صورتبندی "اکنون" در روایت دکتر نعمت اله فاضلی

  سه شنبه، 01 مهر 1399 ID  کد خبر 102991
سید جواد میری : صورتبندی "اکنون" در روایت دکتر نعمت اله فاضلی
دکتر سید جواد میری جامعه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با انتشار مجموعه ای از یادداشت ها به نقد آثار و تفکر دکتر نعمت الله فاضلی یکی از اساتید انسان شناسی و اتنوگرافی ایرانی و عضو پژوهشکده مطالعات اجتماعی در تهران پرداخته است. بدیهی است ساعد نیوز منتظر پاسخ های ایشان به این نقدها جهت انتشار است.

ساعد نیوز در یادداشتی اختصاصی از دکتر سید جواد میری سلسله ای انتقادی از مطالب را در بررسی و ارزیابی کارنامه علمی و فعالیت فکری دکتر نعمت الله فاضلی منتشر کرده است. طبیعتاً هدف نقد، باز کردن فضای گفتگو برای طرح ایده های نو است. دکتر سید جواد میری یکی از پرکارترین اساتید جامعه شناسی در ایران است. او آثار متعددی به فارسی و انگلیسی در داخل و خارج از ایران منتشر کرده است و در تلاش است تا اهمیت فهمی غیرخطی از تفکر را به متفکران حوزه جامعه شناسی در ایران یادآور شود. او بر این باور است که گرفتار آمدن در پارادایمهای دیکوتومیک اجازه ظهور فهم غیریوروسنتریک و بدیل را در ساحت گفتمان جامعه شناسی نمی دهد و اگر ما می خواهیم مسائل اجتماعی را در چارچوب یک گفتمان نظری طرح کنیم که می تواند برای ما مثمر ثمر باشد و فهمی خودینه و نه ناخودینه از ما به ما بدهد باید از بند روایتهای یوروسنتریک خلاص شویم. به بیان دیگر، دکتر سید جواد میری بر این عقیده است که برای داشتن گفتمان انتقادی جامعه شناختی برای فهم هویت شرقی و ایرانی باید بر یک خودآگاهی غیریوروسنتریک و اصیل اتکا داشته باشیم و مشکل روایت های یوروسنتریک در این است که خود اصیل ما نمی تواند در ضمن آنها فهم شود و درکی از خودبودگی ما عیان شود. نمونه ای از روایت غیریوروسنتریک از تجربه تجدد در جامعه اسلامی را می توان در اندیشه امام موسی صدر یافت که همزمان فراروی از فرقه گرایی و سکولاریسم است و در عین حال لوازم تجدد را می توان در بستر من اصیل انتقادی یافت:

یکی از طموحات (علایق) فاضلی در آثار گرانسنگش تلاش برای صورتبندی نظری "اکنون" است ولی برای فهم این تلاش نظری باید دال یا دال های کانونی منظر تئوریک او را مورد واکاوی قرار داد تا از آن طریق بتوان پروژه صورتبندی نظری او را مورد سنجش انتقادی قرار داد. برای این مهم ما نیازمندیم قدری از متن فاضلی فاصله بگیریم و متن و ماتن را در فضای کلان ایران مورد مطالعه قرار دهیم. این سخن بدین معناست که بزرگترین "رویداد قرن چهاردهم خورشیدی" در ایران را که "انقلاب ۵۷" بود در کانون تحولات ملی و منطقه ای و جهانی در نسبت با ایران قرار دهیم و مبتنی بر آن صورتبندی فاضلی از ایران را مورد ارزیابی قرار دهیم. چرا؟ زیرا بدون سنجش این "دال کانونی" بسیاری از مباحث نظری فاضلی غیر قابل فهم خواهند بود. به عنوان مثال، در مردمنگاری آموزش او اشاره ای به پوشش آموزگاران می کند و می نویسد

"زنان آموزگار با دامن و آرایش کرده بودند. تا آنجا که یاد دارم همه خانم معلم های ما بدون پوشش سر بودند. معلمان مرد اغلب با کت و شلوار، کراوات، لباس اتو کرده و ریش تراشیده و آراسته به کلاس می آمدند" (۱۳۹۰. ۲۴۷).


در پسِ خطوط سیاه و در لا به لای سطور می توان ظهور انقلاب و کدهای استخدامی پوشش در جمهوری اسلامی را دید که نظام آموزش و پرورش ایران را دگرگون کرد و فاضلی "دوگانه های پنهانی" را در ذهن خواننده برساخت می کند. از این دست مثال ها در آثار او بیشمار است ولی آنچه من می خواهم بدان بپردازم فضای گفتمانی ایران پس از تاسیس جمهوری اسلامی است که ذیل یک مفهوم کانونی تدریجاً خود را ساماندهی کرد و فاضلی نیز به صورت "نااندیشیده" به آن پرداخته است و آن مفهومِ "سکولار" است که در نوشته های فاضلی معانی گوناگونی از آن استیفاد شده است بی آنکه او تاملی غیر-یوروسنتریک در باب آن داشته باشد. من به دو نمونه از معانی که او از مفهوم سکولار در آثارش داشته اشاره می کنم. در کتاب مردمنگاری آموزش در صفحه ۲۴۶ او سکولار را در عِداد "ارزش های جدید" و "ارزش های مدرن" ترسیم می کند و این مفهوم را در تضاد با "الگوهای اسلامی" و "الگوهای انقلابی" قرار می دهد.

