علل یبوست در کودکان و راههای درمان آن

یبوست کودکان

یبوست کودکان مشکلی شایع است. کودک مبتلا به یبوست دچار کم تحرکی حرکات روده یا سخت و سفت شدن مدفوع است. از علل شایع می توان به از پوشک گرفتن زودهنگام کودک و تغییر در رژیم غذایی اشاره کرد. خوشبختانه، بسیاری از دلایل شیوع یبوست در کودکان موقتی و زودگذر است. تشویق کودک به تغییر در رژیم غذایی مانند مصرف میوه های حاوی فیبر و سبزیجات و نوشیدن مایعات بیشتر می تواند موجب برطرف شدن یبوست شود.

علائم ونشانه های یبوست کودکان

• اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته؛
• اجابت مزاج سفت، خشک و دشوار؛
• مدفوع با قطر زیاد که موجب مسدود شدن توالت شود؛
• احساس درد در هنگام اجابت مزاج؛
• درد شکمی؛
• وجود مقداری مایع یا مدفوعی به رنگ رُس در لباس زیر کودک که ممکن است به معنی انسداد مقعدی باشد؛
• وجود خون در سطح مدفوع سفت.

علت یبوست در کودکان

نوزادانی که شیرمادر می خورند کمتر دچار یبوست می شوند. زیرا شیر مادر به راحتی هضم می شود و ترکیب چربی و پروتئین آن طوری است که باعث ابتلا به یبوست نمی شود. به هنگامی که شیر مصرفی نوزاد را از شیر مادر به شیر خشک یا شیر گاو تغییر دهید احتمال بروز یبوست در نوزاد شیر خوارتان به شدت افزایش می یابد. این تغییر می تواند عادات دفع شیرخوار را خصوصا در دو سه هفته ابتدای تولد تغییر دهد. از دلایل دیگری که باعث یبوست نوزادان می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغییر عادات و رژیم غذایی نوزاد (بیشتر نوزادان هنگام شروع غذای جامد یبوست را تجربه می کنند.)
• مصرف زیاد شیر گاو به خصوص زیر سن 2 سالگی
• مصرف شیر خشک، زیرا هضم شیر خشک برای نوزاد سخت است.
• عدم مصرف آب و مایعات (وقتی بدن کودک کم آب می شود، از آنچه کودک می خورد آب جذب می کند. در نتیجه مدفوع سفت و خشک و دفع آن سخت می شود.)
• تغییر محل زندگی و تغییر توالت ها (ترس از محیط توالت مثل وجود سوسک)
• مسافرت
• سرما خوردگی و تب و ناخوشی
• کم کاری غده تیروئید
• دیابت
• کمبود پتاسیم
• افزایش کلسیم
• مصرف داروهای ضد تشنج
• مکمل های آهن دار
• بازی گوشی و عدم توجه به اجابت مزاج

نکته: برخی نوزادان در زمان اجابت مزاج به خود فشار می آورند و صورتشان سرخ می شود که این مساله ربطی به یبوست ندارد.

تشخیص یبوست در کودکان

پزشکان در مورد علائم کودک و تاریخچه ی پزشکی کودک سؤالاتی از والدین می پرسد و سپس یک معاینه فیزیکی ملایم انجام می دهد. معمولاً با توجه به آن چه که در طول بررسی سوابق بیماری و معاینه فیزیکی و آزمایش های تکمیلی به دست می آید، علت یبوست مشخص می گردد. پزشک بسته به شدت نشانه های کودک، توصیه به تلاش درمان های خانگی ساده یا درمان دارویی می کند.
در نوزادانی که طی ۲۴ الی ۴۸ ساعت ابتدایی پس از تولد هیچ گونه دفع مدفوعی نداشته اند باید یک معاینه کلی برای رد بیماری هیرشپرونگ و دیگر اختلالات جدی گوارشی انجام شود. در نوزادان و کودکان بزرگ تر پزشک در مورد آغاز یبوست بعد از یک رویداد خاص مانند معرفی غلات یا سایر غذاهای جامد برای اولین بار، خوردن عسل، شروع آموزش توالتیا شروع مدرسه نیز سؤالاتی می پرسد. همچنین در تمام گروه های سنی سؤالاتی در مورد رژیم غذایی و اختلالات ناشی از سموم و داروهای حاوی مخدر که می تواند یبوست ایجاد کند پرسیده می شود.
در معاینه ی فیزیکی کودک مبتلا به یبوست علاوه بر نشانه های بیماری، قد و وزن کودک را اندازه گیری و او را از نظر تأخیر در رشد کنترل می کنند. در معاینه ی بالینی، شکم، مقعد (از جمله معاینه راست روده با روش انگشتی) و عملکرد عصب (که می تواند بر چگونگی عملکرد دستگاه گوارش تأثیر گذارد) را تحت بررسی قرار می دهند. کودکانی که به درمان پاسخ نمی دهند نیاز به آزمایش های تخصصی تر برای بررسی اختلالات جدی تر و تصویربرداری اشعه ایکس از شکم دارند.

