ساعدنیوز
ساعدنیوز

آشنایی با هنر خطاطی و خوشنویسی

  پنجشنبه، 19 فروردین 1400   زمان مطالعه 7 دقیقه
آشنایی با هنر خطاطی و خوشنویسی
خوشنویسی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است. گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است. به نظر می‌رسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید بدانید که خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی دارد اثری هنری با ارزش‌های زیبایی شناختی خلق کند.

هنر خطاطی چیست؟

هنر خطاطی یا خوشنویسی به هنر زیبا نوشتن گفته می شود. کاری بسیار زیبا و ظریف که خوشنویس از پس آن برمی آید. البته که خطاطی عین هنر می باشد. غیر این است که با دقت و رعایت اصولی خاص، حروف را بر روی کاغذ می چینند، گویی به جملات رقص و سما می بخشند. در هنر خطاطی سعی بر این است که ارزش های زیبایی شناسی در کار آورده شود. خوشنویسی را هیچگاه با صرف آوردن کلمات زیبا بر روی کاغذ و صفحه آرایی اشتباه نگیرید. کاری که امروزه تحت عنوان تایپوگرافی می شناسیم خود را بر پایه هنر خطاطی استوار کرده است. حال آنکه خوشنویسی سنت و هویت مخصوص به خود را دارا است.

تاریخچه خط و خوشنویسی در ایران

در سال ۶۵۱ميلادی با سقوط سلسله ساسانی، دين مبين اسلام وارد ايران شد.تا چند قرن پس از ظهور اسلام زبان و خط پهلوی در ايران تداوم داشت ولی زبان فارسی دری گسترش يافت و به سبب نياز مذهبی خط کوفی به همان شيوه ابتدايی نوشته میشد. به زودی ايرانيان کوشيدند که ازاين خط، خطی زيبا با قاعده و برابر ذوق ايران به وجود بياورند و اين آغاز خوشنويسی در ايران بود خوشنويسی به مرور ترقی کرد و تزئينات آن غنی شد و مقام مهمی را احراز کرد و نه تنها در کتابت قرآن مجيد بلکه در نقش سفالينه ها، قلمزنی فلزات، کتيبه های معماری، سکه ها و... به کار برده شد.

خط کوفی ابتدا بدون نقطه و حرکات زير و زبر و پيش نوشته می شد، بعدها برای جلوگيری از اشتباه به آن نقطه و حرکات اضافه شد. هرچند به علت مخالفت مسلمانان در دست بردن به آيات قرآن، نقطه و حرکات را با رنگی متفاوت از متن نوشتند. با اين همه خواندن و نوشتن خط کوفی با مشکلات همراه بود از اين
رو ايرانيان بعدها با ذوق و سليقه خود نوعی کوفی ساده و روان ايجاد کردند که آن را کوفی پيرآموز يا کوفی ايرانی ناميدند. انواع خط کوفی و کوفی تزیینی را از پنجاه نوع بیشتر می توان برشمرد. اما آنچه بیشتر در ایران به کار می رفت شامل کوفی تحریری، تزیینی، بنایی و بعدها کوفی پیرآموز بود که رواج یافت. کوفی بنایی یا معقلی در نمای بناهای مقدس و مذهبی به کار رفت. در این نوع کوفی کلمات و جمله ها با استفاده از خط مستقیم و هندسی به صورتی زیبا، محاسبه و طراحی شد و سپس با آجر لعابدار یا کاشی یک رنگ روی بنا به کار رفت.

انواع خوشنویسی خط

خوشنویسی خط کوفی: خط کوفی اولین خطی است که برای کتابت و تزئین کلام وحی به کار رفت. ایرانیان نیز با پذیرش اسلام این خط را در نگارش قرآن به کار گرفتند و به شیوه ای خاص دست یافتند که بعدها به نام کوفی شهرت یافت. خط کوفی انواع مختلفی دارد چون: کوفی تزئینی، کوفی مشرقی، کوفی مغربی، کوفی معقلی و… .