اما در کتاب "مردمنگاری سفر" که در سال ۱۳۹۰ یعنی در همان سالی که کتاب "مردمنگاری آموزش" را منتشر کرده است مفهوم سکولار را "انسانگرا" (۱۳۹۰. ۱۷) صورتبندی می کند. این "تناقض تئوریک"(Theoretical Ambivalence) و "تردید نظری" در باب مفهوم سکولار و صورتبندی آن ذیل مقولات یوروسنتریک نشان از فقدان جایگاه نظری دارد که صرفاً محدود به فاضلی نیست بل یکی از خصیصه های بنیادین "نیروهای انقلابی" چپ و راست پس از دوران جنگ می باشد. این سخن به چه معناست؟ این بدین معناست که در جمهوری اسلامی نیروهای انقلابی به دو دسته "مشتاقان" و "بیزاران" در نسبت با "امر سکولار" تقسیمبندی شده اند و نسبت ایران و غرب نیز ذیل این کلان-مفهوم سترگ صورتبندی شده است.

به سخن دیگر، برای فهم فاضلی می توان بیوگرافی او را وا-سازی کرد و سپس باز-سازی کرد و در این دیالکتیک واسازی و بازسازی مشخصه اصلی آن مشتاقی و بیزاری در نسبت با امر سکولار نقطه کانونی جهانبینی نیروهای انقلابی قابل مشاهده است. اما صرفنظر از سویه های روانشناختی مشتاقی و بیزاری یک مولفه در هر دو جبهه قابل تامل است و آن صورتبندی مفهوم سکولار ذیل "مقولات یوروسنتریک" است که بیزاران تمامی توان کشور را برای دوری از آن بکار گرفته اند و مشتاقان تمامی بنیه نظام را برای نزدیکی به آن به استخدام خود درآورده اند. اما نکته اینجاست که آیا امکان صورتبندی این کلان مفهوم در "بیرون" از مقولات یوروسنتریک وجود دارد؟ این پرسشی است که فاضلی هیچ تاملی در باب آن نداشته است و بدون دقت در این پرسش نمی توان "تجربه تجدد ایرانی" را صورتبندی کرد و سخن از مفصلبندی نظری "اکنون" به میان آورد. به عبارت دیگر، سخن از اکنون ایرانی را ذیل مقولات یوروسنتریک نمی توان مورد مداقه قرار داد و ارزش های سکولار را در تقابل با ارزش های اسلامی و انقلابی مفهومینه کرد. این دقیقاً همان خبطی است که سروش و مصباح پس از دهه شصت دچار آن شدند و فاضلی این تقابل را با عبارات سروش در خدمت حکومت دینی و در تقابل با حکومت دینی به نادرستی ترسیم کرده است.


