هنر خطاطی چیست؟
هنر خطاطی یا خوشنویسی به هنر زیبا نوشتن گفته می شود. کاری بسیار زیبا و ظریف که خوشنویس از پس آن برمی آید. البته که خطاطی عین هنر می باشد. غیر این است که با دقت و رعایت اصولی خاص، حروف را بر روی کاغذ می چینند، گویی به جملات رقص و سما می بخشند. در هنر خطاطی سعی بر این است که ارزش های زیبایی شناسی در کار آورده شود. خوشنویسی را هیچگاه با صرف آوردن کلمات زیبا بر روی کاغذ و صفحه آرایی اشتباه نگیرید. کاری که امروزه تحت عنوان تایپوگرافی می شناسیم خود را بر پایه هنر خطاطی استوار کرده است. حال آنکه خوشنویسی سنت و هویت مخصوص به خود را دارا است.
تاریخچه خط و خوشنویسی در ایران
در سال ۶۵۱ميلادی با سقوط سلسله ساسانی، دين مبين اسلام وارد ايران شد.تا چند قرن پس از ظهور اسلام زبان و خط پهلوی در ايران تداوم داشت ولی زبان فارسی دری گسترش يافت و به سبب نياز مذهبی خط کوفی به همان شيوه ابتدايی نوشته میشد. به زودی ايرانيان کوشيدند که ازاين خط، خطی زيبا با قاعده و برابر ذوق ايران به وجود بياورند و اين آغاز خوشنويسی در ايران بود خوشنويسی به مرور ترقی کرد و تزئينات آن غنی شد و مقام مهمی را احراز کرد و نه تنها در کتابت قرآن مجيد بلکه در نقش سفالينه ها، قلمزنی فلزات، کتيبه های معماری، سکه ها و... به کار برده شد.
خط کوفی ابتدا بدون نقطه و حرکات زير و زبر و پيش نوشته می شد، بعدها برای جلوگيری از اشتباه به آن نقطه و حرکات اضافه شد. هرچند به علت مخالفت مسلمانان در دست بردن به آيات قرآن، نقطه و حرکات را با رنگی متفاوت از متن نوشتند. با اين همه خواندن و نوشتن خط کوفی با مشکلات همراه بود از اين
رو ايرانيان بعدها با ذوق و سليقه خود نوعی کوفی ساده و روان ايجاد کردند که آن را کوفی پيرآموز يا کوفی ايرانی ناميدند. انواع خط کوفی و کوفی تزیینی را از پنجاه نوع بیشتر می توان برشمرد. اما آنچه بیشتر در ایران به کار می رفت شامل کوفی تحریری، تزیینی، بنایی و بعدها کوفی پیرآموز بود که رواج یافت. کوفی بنایی یا معقلی در نمای بناهای مقدس و مذهبی به کار رفت. در این نوع کوفی کلمات و جمله ها با استفاده از خط مستقیم و هندسی به صورتی زیبا، محاسبه و طراحی شد و سپس با آجر لعابدار یا کاشی یک رنگ روی بنا به کار رفت.
انواع خوشنویسی خط
خوشنویسی خط کوفی: خط کوفی اولین خطی است که برای کتابت و تزئین کلام وحی به کار رفت. ایرانیان نیز با پذیرش اسلام این خط را در نگارش قرآن به کار گرفتند و به شیوه ای خاص دست یافتند که بعدها به نام کوفی شهرت یافت. خط کوفی انواع مختلفی دارد چون: کوفی تزئینی، کوفی مشرقی، کوفی مغربی، کوفی معقلی و… .
خوشنویسی خط کوفی معقلی (بنایی): از این خط در کتابت استفاده نمی شود و صرفا نوعی خط تزئینی است. کوفی معقلی بر دیوارهای بلند با آجر یا کاشی، توسط معماران و بناها اجرا می شود. طراحی این خط بر اساس صفحه شطرنج است.
اما از آنجا که در خط کوفی دشواری خوانش برای ایرانیان و دیگر مسلمانان وجود داشت، شخصی به نام «ابن مقله بیضاوی شیرازی» دست به ابداع شش نوع خط تازه از خط کوفی زد: محقق (برای ثبت قصاید و اشعار)، ریحان یا ریحانی (برای کتابت مصاحف و ادعیه)، نسخ (برای کتابت تفاسیر و احادیث)، ثلث (برای برای کتیبه نگاری و اقلام درشت)، توقیع (برای تحریر فرمان و منشور)، رقاع (برای مکاتبات و مراسلات).
خوشنویسی خط تعلیق: می توان گفت که این خط، اولین خط خوشنویسی در ایران و برگرفته از رقاع و توقیع است. در این خط کلمات و حروف یکنواخت نیستند، یعنی گاه ریز و گاه درشت نوشته می شوند و هرچه به انتهای سطر نزدیک می شویم از بار ترافیکی کلمات کاسته می شود.
خوشنویسی خط شکسته تعلیق: نیاز به تندنویسی موجب شد که حروف و کلمات در خط تعلیق به صورت تو در تو و پیوسته نوشته و در نتیجه سرعت نوشتن زیاد شود. به این مرحله از تحول خوشنویسی، شکسته تعلیق می گویند.