خوشنویسی خط کوفی معقلی (بنایی): از این خط در کتابت استفاده نمی شود و صرفا نوعی خط تزئینی است. کوفی معقلی بر دیوارهای بلند با آجر یا کاشی، توسط معماران و بناها اجرا می شود. طراحی این خط بر اساس صفحه شطرنج است.

اما از آنجا که در خط کوفی دشواری خوانش برای ایرانیان و دیگر مسلمانان وجود داشت، شخصی به نام «ابن مقله بیضاوی شیرازی» دست به ابداع شش نوع خط تازه از خط کوفی زد: محقق (برای ثبت قصاید و اشعار)، ریحان یا ریحانی (برای کتابت مصاحف و ادعیه)، نسخ (برای کتابت تفاسیر و احادیث)، ثلث (برای برای کتیبه نگاری و اقلام درشت)، توقیع (برای تحریر فرمان و منشور)، رقاع (برای مکاتبات و مراسلات).

خوشنویسی خط تعلیق: می توان گفت که این خط، اولین خط خوشنویسی در ایران و برگرفته از رقاع و توقیع است. در این خط کلمات و حروف یکنواخت نیستند، یعنی گاه ریز و گاه درشت نوشته می شوند و هرچه به انتهای سطر نزدیک می شویم از بار ترافیکی کلمات کاسته می شود.

خوشنویسی خط شکسته تعلیق: نیاز به تندنویسی موجب شد که حروف و کلمات در خط تعلیق به صورت تو در تو و پیوسته نوشته و در نتیجه سرعت نوشتن زیاد شود. به این مرحله از تحول خوشنویسی، شکسته تعلیق می گویند.

خوشنویسی خط نستعلیق: این خط کامل ترین و معروف ترین خط ایرانی است. با ابداع این خط، تعلیق کاربرد خود را از دست داد. نستعلیق در نیمه دوم قرن هشتم ه.ق از ترکیب دو خط نسخ و تعلیق توسط «میرعلی تبریزی» به دست آمد. این خط از نظم، اعتدال، متانت و دایره های ظریف و موزون برخوردار است و بدین جهت آن را “عروس خطوط اسلامی” نامیدند. یکی از ویژگی های نستعلیق زیبایی و هماهنگی بسیار زیاد حروف و کلمات آن است.

خوشنویسی خط شکسته نستعلیق: این خط در نتیجه تندنویسی خط نستعلیق که به صورت شکسته و پیوسته نوشته می شد، بوجود آمد. حرکات قلم در این خط آزاد، راحت و سریع است، به همین دلیل برای نوشتن اشعار و مضامین عرفانی، روحانی، شاعرانه و احساسی مناسب است. در این خط گاهی اوقات حروف در هم تداخل پیدا می کنند و کلمات فرم و زیبایی خاصی به خود می گیرند.

از انواع خطوط دیگری که وجود دارد، می توان به خط دیوانی، رقعه، طغرا، مثنی، معما، مسلسل و … اشاره کرد.

تصویر

ابزارهای هنر خوشنویسی

امروزه می توان برای یادگیری هنر خطاطی هم با خودکار هم با قلم نی یادگیری را شروع کرد. از وسایل و ابزارهای خاصی که در هنر خوشنویسی به کار میرود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

قلم نی: قلم نی در اندازه های مختلف برای نوشتار به ضخامت های مختلف موجود می باشد. این ابزار از ابزارهای ضروری در هنر خطاطی به حساب می آید. از نی های دزفولی برای قلم های ریز و متوسط و از نی خیزران برای درشت نویسی استفاده می کنند.

کاغذ گلاسه: جالب است بدانید که در گذشته کاغذهای مخصوص هنر خطاطی را به صورت دستی می ساخته اند. اما امروزه می توانید انواع مرغوب آن را از مغازه های خطاطی و لوازم التحریرها خریداری کنید. کاغذهای گلاسه، مخصوصا کاغذهای گلاسه مات برای خطاطی با قلم نی مناسب تر هستند.