پیشگیری از یبوست کودکان

مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا در کودکان: به رژیم غذایی کودک غذاهای سرشار از فیبر مانند میوه، سبزی، حبوبات، نان و غلات سبوس دار اضافه کنید. اگر کودک تمایلی به مصرف غذاهای فیبردار ندارد، می توانید به غذای روزانه ی کودک چند گرم فیبر اضافه کنید.

بچه ها را تشویق کنید تا آب بیشتری بخورند: نوشیدن آب در اغلب موارد یکی از بهترین راه های پیشگیری از یبوست کودکان است.

ورزش: انجام منظم حرکات ورزشی کمک می کند تا دستگاه گوارش کودک عملکرد بهتری داشته باشد.

داشتن برنامه ای منظم برای اجابت مزاج: بعد از هر وعده ی غذایی زمانی را به دست شویی رفتن کودک اختصاص دهید. اگر لازم است از یک چهارپایه استفاده کنید تا کودک در هنگام دفع مدفوع راحت تر باشد.

به کودک یادآوری کنید که هر زمان لازم است به توالت برود: برخی از بچه ها ممکن است وقتی غرق بازی هستند، به دست شویی نروند و آن را به تأخیر بیندازند که همین زمینه ی ابتلا به یبوست را به وجود می آورد.

بررسی داروها: اگر کودک شما داروی خاصی مصرف می کند که احتمال می دهید باعث بروز یبوست شده است، بهتر است در مورد دارو و امکان تعویض آن با دکتر صحبت کنید.

درمان یبوست در کودکان

درمان یبوست در کودکان بستگی به علت به وجود آورنده آن دارد. در یبوست های عملکردی اقدامات درمانی شامل:

تغییر در رژیم غذایی

تغییرات رژیم غذایی در کودکان شامل دادن ۳۰ تا ۱۲۰ میلی لیتر آب آلو، گلابی یا سیب روزانه است. در نوزادان کمتر از ۲ ماه، ۱ قاشق چای خوری (۵ میلی لیتر) از شربت ذرت را می توان به برنامه ی غذایی کودک در صبح و شب اضافه کرد. نوزادان و کودکان بزرگ تر باید به مصرف میوه ها، سبزیجات و غلات و حبوبات حاوی فیبر بالا تشویق شوند و مصرف غذاهای یبوست آور مانند شیر و پنیر کم شود. دادن غذاهای حاوی فیبر فراوان در کنار مایعات باعث می شود مدفوع حجیم، نرم و دفع آن برای کودک آسان شود. ورزش و فعالیت بدنی نیز به اجابت مزاج کودک کمک می کند.
در کودکانی که به تازگی از شیر گرفته می شوند و مستعد یبوست هستند، توصیه می شود حتماً مواد غذایی حاوی فیبر بالا مانند میوه، سبزیجات، غلات و نان سبوس دار داده شود. تغییر رژیم غذایی کودک به یک رژیم پر فیبر ظاهراً آسان است اما عملی کردن آن اغلب مشکل خواهد بود. برای مثال بهتر است برنامه غذایی کودک با این وعده های غذایی چیده شود که عبارت است از:

• یک وعده غذایی سیب زمینی با لوبیای پخته یا سوپ سبزیجات با نان؛
• کلوچه زردآلو خشک یا کشمش به عنوان تنقلات؛
• فرنی یا دیگر غلات با فیبر بالا به عنوان صبحانه؛
• مصرف میوه در هر میان وعده؛
• اضافه کردن پودر سبوس به ماست مصرفی کودک

اصلاح رفتار

رفتارهای غلط کودکان نیاز به آموزش و اصلاح دارد. کودکان باید به رفتن به توالت بعد از مصرف وعده های غذایی به مدت ۵ الی ۱۰ دقیقه تشویق شوند. نشستن در توالت بعد از صرف غذا به انجام عمل دفع کمک خواهد کرد، زیرا غذا خوردن خود حرکت گوارشی را تحریک می کند.کودکان اغلب به حرکات روده ای و احساس دفع بی توجهی می کنند و آن را نادیده می گیرند. این روش به منظم شدن حرکت روده ای کمک می کند

نرم کننده های مدفوع و مسهل

اگر یبوست کودک به اصلاح رفتاری و تغییر در رژیم غذایی پاسخ ندهد، ممکن است پزشک داروهای خاصی که در نرم کردن مدفوع مؤثر هستند و داروهای افزایش دهنده حرکت خود به خودی روده و دستگاه گوارش را توصیه کند. این داروها شامل پلی اتیلن گلیکول، لاکتولوز، روغن های معدنی، شیر منیزی (هیدروکسید منیزیم)، سنا و بیزاکودیل است. بسیاری از این داروها اکنون در دسترس و بدون نسخه قابل تهیه هستند. با این حال، دوز این داروها باید بر حسب وزن، سن و شرایط کودک و همچنین شدت یبوست تجویز شود. بنابراین، پدر و مادرها باید از مصرف خودسرانه ی دارو برای کودک خود بپرهیزند و حتماً با نظر پزشک و میزان و مقدار توصیه شده استفاده کنند. هدف از درمان دارویی نرم شدن مدفوع و اجابت مزاج آسان است.
در موارد شدیدتر یبوست گزینه های دیگر شامل تنقیه ملایم در بیمارستان و عواملی مانند روغن معدنی با مقادیر زیادی از مایعات خوراکی را تجویز می کنند، اگر این درمان ها نیز بی اثر بود، ممکن است نیاز به بستری کودک باشد.
در نوزادان معمولاً نمی توان هر درمانی را استفاده کرد و اغلب نیاز به درمان خاصی نیست و به طور معمول، یک شیاف گلیسیرین کافی است. در نوزادان شیر مادر خوار باید شیردهی ادامه داده شود و در نوزادان شیر خشکی بهتر است با نظر پزشک نوع شیر خشک تغییر کند. بعد از چهار ماهگی با نظر پزشک می توان مقدار کمی آب جوشیده و ولرم نیز به نوزاد داد.
برای حفظ دفع مدفوع منظم، برخی از کودکان نیاز به مصرف مکمل های غذایی (مانند پسیلیوم) است که بدون نسخه هم قابل تهیه هست ولی باید دقت کرد که حتماً باید میزان کافی آب در روز بنوشند تا دارو مؤثر واقع شود. ماساژ شکم کودک به آرامی نیز به عنوان یک اقدام کمکی می تواند در فعالیت و حرکات روده ای مفید باشد.
هنگامی که یبوست کودک نتیجه ی مصرف داروها و یا سم است، باید علاوه بر درمان آن، علت اصلی را نیز اصلاح و برطرف نمود. در یبوست های آلی که معمولاً یک بیماری زمینه ای یا اختلال مادرزادی کودک را مستعد ابتلا به یبوست کرده است، باید علاوه بر رفع یبوست فعلی، اقدامات درمانی لازم برای رفع علت اصلی نیز صورت گیرد.

سخن پایانی

به طور معمول کودکان 2 ساله باید حداقل 5 گرم فیبر در روز دریافت کنند. برای کودکان بزرگ تر سن کودک + 5 گرم فیبر باید محاسبه شود، برای مثال کودکی که 10 سال دارد، باید حداقل 15 گرم فیبر روزانه دریافت کند. با این حال اگر یبوست برای مدت طولانی باقی ماند و با رژیم غذایی برطرف نشد، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.