به گزارش سرویس مجله خانواده ساعدنیوز، تداخل دارویی می تواند اثربخشی دارویی را در درمان بیماری شما کم کرده و همچنین عوارض جانبی غیرمنتظره ای در بدنتان ایجاد کند. برخی از تداخلات دارویی نه تنها می تواند عملکرد یک دارو و عنصر خاص را کم یا زیاد نماید، بلکه می تواند موجب مرگ فرد بیمار گردد.
اگر از داروی بدون نسخه استفاده می کنید باید بدانید که این داروها با کدامیک از مواد غذایی و مکمل های دارویی تداخل دارد. با اندکی صرف کردن وقت برای اطلاع از تداخلات دارویی می توانید خطر اختلالات دارویی و عوارض جانبی آن را کاهش دهید.
تداخل دارویی در اثر مصرف همزمان چندین دارو به طور همزمان، ترکیب یک دارو با سایر مواد غذایی و دارویی رخ می دهد. در این حالت ترکیبات استفاده در فرمولاسیون داروها با همدیگر واکنش داده و موجب تغییر عملکرد دارو می شوند که در نهایت اثر دارو بر بدن و بهبود بیماری تغییر می کند. در نتیجه این عارضه باعث می شود که عملکرد و اثر بخشی یک دارو کمتر یا بیشتر از آنچه در نظر گرفته شده بر روی درمان ظاهر گردد و یا منجر به عوارض جانبی غیرمنتظره شود.
اگر از چندین داروی مختلف برای درمان بیماریهای خود استفاده می کنید یا شرایط خاصی دارید باید در هنگام مراجعه به پزشک این موارد را با او در میان بگذارید و مراقب اختلالات داروهای خود باشید. همچنین شما باید مطمئن شوید که پزشکان متخصصی که تحت نظر آنها دوره درمانی را می گذرانید تمام داروها، گیاهان دارویی، مکمل ها و ویتامین هایی که استفاده می کنید به طور کامل آگاه هستند.
تداخلات دارویی عمدتا زمانی رخ می دهد که دو یا چند دارو با یکدیگر و یا در کنار یک ماده غذایی خاص مصرف شده واکنش نشان می دهند. این تداخل می تواند باعث شود که شما یک عارضه جانبی غیرمنتظره را در طول دوره درمان خود تجربه کنید.
مصرف یک دارو همراه با یک ماده غذایی مشخص یا نوع خاص از یک نوشیدنی می تواند یک واکنش غیر منتظره ای را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال، مخلوط کردن الکل با برخی داروها ممکن است باعث احساس خستگی یا کاهش واکنش‌های عملکردی و تفکری شما شود. همچنین استفاده از داروهای درمان کم خونی در کنار نوشیدنی و خوراکی های کافیئن دار همچون چای و قهوه می تواند سیر درمان را بسیار کند کرده و اثر بخشی داروها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
همچنین برخی از استاتین ها (که برای درمان کلسترول بالا استفاده می شوند) می توانند با آب گریپ فروت تداخل داشته باشند. اگر فردی که یکی از این استاتین ها را مصرف می کند مقدار زیادی آب گریپ فروت بنوشد، ممکن است مقدار زیادی از دارو در بدن او باقی بماند و خطر آسیب کبدی یا نارسایی کلیه را افزایش دهد.
یکی دیگر از پیامدهای بالقوه تعامل استاتین و آب گریپ فروت، فرایند رابدومیولیز است که عمدتا زمانی رخ می دهد که عضله اسکلتی تجزیه شده و پروتئینی به نام میوگلوبین در خون آزاد می شود. وجود زیاد میزان میوگلوبین در خون می تواند به کلیه ها آسیب جدی برساند.
در حال حاضر ما در دنیایی زندگی می کنیم که استفاده از دارو بهترین و سریع ترین راه برای درمان بسیاری از بیماری ها محسوب می گردد. طبق گزارشات سازمان های بین المللی از سال 2015 تا 2018 تخمین زده می شود، 48.6٪ مردم حداقل در طی 30 روز یک نسخه دارویی از پزشک دریافت کرده اند.