مرکب: مرکب یا جوهر که البته باید نوع مخصوص خوشنویسی را تهیه کنید. پرکاربردترین نوع مرکب، مشکی و سپس قهوه ای می باشد. پیشنهاد ما این است که قبل از استفاده چند قطه آب و گلاب را قاطی جوهر و لیقه ی خود کنید. با این کار مرکب بیشتری توسط قلم جذب می شود و این کار برای زمانی که میخواهید، حروف کشیده را بنویسید، بسیار جوابگو است. از این طریق کارایی جوهر شما بسیار بالا خواهد رفت.

از دیگر وسیله هایی که در خوشنویسی های حرفه این می توانید بکار ببرید می توان به دوات، لیقه، قلمتراش، قط زن، سنگ تیزکن قلم تراش، زیر مشق از جنس فوم یا چرم، مسطره، وسیله ی قاطی کردن لیقه و مرکب، قطره چکان و قاشق مخصوص ریختن آب در دوات اشاره کرد.

علت پیدایش ابزارهای خوشنویسی

وقتی ترسیم مقاصد تا اندازه ای روشن شد بشکل تصویر برخوردند- زیرا برای ترسیم یک مطلب کوچکی مدتها وقت لازم داشت مثلاً حجار باید تخته سنگ را بتراشد و بعد مطلب را روی آن حجاری کند و سپس برای طرف فرستاده شود این بود که بفکر افتادند که بجای حجاری و نقاری ترسیم کنند و برای رفع این نیازمندی باین نکته پی بردند که رنگی بسازند که با آن رنگ حروف را بنویسند بعد از مطالعات زیاد و رنگهای سبز و قرمز و آبی را از عصاره برگهای درختان و بوته ها بدست آوردند و به جای تیشه از چوب قلم تراشیدند و به جای تخته سنگ برگ پاپیروس را مورد استفاده قرار دادند و مکاتبات سر و صورتی پیدا کرد تا به صورت امروزی رسید.

مهم ترین اصطلاحات خوشنویسی

تحریف: هنگامی که زاویه قط فلم تند و در حدود سی و پنج تا چهل و پنج درجه است.

تحویل قلم: هر حرف و یا کلمه ای که از بالا به پایین می آید مانند الف، اعتماد قلم بر وحشی قلم (نیش سمت راست) است و اگر کلمه ای از پایین به بالا رود، اعتماد قلم بر انسی قلم (دندانه سمت چپ قلم) است. همچنین در ساختن دندانه ها اعتماد قلم بر سینه قلم است.

تخریق: سفید و باز گذاشتن فضای سفید و بسته حروفی مانند (ع و غ) را تخریق می گویند.

