آداب و رسوم ملایر
مَلایر یکی از شهرستان های استان همدان در غرب ایران است. شهر ملایر مرکز شهرستان ملایر و دومین شهر بزرگ استان همدان، به شمار می آید.شهرستان ملایر از شمال به شهرستان های همدان و تویسرکان، از غرب به شهرستان نهاوند در استان همدان، از جنوب به شهرستان بروجرد در استان لرستان و از شرق به شهرستان اراک در استان مرکزی محدود می شود.
زبان و گویش مردم ملایر
گویشی که مردم شهر ملایر به آن تکلم می کنند "ملایری" نام دارد. این گویش دارای اشتراکات فراوان با زبان لری و لهجه همدانی است. "فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی" و "فرهنگ لغت بزرگ اسلامی" این گویش را به "پارسی میانه" نزدیک می دانند. "دانشنامه ملایر" گویش ملایری را دنباله "زبان مادی" دانسته است.ساکنان برخی از روستاهای ملایر به زبان های لری و لکی تکلم می کنند. "زندی"، "کردی"، "ترکی ملایری"، "کسبی" و "ننجی" از دیگر گویش های رایج در سطح شهرستان ملایر است.
دین مردم ملایر
اکثریت مردم ملایر شیعه دوازده امامی هستند و اقلیت بسیار محدودی یهودی مذهب نیز در این شهرستان سکونت دارند.
چله زری مردم ملایر
در ملایر شب چله را چله زری می گویند که در این شب مراسم زیبایی را برگزار می کردند. در این شب پس از صرف شام خانواده ها دو بشقاب نقل رنگارنگ را بر روی کرسی قرار می دادند و هر یک از اعضای خانواده شمعی را روشن کرده و درون سینی روی کرسی می گذاشتند، با این نیت که تا شب چله سال بعد مانند شمع روشن دل بمانند.
سپس یکی از دختران دم بخت به قید قرعه بر روی تختی پشت بام می نشاندند و به او لباس عروسی می پوشاندند. این عروس را "چله زری" می نامیدند و در اطراف او جمع شده و ترانه می خواندند و موسیقی محلی می نواختند. سپس مردم از هر خانه شمعی آورده و در اطراف چله زری روشن می کردند و زن و مرد دست بر روی شمع می گرفتند و بر صورت می کشیدند و می گفتند:"چله زری! زردی ما از تو، سرخی تو از ما، بر محمد و آل محمد صلوات".
مادر چله زری پس از سوختن شمع ها، روی سر او نقل های رنگارنگ می پاشید و مردم نقل ها را از یکدیگر می قاپیدند و می خوردند.
قاشق زنی مخصوص عید مردم شهر ملایر
یکی از رسوم زیبای مردم ملایر قاشق زنی در ایام نوروز است که هم اکنون نیز در بسیاری از روستاهای این شهرستان این رسم انجام می شود.
مردم ملایر به نیت تندرستی و داشتن سالی خوب قاشق زنی می کردند یعنی صورت خود را پوشانده و بر در خانه های اهل محل، دوست و آشنا می رفتند و پس از در زدن به صاحبخانه می گفتند:از عروسی آمده ام، برایتان تندرستی آورده ام و صاحبخانه در را باز می کرد و چیزی به او می داد.
مردم ملایر آنچه را از این راه به دست می آورند، نذر خود را هم به آن افزوده و غذایی می پختند و بین اهالی و اقوام و فقرا تقسیم می کردند. ته دیگ این غذا را جلوی ناودان مسجد قرار می دادند تا غذایی برای پرندگان باشد و اعتقاد داشتند این کار باران آور است.
ایرانیان باستان نیز این مراسم را داشتند و برای فروهرها بر بام خانه غذاهای گوناگون می گذاشتند تا از این میهمانان تازه رسیده پذیرایی کنند و چون فروهرها پنهان و غیر محسوس اند، کسانی هم که برای قاشق زنی می رفتند، سعی می کردند روی بپوشانند و ناشناس بمانند و چون غذا و آجیل را مخصوص فروهرها می دانستند، دریافت شان را خوش یمن می دانستند.
رسم تعویض لباس کهنه و نو در نوروز
مرم ملایر در نزدیک عید نوروز به خرید عید رفته و برای فرزندان خود لباس نو می خرند و مادران ملایری هر سال هنگام تعویض لباس نو و کهنه برای کودکان شعر زیر را با آهنگی دلنشین زمزمه می کردند:
اینِ بَدِری و هِزاری
کُهنشه بَدی به زاری
به زارِ اولِ باهاری
معنی شعر:
هزارها از این نوع لباس ها را پاره کنی و کهنه آن را بدهی به زاری و به یک زار (ژنده پوش و تهیدست) اول بهاری....
این شعر کنایه از این دارد که خداوند به تو بدهد و تو هم پیوسته به فقرا بدهی. مادران ملایری با خواندن این شعر کمک به ضعفا و همنوع را در ذهن کودک خود وارد می کردند.
نمایش كوسه گلين
آيين نمايشي «كوسه گَلين» يا «كوسه برنشين» نيز يكي ديگر از سنت هاي ديرين مردم ملاير در عيد نوروز است كه به نسل حاضر رسيده و با آمدن بهار و رفتن سرماي زمستان، بازيگران كوسه گلين در مدح رسيدن بهاري دوباره، شعر مي خوانند.
در اين آيين كه از چند روز مانده به نوروز آغاز مي شود، يك نفر با سر و صورت سياه شده، پوستين وارونه برتن، كلاه بوقي بر سر و زنگوله به پا مي كند و با هيبتي عجيب در نقش كوسه كه نماد عدم زايش است با ساز و دهل وارد روستا مي شود و پاي كوبان و ساز زنان، آمدن بهار را به روستاييان نويد مي دهد.