خوشنویسی خط نستعلیق: این خط کامل ترین و معروف ترین خط ایرانی است. با ابداع این خط، تعلیق کاربرد خود را از دست داد. نستعلیق در نیمه دوم قرن هشتم ه.ق از ترکیب دو خط نسخ و تعلیق توسط «میرعلی تبریزی» به دست آمد. این خط از نظم، اعتدال، متانت و دایره های ظریف و موزون برخوردار است و بدین جهت آن را “عروس خطوط اسلامی” نامیدند. یکی از ویژگی های نستعلیق زیبایی و هماهنگی بسیار زیاد حروف و کلمات آن است.
خوشنویسی خط شکسته نستعلیق: این خط در نتیجه تندنویسی خط نستعلیق که به صورت شکسته و پیوسته نوشته می شد، بوجود آمد. حرکات قلم در این خط آزاد، راحت و سریع است، به همین دلیل برای نوشتن اشعار و مضامین عرفانی، روحانی، شاعرانه و احساسی مناسب است. در این خط گاهی اوقات حروف در هم تداخل پیدا می کنند و کلمات فرم و زیبایی خاصی به خود می گیرند.
از انواع خطوط دیگری که وجود دارد، می توان به خط دیوانی، رقعه، طغرا، مثنی، معما، مسلسل و … اشاره کرد.
ابزارهای هنر خوشنویسی
امروزه می توان برای یادگیری هنر خطاطی هم با خودکار هم با قلم نی یادگیری را شروع کرد. از وسایل و ابزارهای خاصی که در هنر خوشنویسی به کار میرود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
قلم نی: قلم نی در اندازه های مختلف برای نوشتار به ضخامت های مختلف موجود می باشد. این ابزار از ابزارهای ضروری در هنر خطاطی به حساب می آید. از نی های دزفولی برای قلم های ریز و متوسط و از نی خیزران برای درشت نویسی استفاده می کنند.
کاغذ گلاسه: جالب است بدانید که در گذشته کاغذهای مخصوص هنر خطاطی را به صورت دستی می ساخته اند. اما امروزه می توانید انواع مرغوب آن را از مغازه های خطاطی و لوازم التحریرها خریداری کنید. کاغذهای گلاسه، مخصوصا کاغذهای گلاسه مات برای خطاطی با قلم نی مناسب تر هستند.
مرکب: مرکب یا جوهر که البته باید نوع مخصوص خوشنویسی را تهیه کنید. پرکاربردترین نوع مرکب، مشکی و سپس قهوه ای می باشد. پیشنهاد ما این است که قبل از استفاده چند قطه آب و گلاب را قاطی جوهر و لیقه ی خود کنید. با این کار مرکب بیشتری توسط قلم جذب می شود و این کار برای زمانی که میخواهید، حروف کشیده را بنویسید، بسیار جوابگو است. از این طریق کارایی جوهر شما بسیار بالا خواهد رفت.
از دیگر وسیله هایی که در خوشنویسی های حرفه این می توانید بکار ببرید می توان به دوات، لیقه، قلمتراش، قط زن، سنگ تیزکن قلم تراش، زیر مشق از جنس فوم یا چرم، مسطره، وسیله ی قاطی کردن لیقه و مرکب، قطره چکان و قاشق مخصوص ریختن آب در دوات اشاره کرد.
علت پیدایش ابزارهای خوشنویسی
وقتی ترسیم مقاصد تا اندازه ای روشن شد بشکل تصویر برخوردند- زیرا برای ترسیم یک مطلب کوچکی مدتها وقت لازم داشت مثلاً حجار باید تخته سنگ را بتراشد و بعد مطلب را روی آن حجاری کند و سپس برای طرف فرستاده شود این بود که بفکر افتادند که بجای حجاری و نقاری ترسیم کنند و برای رفع این نیازمندی باین نکته پی بردند که رنگی بسازند که با آن رنگ حروف را بنویسند بعد از مطالعات زیاد و رنگهای سبز و قرمز و آبی را از عصاره برگهای درختان و بوته ها بدست آوردند و به جای تیشه از چوب قلم تراشیدند و به جای تخته سنگ برگ پاپیروس را مورد استفاده قرار دادند و مکاتبات سر و صورتی پیدا کرد تا به صورت امروزی رسید.
مهم ترین اصطلاحات خوشنویسی
تحریف: هنگامی که زاویه قط فلم تند و در حدود سی و پنج تا چهل و پنج درجه است.
تحویل قلم: هر حرف و یا کلمه ای که از بالا به پایین می آید مانند الف، اعتماد قلم بر وحشی قلم (نیش سمت راست) است و اگر کلمه ای از پایین به بالا رود، اعتماد قلم بر انسی قلم (دندانه سمت چپ قلم) است. همچنین در ساختن دندانه ها اعتماد قلم بر سینه قلم است.
تخریق: سفید و باز گذاشتن فضای سفید و بسته حروفی مانند (ع و غ) را تخریق می گویند.
معرفی هنر رودوزی و انواع رودوزی در ایران