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
داریوش ارجمند: خانومه میره وزنه بردار میشه 2 سال دیگه نه رحم داره نه تخمدان همشو عمل میکنه میریزه دور! من پدر سنتی رو دوست دارم تا پدری که سفره عرق پهن میکنه+فیلم (523 نظر) عکسی از اولین روز مادر شدن فرح پهلوی/ قرق بیمارستان و نمایش زندگی سلطنتی... (236 نظر) ساده زیستی رهبر انقلاب به روایت تصویر / از عینک شکسته و کفش ساده تا سفره غذای ساده در کنار سیاستمداران (223 نظر) مادر علی دایی: پسرم به بیمارستانها گفته اگه کسی توان مالی نداشت به من خبر بدین؛ به هر نیازمندی که من بگم به حسابش پول واریز می‌کنه +ویدیو (213 نظر) سفره غذای ساده و دورهمی صمیمی رهبر معظم انقلاب با فرماندهان ارشد سپاه+عکس/ آقا هم مثل همه روی زمین غذا می خورد (180 نظر) محمدرضا گلزار: تا میتونین دعا کنین تا میتونین نماز بخونید؛ آدم بی‌اعتقاد هیچ چیز در زندگیش نداره+ویدیو (176 نظر) نگاهی به لباس عروس های زنان شاه پهلوی؛ از لباس عروس 30 کیلویی ثریا اسفندیاری تا پیراهنی مزین به پرهای لک‌لک آفریقایی! / به نام مردم به کام خاندان منحوس پهلوی+عکس (173 نظر) مهنوش صادقی همسر دوم مهدی هاشمی: 20 سال با مهدی هاشمی رابطه داشتم و گلاب آدینه خبر داشت (171 نظر) داریوش ارجمند: من مختار رو خوب میشناسم! مختار خیلی علیه السلام نیست/ اصلا از مختار و فریبرز عرب نیا خوشم نمیاد! (157 نظر) خنده رهبر انقلاب از پیشنهاد عجیب احمدی‌نژاد: ساخت اتوبان از فرودگاه امام به مسجد جمکران تا امام زمان در ترافیک و شلوغی اتوبان قم گیر نکنند! (146 نظر) نگاهی به مجلل ترین مدرسه در سوئیس که بچه های پهلوی در آنجا درس خواندند/ زمانی که بچه های مردم از امکانات کم تحصیلی هم برخوردار نبودند! (125 نظر) علی دایی: همسرم بهترین مشاورم هست؛ ویلای به شکل توپ در کلاردشت ندارم؛ میلیون‌ها علی دایی هم برای مردم کم است+عکس (117 نظر) تصویری از اعلامیه ترحیم همسر تایلندی یوسف تیموری/ روحش شاد و یادش گرامی (116 نظر) آلبوم تصاویر آذری جهرمی به مناسبت سالروز تولدش ؛ از استایل دامادی در شب عقد و سفر به حافظیه و تخت جمشید با اهل و عیال تا موتورسواری کنار دریا و دوشیدن شیر گوسفند (94 نظر) فوتبالیست ملی‌پوشی که صاحب 7 هزار راس گوسفند است؛ استخدام 10 چوپان برای نگهداری از گوسفندان (75 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
سیما خضرآبادی: من هیج عنوان پرسپولیسی نیستم ولی عاشق رنگ قرمزم
فال قهوه با نشان روز پنجشنبه 29 شهریور ماه 1403
فال حافظ با تفسیر روز پنجشنبه 29 تیر 1403 + فیلم
4 هنرمند محبوب ایرانی که همسر خارجی دارند/ از ازدواج ساعد سهیلی با دختر فرانسوی تا زن هندی بنیامین بهادری+عکس
فال روزانه پنجشنبه 29 شهریور ماه 1403
فال شمع روزانه پنجشنبه 29 شهریور 1403
فال انبیاء روزانه پنجشنبه 29 شهریور 1403
فال ابجد روزانه چهارشنبه 29 شهریور 1403
برگزاری مسابقات فوتبال جام شهدای خدمت در ارومیه
بیوگرافی و زندگی خصوصی محمدرضا هلال زاده، ضیا سریال طوبی و همسرش+تصاویر جذاب و دیدنی
عموی تتلو: تتلو گیاهخوار است، ماموران زندان هم برای گیاهخواری او شرایط را فراهم می‌کنند
آتش سوزی کارخانه تولیدی فولاد در تیکمه داش + فیلم
اهدای زمین به آموزش و پرورش شهرستان مرند
از پرستاری تا طبابت/کتاب"سمفونی موگادیشو" خاطرات من از سومالی است
نجات معجزه آسای مرد 55 ساله از چاه 35 متری در مرند
منتخب روز   
توئیت جدید پزشکیان به زبان کُردی و عربی +عکس وزیر اسبق کشور: رهبر معظم انقلاب یک دوره تندخوانی شرکت کردند و یک کتاب 300 صفحه‌ای را در یک شب می‌خوانند+ویدیو نیکی کریمی از مهمترین اتقاق زندگی اش پرده برداشت ؛ خانم بازیگر : پدرم مرا به این سمت سوق داد تاج گل اعیانی با گل‌های سفید و سیاه محمدباقر قالیباف در مراسم ختم پدر خداداد عزیزی+عکس استاندار بصره راننده شخصی مسعود پزشکیان در سفر به این شهر شد+عکس/ چهره خندان رئیس جمهور سوار بر BMW جمله امروز پزشکیان که گفت «خیلی خراب نکردم که؟» در فرهنگ آذری زبان ها یعنی چه؟ +عکس کیک تولد خاص و شکلاتی شهاب حسینی برای تولد 13 سالگی پسرش با طرح مورد علاقه اش / مبارکا باشه+عکس خاطره خنده دار مهران مدیری : یه آقایی با کیف سامسونِت و کت و شلوار آبی استخری اومد صداشو کلفت کرد مغرورانه گفت آقای مدیری من برای اینکه وارد سینما شم باید چیکار کنم گفتم باید بلیط بخری+ویدئو کیک تولد خاص و شکلاتی همسر هاشمی رفسنجانی برای تولد 82 سالگی یارش با طرح مورد علاقه اش / مبارکا باشه+عکس تصویر رهبر معظم انقلاب در دستان وزیر کودک‌کش+عکس انتشار غزل جدیدی از رهبر معظم انقلاب + فیلم/ دیدن این ویدیو با صدای دلنشین رهبری رو از دست ندید نگاهی به کیک تولد 44سالگی شهاب حسینی با دیزاین خاص در خانه اش/مبارکا باشه +عکس