يك فرد ديگر نيز با هيبتي زنانه در نقش همسر كوسه يا همان «گلين» با دامن نمدي رنگارنگ با توبره اي در دست به راه مي افتد و كوسه را در اين كار همراهي مي كند، به گونه اي كه در برخي روستاها كوسه و زنش با ساز و دهل وارد مي شوند و بچه ها به دنبال آنها راه مي افتند.
كوسه و گلين به هر خانه اي كه درش باز بود، بويژه خانه اعيان و اشراف وارد مي شدند و در محوطه حياط شروع به حركت هاي جالب، خنده دار و رقص و پايكوبي مي كردند و در مدح بهار شعر مي خوانند، صاحبخانه ها نيز در حد وُسع و طبع خود كمكي نقدي و يا جنسي به آنها مي كند.
فال کوزه چهارشنبه سوری مردم شهر ملایر
فال کوزه نام رسمی است که زنان ملایری در چهارشنبه آخر سال آن را راه می اندازند. در روستای پیرسواران ملایر اهالی روستا چهارشنبه ماه صفر را چهارشنبه سوری می گرفتند و مراسم آتش بازی انجام نمی شد و مهره تاسی داشتند.
در فال کوزه دختران، زنان یا پسران جوان یک دکمه، مهره را عصر روز شنبه هفته منتهی به چهارشنبه سوری در خمره ای کوچک با چهار قفل شبیه قفل کوزه به نام قیفله، می انداختند و عصر روز چهارشنبه در خانه یکی از همسایه ها جمع می شدند و پس از تفریح و خوردن خوراکی های چهارشنبه سوری از بچه نابالغی می خواستند تا مهره ها را درآورد و قبل از اینکه مهره را خارج کنند شعری می خواندند و نسبت به نیت صاحب مهره آن را تفسیر می کردند.
غبارروبی مساجد در ماه رمضان
مردم ملایر در ماه مبارک شعبان و قبل از فرا رسیدن ماه رمضان فرش های مساجد را بیرون آورده شست و شو می کنند و زنان با خاک سفید دیوار گلی مساجد را سفید و در و دیوار مساجد را گردگیری و کف مسجد را جارو می کنند و فضای مساجد را با سبزه، گل های شمعدانی و لاله عباسی طراوت و سرسبزی می بخشیدند.
مردم ملایر عصر آخرین روز از ماه شعبان خوراکی های متنوع تهیه نموده و به دارچم و دارالبهشت ازنا و و سایر دره های سرسبز اطراف شهر رفته و به تفریح می پرداختند.
گروه دیگری از مردم نیز روزه می گرفتند و عده ای از مردم نیز در دوشب آخر ماه شعبان مراسم کلوخ اندازان را با فراهم کردن غذا های متنوع و حلال، میهمانی گرفته و در نخستین روز از ماه مبارک رمضان دورهم جمع شده و از فضای ملکوتی نخستین سحر این ماه پر خیر و برکت استفاده می کردند.
پدر و مادر در نخستین سحر پس از قرائت دعای سحر و صرف غذای سحری، رو به قبله ایستاده و دعای ویژه ای را به زبان محلی می خوانند و اعضای خانواده دور آن ها حلقه می بستند سپس نیت روزه ماه رمضان می کردند.
کیسه برکت در ماه رمضان
در روزهای پایانی ماه رمضان، زنان روزه دار با نخ، سوزن و پارچه به مسجد می رفتند و بین نماز ظهر و عصر کیسه ای می دوختند و این کیسه به نیت برکت در زندگی دوخته می شد که در آن پول می گذاشتند تا برکت ماه مبارک را به ماه های دیگر سال نیز منتقل کنند.
در روز عید فطر نیز مردم ملایر با تهیه کردن آش رشته ترش که شامل، رشته، نخود، لوبیا، عدس، برگه زردآلو، چغندر، شیره و سرکه است، این عید را جشن می گیرند.
فالگوش
در این رسم مردم در سر چهار راهی ایستاده و نیت می کنند؛ سپس صحبت های اولین رهگذر را به عنوان پاسخ نیت خود در نظر می گیرند. نوع دیگری از این رسم وجود دارد که افراد در ابتدا کلیدی را به عنوان نماد گشایش زیر پا گذاشته و سپس نیت و فال گوش می ایستند و از فرورها نیز درخواست می کنند درهای بسته در زندگی شان را با کلید زیر پای آنها باز کنند.
سوغات و صنایع دستی ملایر
ملایر خطه تاکستان های وسیع است و مقام اول تولید و صادرات انگور را در کشور دارد. ۶۰ درصد جمعیت این شهرستان در باغات و مزاراع به باغداری و کشاورزی اشتغال دارند. از سوغات ملایر می توان به کشمش، باسلق، شیره انگور، عسل و گردو اشاره کرد. "نظامی گنجوی" درباره شیره ملایر این گونه سروده است:
امان از یاد دوشاب ملایر که آب آرد در کام جلایر
گیوه بافی ، قالی بافی ، گلیم بافی و منبت کاری از صنایع دستی ملایری هاست. صنعت مبل سازی در ملایر و بیشتر روستا های آن رواج بسیار دارد.
بازار ملایر
بازار سرپوشیده ی قدیمی ملایر ثبت ملی شده و دیدن آن واجب است. هم از بازار قاجاری بازدید می کنید و هم خرده ریز برای خودتان می خرید.مرکز خریدهای مدرن و امروزی طرفداران خودشان را دارند. مرکز خریدهای تندیس، میلاد نوربرای پاساژگردی و خرید مناسب هستند.
آشنایی با آداب و رسوم شهر های مختلف ایران در ماه رمضان