با اینکه درمان و رفع بسیاری از بیماری های رایج به وسیله داروهای مختلف بسیار دلگرم کننده و امید بخش است؛ اما افزایش دسترسی به داروها نیز احتمال تداخل دارویی را افزایش می دهد. به عنوان مثال، تداخل بین وارفارین (کومادین) با یک داروی ضد انعقاد (رقیق کننده خون) یا فلوکونازول (دیفلوکان) که یک داروی ضد قارچ است می تواند منجر به افزایش خونریزی شود.
همچنین مصرف همزمان و مخلوط کردن داروهای خواب آور (یک آرام‌بخش) با دارویی که برای آلرژی مصرف می‌کنید (آنتی هیستامین) می‌تواند واکنش‌های شما را کندتر کرده و رانندگی یا کار با ماشین‌آلات متعدد را خطرناک کند.
در این اختلال، واکنش بین یک دارو و سیر درمانی بدون نسخه رخ می دهد که عمدتا شامل داروهای بدون نسخه (OTC)، گیاهان دارویی، ویتامین ها یا مصرف مکمل های مختلف دارویی یا غذایی می شود. نمونه ای از این نوع تداخل می تواند بین دارویی به نام دیورتیک که بدن را از شر آب و نمک اضافی خلاص می کند یا ایبوپروفن (ادویل) رخ دهد. ایبوپروفن ممکن است اثربخشی دیورتیک را کاهش دهد، زیرا ایبوپروفن باعث حفظ نمک و مایعات در بدن می گردد.
اغلب داروها در کنار مصرف مواد مخدر یا الکل می تواند برای بیمار خطرات بسیار جدی را به دنبال داشته باشد. ترکیب بیشتر داروها با الکل می تواند باعث خستگی و تاخیر در واکنش شده و عوارض جانبی منفی را افزایش دهد. به عنوان مثال، مصرف همزمان الکل، یا داروهای حاوی الکل، با مترونیدازول می تواند باعث گرگرفتگی، استفراغ و درد شکم بسیار شدید شود.
این تداخل زمانی است که استفاده از دارو باعث تغییر یا بدتر شدن یک بیماری در فرد مورد نظر شود و سلامتی یا شرایط پزشکی را با مشکلات متعددی مواجه نماید. به عنوان مثال، برخی از داروهای ضد احتقان که افراد برای سرماخوردگی مصرف می کنند، می توانند فشار خون را افزایش دهند، بنابراین مصرف این داروها برای افراد مبتلا به فشار خون بالا اصلا مناسب نیستند.
همچنین مصرف متفورمین (داروی دیابت) باید توسط افراد مبتلا به بیماری کلیوی در دوز کمتری استفاده شود و یا اصلا آن را مصرف نکنند. چرا که متفورمین می تواند در کلیه افراد مبتلا به بیماری های مجاری ادراری انباشته شود و عوارض جانبی شدید برای آنان به دنبال داشته باشد.
برخی از داروها می توانند جواب تست های آزمایشگاهی را تحت تاثیر قرار دهند و نتایج نادرست و غیر واقعی را در اختیار افراد بگذارند. به عنوان مثال، داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای در آزمایش‌های پوستی که برای تعیین حساسیت خاص افراد کاربرد دارد تاثیر گذاشته و نتایج غیر واقعی در اختیار پزشکان قرار می دهد.
برخی از داروها ممکن است در فرایند جذب سایر داروها یا نحوه عملکرد آنها تأثیر منفی بر جای بگذارند. در این حالت بیماری فرد در طول درمان نه تنها روند بهبود را دنبال نخواهد کرد بلکه ممکن است فرد دچار مشکلات و عارضه ها بسیار جدی و خطرناک شود. از تداخلات رایج و شناخته شده دارویی که می تواند عوارض جانبی بسیار خطرناکی را به دنبال داشته باشد در زیر ذکر شده است:
مهارکننده‌های ACE مانند بنازپریل ، لیزینوپریل و انالاپریل عمدتا برای کنترل فشار خون و درمان نارسایی قلبی و بیماری کلیوی اولیه استفاده می‌شوند. از سوی دیگر مکمل های پتاسیمی همچون سیترات پتاسیم، بی کربنات پتاسیم و کلرید پتاسیم برای افزایش سطح پتاسیم در خون استفاده می گردد.
