعالیت های سرعتی که کمتر از یک دقیقه به طول می انجامد، معمولا درارتفاعات متوسط دچار اختلال نمی شوند چنین فعالیت هایی نیاز زیادی به دستگاه انتقال اکسیژن و متابولیسم هوازی ندارند. بعلاوه هوای رقیق تر در ارتفاع نیز مقاومت آئرودینامیکی کمتری را در برابر حرکات ورزشکاران فراهم می سازد . برای مثال در بازی های المپیک ۱۹۶۸ هوای رقیق مکزیکوسیتی کمک زیادی به عملکرد دونده های سرعتی و پرش کنندگان طول کرد .
سازش پذیری با ارتفاع
زندگی در ارتفاع باعث می شود بدن با کمبود اکسیژن سازگار شود. اما هر چقدر هم که سازش پذیری در ارتفاعات بالا خوب انجام گیرد ، باز نمی توانند کمبود اکسیژن را بطور کامل جبران کنند. حتی ورزشکاران استقامتی که برای سال ها در ارتفاع زندگی کرده اند ، هرگز نمی توانند به سطح عملکرد و یا میزان Vo2max در سطح دریا برسند.
سازگاری های خون
غلظت اریتروپویتین خون در سه ساعت اول پس از رسیدن به ارتفاع بالا افزایش می یابد وبعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت به حداکثر خود می رسد. در نتیجه تعداد اریتروسیت ها در اولین هفته قرار گرفتن در ازتفاع افزایش می یابد. زندگی در ارتفاع۴۰۰۰ متری برای مدت ۶ ماه حجم کل خون فرد را ۹ تا ۱۰ درصد افزایش می دهد .
سازگاری های عضله در ارتفاع
سطح مقطع هر دو نوع تار عضلانی و حجم کل عضله پس از ۴ تا ۶ هفته توقف در ارتفاع کاهش می یابد(علت آن هنوز نامشخص است).در ارتفاعات بالا کاهش توده عضلانی موجب کاهش فعالیت آنزیمی، کاهش توانایی تولید ATP و عملکرد آن می شود.
سازگاری های قلبی-عروقی در ارتفاع
یکی از مهمترین سازگاری ها در ارتفاع ، افزایش تهویه ریوی در حال استراحت و به هنگام فعالیت است(ارتفاع ۴۰۰۰ متری ۵۰% افزایش). پر تهویه ای باعث کم شدن co2 و آلکالوزی شدن خون می شود. برای جلوگیری از آلکالوزی شدن غیر طبیعی خون ، میزان بیکربنات خون در مدت اقامت در ارتفاع در سطح پایین باقی می ماند.کاهش Vo2max که در اولین روزهای اقامت در ارتفاع صورت می گیرد ، در طول چند هفته قرار گرفتن در معرض هیپوکسی ، کمی بهبود می یابد. تحقیقات نشان می دهد ظرفیت هوازی بعد از ۱۸ تا ۵۷ روز ماندن در ارتفاع بدون تغییر باقی می ماند.
تمرین در ارتفاع برای بهبود عملکرد در سطح دریا
افزایش گلبول های قرمز و هموگلوبین خون در ارتفاع ، انتقال اکسیژن را در هنگام برگشت به سطح دریا افزایش می دهد.علی رغم این که شواهد نشان می دهند که این تغییر ناپایدار و زودگذر است و فقط چند روزی بیشتر دوام ندارد ولی باز می تواند به عنوان یک امتیاز برای ورزشکار محسوب شود.
تمرین در ارتفاع برای بهبود عملکرد در ارتفاع
انجام مسابقه در ۲۴ ساعت اول حضور در ارتفاع اختلال زیادی را در عملکرد ایجاد نمی کند.پس از۲۴ ساعت پاسخ های فیزیولوژیکی(کاهش آب بدن، اختلال خواب و…) ایجاد می شود. تمرین در ارتفاعات بالاتر از محل مسابقه بمدت ۲ هفته یا ۴ تا۶ هفته کمک کننده است. ارتفاع محل تمرین برای سازگاری باید بین ۱۵۰۰ مترو ۳۰۰۰ متر باشد بدلیل کاهش ظرفیت فعالیت در روزهای اول قرار گرفتن در ارتفاع، شدت تمرین باید بین ۶۰ تا ۷۰ درصد شدت آن در سطح دریا باشد. پس از ۱۰ الی ۱۴ روز می توان شدت تمرین را افزایش داد..
کاهش ماکزیمم ضربان قلب می تواند برای سازگاری با محیط مفید باشد.
ورزش کردن در ارتفاع به کارایی شش ها نیز تاثیرگذار است. هنگامی که میزان اکسیژن در هوا کاهش می یابد میزان تنفس و ضربان قلب افزایش می یابد. همچنین واکنش به کاهش فشار هوا در افراد مختلف متفاوت است. بررسی ها نشان داده است افرادی که سابقه AMS دارند کمتر به کاهش فشار واکنش نشان می دهند. بدین شکل میزان دی اکسید کربن در خون افزایش می یابد. افرادی که سازگاری بهتری دارند، واکنش تنفسی مناسب تری به کاهش فشار هوا نشان می دهند.
یک ریه نرمال باید در ارتفاع بالا اکسیژن رسانی بیشتری انجام دهد.
ورزش در ارتفاع می تواند میزان سازگاری ریه را فزایش دهد. بدین شکل حدود 20 درصد از ماکزیمم اکسیژن مورد نیاز بدن کاسته می شود و هموگلوبین در خون تنظیم می شود. بدین شکل در خون تعداد گلبول های قرمز افزایش می یابد. ورزش در ارتفاع توانایی عضلات را نیز افزایش می دهد و توانایی هوازی در ارتفاع بالا افزایش می یابد. با این حال در ارتفاع بالاتر از 5 هزار متر اندازه فیبرهای عضلاتی به صورت تدریجی کاهش می یابد. توانایی غیر هوازی بدن تا ارتفاع 5 هزار و 500 متر همچنان ثابت باقی می ماند. ورزشکارانی که به تدریج به ارتفاعات بالاتر می روند و ورزش می کنند می توانند سازگاری اعضای بدن را افزایش دهند و کارایی بهتری پیدا کنند.
فواید و مزایای ورزش کوهنوردی