دیدگاه ها

  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
الهام چرخنده: من برای همه کسانی که کتکم زدند، باعث بیماری قلبی شدند نفرین ندارم اما الهی که به درد من دچار بشید+ویدیو (109 نظر) مازیار لرستانی: ای کاش به جای روز زن و روز مرد، روز شرف و انسانیت داشتیم+عکس (103 نظر) عرض ارادت فریبا نادری به امام خمینی(ره): مرد بزرگ جایت خالی است در میان مردمان سرزمینِ نور؛ ممنون که این انقلاب رو برایمان رقم زدی+ عکس (94 نظر) تذکر جدی علی دایی به اعجوبه طنز ایران: دفعه آخرت باشد که ادای من را درآوردی! (79 نظر) رونالدو: برای اولین بار جورجینا را برای شام دعوت کردم متعجب بود چون باورش نمی شد که به جای اتوبوس با بوگاتی به خانه برمی گردد+فیلم (63 نظر) علی دایی در واکنش به تقلید صدایش در مراسم استقلالی‌ها: در گذشته پادشاهان دلقک‌هایی داشتند که وظیفه‌شان تقلید صدا و خنداندن مردم بود+عکس (60 نظر) شعرخوانی زیبا و دلنشین رهبر معظم انقلاب: ای تکیه گاه و پناه زیباترین لحظه های پرعصمت و پر شکوه تنهایی و خلوت من+ویدیو (54 نظر) سحر زکریا خطاب به شهاب حسینی: این جماعت چه می دانند که در خیابان با من چه کردید از اینکه یورش آوردید برای زدن من فراموش نمی کنم! +عکس (50 نظر) تعجب بازیگر مطرح ترکیه با دیدن خونه زندگیِ شاه‌نشین پوریا پورسرخ، آرش سریال کیمیا+ ویدیو/ میزبانی درجه یک در خانه‌ای درجه یک👌 (49 نظر) خلاقیت خنده دار پدر ایرانی با طراحی سینما در توالت خانه اش حماسه آفرید+عکس/ هنر نزد ایرانیان است و بس😂 (45 نظر) شیلا خداداد: موهامو رنگ نمیکنم چون همینجوری و نچرال بودن رو دوست دارم؛ وقتی عروسی برم لاک میزنم و برمیگردم پاک میکنم+ ویدیو (38 نظر) مریم مومن: تمام پسرهای محله رو زدم هیچکس بدون اجازه من نباید از کوچه رد میشد باید زنگ در رو میزدن بعد رد میشدن+فیلم (35 نظر) ژیلا صادقی: من زنی هستم، آزاد/ در فطرت من حیا نهاده شده/می‌دانم از کجا باید شروع کنم و کجا می‌شود رها شد (32 نظر) لیلا اوتادی: من ترک هستم، منتها نه تُرک تبریز و اردبیل؛ ترک قشقاییِ شیراز هستم+ویدیو (30 نظر) سحر زکریا: بهنوش بختیاری نخود هر آشه در حد من نیست که بخوام باهاش دهن به دهن بشم! خانم بختیاری در بین همکاران جوک هستن!+فیلم (28 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
منتخب روز   
تهران گردی / معرفی 36 پارک تفریحی و جذاب تهران؛ پایتخت را بهتر بشناسید آلبوم تصاویر ورزشی و خصوصی محمدهادی ساروی کُشتی گیر چشم ابرو مشکی ایرانی ؛ از کافه گردی و پاریس گردی تا پُشتک روی تُشک و مدال طلا مفاخر ورزشی ایران/ غلامرضا تختی از تولد تا مرگ گزارش تصویری دیدار تاریخی بسیجیان با ولی امر مسلمین جهان در سالروز تشکیل بسیج 20 میلیونی استقلال و پرسپولیس روی لبه تیغ/ روی مرز بین صعود و سقوط (فیلم) نظر رهبر معظم انقلاب درباره تخت جمشید / افتخاری ندارد، خدا می‌داند چقدر بیگناه مقابل تخت طاغوت‌های زمان به قتل می‌رسیدند ... کرکره خنده؛ بدل مهران مدیری: مدیری برای همیشه از ایران رفت اونور آب شبکه ای برای خودش تاسیس کرده به نام جوج تی وی من هم بدل مدیری هستم اسمم نعمت برزو کلایه است!+فیلم نگاهی به تیپ و استایل خوشرنگ و پرانرژی بهنوش بختیاری در اتاق گریم جوکر/ میکس زیبای سفید و قرمز👌 حضور بی شرمانه احسان کرمی و برزو ارجمند در عروسی مختلط ساسی مانکن به بهانه پاشیدن نمک روی زخم آبادانی ها+عکس واضح وام 680 میلیارد تومانی آقای مدیرعامل از بانک خودش! نگاهی به چیدمان سنتی و شیک اتاق پذیرایی مسعود کیمیایی، کارگردان خائن‌کشی و برنده تندیس حافظ/ خودنمایی مبلمان چرمی و تابلوهای زیبای نقاشی ایده ست کردن ست چهارخانه‌ پاییزی با این بازیگران مشهور ایرانی / از الناز شاکردوست تا پریناز ایزدیار و سمیرا حسن پور + عکس