تداخل دارویی مهارکننده های ACE باعث افزایش سطح پتاسیم در بدن شده و در نهایت مصرف همزمان این دارو با مکمل‌های پتاسیمی باعث افزایش بیش از حد سطح پتاسیم در خون (هیپرکالمی) می شود.
این اختلال دارویی با اندازه گیری سطح الکترولیت های سرم از طریق آزمایش های مکرر خون تشخیص دارده می شود. علائم تداخل دارویی مهارکننده‌های ACE با مکمل‌های پتاسیمی شامل ضعف، گیجی، بی حسی یا ضربان قلب ناهموار و… است.
مهارکننده‌های ACE همچون بنازپریل برای کنترل فشار خون و درمان نارسایی قلبی و بیماری کلیوی اولیه استفاده می‌شوند. همچنین اسپیرونولاکتون به عنوان یک دیورتیک برای حذف مایعات اضافی از بدن که در اثر بیماری های مختلف ایجاد شده توسط پزشک تجویز می گردد. بنابراین اسپیرونولاکتون با افزایش پتاسیم خون باعث بروز هیپرکالمی می شود.
دیگوکسین دارویی است که برای درمان نارسایی احتقانی قلب و کاهش ضربان قلب در صورت اختلال در ریتم قلبی استفاده می شود. از سوی دیگر مصرف آمیودارون و وراپامیل برای درمان آریتمی های قلبی و درمان فشار خون بالا، جزو داروهای رایج و کاربردی می باشند. تداخل دارویی دیگوکسین با آمیودارون ممکن است منجر به افزایش سطح دیگوکسین در بدن و بروز مسمومیت حاد دارویی گردد. علائم تداخل دارویی و مسمومیت این دو دارو شامل درد شکم، از دست دادن اشتها، تاری دید، توهم، افسردگی و کاهش ضربان قلب است.
تئوفیلین برای تسکین بیماران مبتلا به آسم و سایر بیماری های تنفسی استفاده می شود که امروزه در موارد حاده به صورت محدود تجویز می گردد. همچنین کینولون ها همچون سیپروفلوکساسین، افلوکساسین، نورفلوکساسین و اسپارفلوکساسین نوعی از آنتی بیوتیک های قوی هستند که برای درمان عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) و همچنین سایر عفونت ها استفاده می شوند. مصرف همزمان کینولون ها با تئوفیلین می تواند متابولیسم تئوفیلین را مهار نماید. در نتیجه سطح این ترکیب را در خون افزایش داده و منجر به سمیت بالقوه تئوفیلین و افزایش احتمال تشنج بیمار می شوند.
وارفارین یکی از داروی های رایج و پر کاربرد است که غالبا به عنوان یک داروی خوراکی ضد انعقادی برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می شود. همچنین ماکرولیدها همچون آزیترومایسین، کلاریترومایسین و اریترومایسین جزو آنتی بیوتیک های بسیار قوی هستند که برای درمان عفونت های باکتریایی استفاده می شوند.
در اثر تداخل دارویی ماکرولیدها با وارفارین متابولیسم و عملکرد وارفارین را کاهش می دهند و در نتیجه سطوح و اثرات وارفارین موجب افزایش خونریزی حتی در حراجات بسیار سطحی گردد.
از علائم شایع این تداخل می توان به خونریزی فعال مثل خونریزی از لثه، خونریزی بینی، ادرار رنگی چای شکل، مدفوع سیاه و سرفه خونی و… اشاره نمود.
