با شنیدن نام قاجار اکثر ما به یاد ناتوانی آنان در اداره حکوت و قراردادهای ننگینی می افتیم که موجب شد خسارت های زیادی به ایران وارد شود، علی رغم تمام این شرایط سران قاجار در آن دوران بناهای باشکوهی ساختند که یکی از آن ها عمارت مفخم در بجنورد است که بزرگ ترین و با شکوه ترین بنای به جا مانده از آن دوران در استان خراسان شمالی محسوب می شود. برای آشنایی و بازدیدی مختصر از این عمارت قدیمی با ساعد نیوز همراه شوید.
بنای عمارت با شکوه مفخم در دهه 1250 خورشیدی هم زمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به فرمان یار محمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ایلخان طایفه کرد شادلو وحاکم منطقه شمال خراسان واسترآباد (گرگان کنونی) با زحمات فراوان ساخته شد ومحل سکونت سردار مفخم وخانواده اش وپذیرایی از مهمانان دولتی ورجال سیاسی بوده است. پس از آن در دوران قاجار مراسم تشریفاتی نظامی در آن برگزار می شد و مشکلات و مسائل سیاسیی ایل هایی که تحت حکومت او بودند در این مکان مورد بررسی قرار می گرفت.
گفته می شود که نقشه عمارت مفخم توسط میرزا مهدی خان شقاقی (ممتحن الدوله) کشیده شده است او از اولین معماران ایرانی بود که تحصیلات خود را در فرنگ گذرانده بود، در واقع می توان گفت که او اولیم مهندس معمار ایران است. او پس از تحصیل در مکتب به مدرسه دارالفنون رفت و سپس به پاریس اعزام شد. از جمله آثار معماری مشهور وی می توان به ساختمان های مسجد سپهسالار (شهید مطهری فعلی)، مجلس شورای ملی، پارک اتابک و قصر فیروزه اشاره کرد که طراحی و نقشه کشی آنها را شخصا انجام داده و در اتمام آن ها نظارت نموده است.
عمارت سردار مفخم Sardar Mofakham House، حدود 130 سال پیش به همراه بناهای دیگری مثل آیینه خانه، کلاه فرنگی، سردر و حوضخانه در باغ بزرگی ساخته شد. دستور ساخت این مجموعه را سردار مفخم داده بود تا این باغ محل سکونت خانواده و محل دیدارش با رجال سیاسی باشد. بعد از سقوط قاجار و روی کار آمدن پهلوی ها این بنا تحت ناملایمتی های روزگار قرار گرفت، به طوری که در طی آتش سوزی سال 1316 سقف سفالی و چوبی آن کاملا از بین رفت. در نهایت و در دهه 70 این بنا توسط اداره میراث فرهنگی بجنورد خریداری و پس از مرمت با کاربری موزه به روی عموم باز شد.
این عمارت در اختیار خاندان شادلو قرار داشت تا این که حکومت قاجار سقوط کرد و پهلوی برسر کار آمد . پس از آن قسمت زیادی از دارایی های آن ها از جمله عمارت مفخم که در اختیار سردار معزز نوه سردار مفخم بود به تصرف حکومت جدید درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رئیس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید. در سال 1316 در طبقه بالای آن آتش سوزی مهیبی روی دارد و سقف عمارت که با چوب و پوشش سفالی ساخته شده بود کاملا از بین رفت و بعد از آن سقف شیروانی با پوشش ورق گالوانیزه را ساختند که امروز نیز قابل مشاهده است.
تا این که در دهه 1320 ورثه سردار مفخم تصمیم گرفتند عمارت خانه را به اداره بهداری واگذار کنند. سرانجام در شهریور سال 1370 اداره میراث فرهنگی بجنورد صاحب این عمارت شد و پس از این که تعمیرات و مرمت های لازم را بر روی آن انجام دادند، موزه مردم شناسی بجنورد در آن احداث گردید.
طراحی و نقشه کشی این عمارت را ممتحن الدوله انجام داده است، او یکی از اولین معماران ایرانی بود که تحصیلاتش را در غرب گذرانده بود و با تلفیق ویژگی های معماری غربی و ایرانی این بنا را طراحی کرده است. این عمارت 2 طبقه دارای 32 اتاق و 2 تالار بزرگ است و هر طبقه آن 2 ایوان شمالی و جنوبی دارد. نمای اصلی عمارت سردار مفخم در سمت ضلع جنوبی ساختمان است و سرتاسر این نما از بالای ستون های ایوان طبقه پایین گرفته تا سقف طبقه دوم و حتی ساق ستون های ایوان بالایی با جلوه های زیبای از کاشی کاری و طرح و نقوش مختلف تزیین شده است.