علائم تداخل دارویی بسته به داروهایی که مصرف می کنید و نحوه تداخل آنها می تواند بسیار متفاوت و متنوع باشد. گاهی اوقات حتی ممکن است بلافاصله ندانید که دچار عوارض جانبی و حتی خطرناک اختلالات دارویی شده اید. با این حال اگر عوارض جانبی خاصی دارید که حساس می کنید پس از مصرف همزمان دو یا چندین دارو ظاهره شده است و شما را نگران می کند باید با پزشک خود تماس بگیرید.
عوامل و ویژگی‌های شخصی می‌تواند در وقوع تداخل دارویی و مضر بودن آن نقش بسیار موثر داشته باشد که برخی از این عوامل عبارتند است از:
برخی از افراد به دلیل برخورداری از یک کد ژنتیکی خاص خود می توانند داروهای خاص را سریعتر یا کندتر از دیگران پردازش کنند. این حالت ممکن است باعث کاهش یا افزایش سطح دارو در بدن بیمار به میزان بیش از حد انتظار شود.
تغییرات وزن می تواند بر دوز تأثیر بگذارد و همچنین خطر تداخلات دارویی را در بدن بیمار افزایش یا کاهش دهد. بنابراین اگر تغییر قابل توجهی در وزن خود دارید، ممکن است به دوز متفاوتی از برخی داروها نیاز داشته باشید.
با افزایش سن، بدن ما به طرق مختلف تغییر می کند، که برخی از آنها ممکن است بر نحوه واکنش ما به داروها تأثیر بگذارد. کلیه ها ، کبد و سیستم گردش خون ممکن است با افزایش سن کند شود و بدین ترتیب فرایند تجزیه و حذف داروها از بدن ما کاهش می یابد.
انواع مختلفی از داروها وجود دارد که شما نباید آنها را به طور هم زمان مصرف کنید زیرا ترکیبات موجود در این دسته از داروها می تواند سلامت و حتی جان شما را تهدید کند.
بسیاری از این عوامل را می توانید در جدول تداخلات دارویی مطالعه کنید که از سوی سازمان جهانی غذا و دارو منتشر شده و توضیحات کاملی را در مورد نحوه اختلالات دارویی ایجاد شده بیان می کند.
پزشکان و ارائه دهنده خدمات بهداشتی باید اطلاعات کافی در مورد داروهای مختلف همچون طریقه مصرف، نوع اختلالات دارویی و… اطلاعات کافی داشته باشند. علاوه براین بیمار نیز بهتر است برای جلوگیری از تداخل داروی با پزشک خود مشورت نموده و بروشور اطلاعات دارو را مطالعه نماید. همچنین بهتر است در اسرع وقت هرگونه تغییر در شیوه زندگی یا تغییر رژیم غذایی خود را به به پزشک معالجتان گزارش کنید.
تا آنجایی که ممکن است، دارو های خود را از یک داروخانه معتبر و با تجویز نسخه ای یک پزشک تهیه نمایید. زیرا داروساز ممکن است در هنگام ثبت داروهای شما تداخلات دارویی عوارض جانبی به شما اطلاع دهد.
در ادامه جدولی از برخی تداخلات دارویی مشاهده می کنیم.
اگر با تداخل دارویی احتمالی در نمودار و جدول تداخلات دارویی بیمار مواجه شدید، بهتر است سریعا به یک مرکز درمانی مراجعه نمایید. چرا که کادر درمان با توجه به تجاربی که دارند در اسرع وقت می توانند از بروز عوارض جانبی خطرناک اختلالات دارویی پیشگیری نمایند.
در این بین توجه داشته باشید که بیماران مسن به دلیل پلی داروسازی و متابولیسم تغییر یافته در معرض خطرات بیشتری از تداخلات دارویی قرار دارند.
بنابراین پزشکان و خود بیمار حتما باید قبل از تجویز دارو، همیشه تداخلات دارویی مصرف داروهای پرخطر مانند محرک و مهارکننده‌های CYP و داروهایی با شاخص درمانی محدود (مثلا لیتیوم) را به طور دقیق بررسی نمایند.