به نظر می رسد که عرق و علاقه به جاذبه های تاریخی هیچ وقت تاریخ انقضایی در دنیا نخواهد داشت و حالا که این عمارت به موزه باستان شناسی تبدیل شده، بیش تر از پیش وسوسه بازدید را به جان گردشگران می اندازد. معمولا آن هایی که به بناهای تاریخی علاقه دارند در سفرهای خود به بجنورد از دیدن این بنای فاخر غافل نمی شوند
جزئیات معماری و تزیینات زیبای عمارت به قدری زیاد هستند که شما را غرق در دنیای دوره قاجاریه می کنند، مخصوصا پنجره تالار بزرگ، لچکی های چشمه طاق بزرگ مرکزی، نقش و نقوش های 2 سمت طاق. وارد اتاق ها که می شوید با آینه کاری ها، کاشی کاری ها و گچبری های مختص این دوره روبرو می شوید. این اتاق ها در مجموع با 21 در چوبی به ایوان های عمارت باز می شوند؛ ایوان هایی که می توانید از روی آن ها نظاره گر حیاط ها باشید.
در غرفه های مختلف موزه مردم شناسی خراسان با زندگی روستایی قومیت های مختلف آشنا می شوید. مثلا غرفه پوشاک لباس های محلی اقوام ترک، ترکمن، تات و کرمانج را به نمایش گذاشته است. غرفه موسیقی مقامی، طب سنتی، چاروق دوزی، صنایع دستی، نساجی سنتی، نمد مالی، سفره های آیینی نیز از زیرمجموعه موزه مردم شناسی هستند.
با ورود به طبقه فوقانی عمارت سردار مفخم می توانید آثار تاریخی مربوط به دوره های مختلف را تماشا کنید. این موزه متشکل از 5 بخش پیش از تاریخ، تاریخی، اسلامی، سکه و مهر و همچنین بخش سفال است.
بنای آیینه خانه رو به روی عمارت مفخم قرار گرفته است. در واقع این ساختمان از مجموعه افخم بود که فضایی اداری داشت و امورات نظامی و رایزنی های سیاسی در آن صورت می گرفت. در واقع مهمان های رسمی که بدین جا می آمدند در آیینه خانه پذیرایی می شدند. ساختمان آن دو طبقه دارد که ابعاد آن 11 در 18 متر است و نزدیک به 10 متر ارتفاع دارد. این ساختمان در مجموع 9 اتاق دارد که سقف و دیوارهای یکی از اتاق های طبقه بالا کاملا آیینه کاری شده است و به همین دلیل این نام را برای آن انتخاب کرده اند.
از نکات قابل توجه بنای آینه خانه، وجود تصاویر 134 تن از شخصیت های مهم و تاثیرگذار دوران صفوی تا دوره قاجار از جمله تصویر شاه طهماسب، شاه عباس، آقا محمد خان، فتحعلی شاه و کریم خان زند و همچنین سران حکومتی کشورهای همسایه است. تالار آیینه را می توان محور اصلی ساختمان دانست که از طریق دو راه پله دسترسی به آن امکان پذیر است برای ورود به اتاق سه در قرار داده شده است که در ساخت آن ها از چوب صندل استفاده شده و با استخوان آن ها را تزیین کرده اند. در آیینه های تالار 17 طرح متفاوت و زیبای هندسی به کار رفته است. چلچراغ هایی که در اتاق آویخته شده اند نیز بسیار تماشایی هستند علاوه بر این که نمای بیرونی اتاق نیز بسیار چشم گیر و زیبا است.
برای بازدید از عمارت سردار مفخم باید بلیط ورودی تهیه کنید تا از موزه اش دیدن کنید. با وجود غرفه های متعدد این عمارت، دست کم 1 ساعت وقت برای دیدن آن ها نیاز خواهید داشت. این عمارت در شمال شرقی شهر بجنورد و خیابان شریعتی شمالی واقع شده است. فرودگاه بجنورد تا این عمارت حدود 3 کیلومتر فاصله دارد که از آنجا باید به سمت بلوار شهدا رفت تا دسترسی راحتی به این مجموعه داشت.
آیینه خانه مفخم، فخر معماری در شمال شرق ایران است. عمارتی که با قدمتی چند صد ساله در استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد بنا شده است. بنای باشکوه آیینه خانه مفخم در شهر بجنورد، خیابان شریعتی شمالی واقع شده است. این عمارت در داخل شهر بنا شده و راه رسیدن به آیینه خانه سخت نیست. از هر کسی در داخل شهر بپرسید شما را راهنمایی می‌کنند.
