آترواسکلروزیس علت اصلی بروز بیماری های ایسکمیک قلب و مغز (آنژین قلبی و سکته قلبی و مغزی) و یکی از دلایل عمده مرگ و میر بزرگسالان است. آترواسکلروزیس از زمان های بسیار قدیم شناخته شده بوده است و قدیمی ترین ضایعه آترواسکلروز که مشخصات آن از نظر آسیب شناسی شرح داده شده در اجساد مومیایی شده مصر باستان با قدمت بیش از سه هزار سال قبل از میلاد پیدا شده است.
این گرفتاری یک روند التهابی مزمن است که در طی آن فرآیندهای ایمنی با عوامل خطرساز متابولیک واکنش نموده و موجب شروع، گسترش و فعال شدن این ضایعه در رگ های بزرگ و متوسط می گردند. لخته ای که به دنبال شکاف خوردن ضایعه آترواسکلروتیک و یا به دنبال کنده شدن سلول های اندوتلیوم در محل ضایعه در رگ گرفتار پدید می آید می تواند موجب انفارکتوس بافتی (میوکارد و مغز) شود.آترواسکلروز در همه افراد از سنین جوانی شروع و در هر حال با زیاد شدن سن گریبان گیر همه می شود اما پیشرفت آن در همه ی افراد یکسان نیست. در برخی جزیی و آهسته و در برخی سریع و کشنده که وابسته به عوامل خطر است.
علل آترواسکلروز چه هستند؟
سازوکار به وجود آمدن آترواسکلروز شامل سلسله ای از اتفاقات است که به صورت مستمر و در طولانی مدت به وقوع می پیوندند. اولین مرحله، آسیب به دیواره رگ ها بوده که در این فرایند سنگ بنای اختلالات بعدی است. برای این که علت این بیماری را بشناسیم، باید کمی با ساختار دستگاه گردش خون، به خصوص ساختار دیواره رگ ها آشنا شویم. رگ های بدن از سه لایه اصلی تشکیل شده اند:
- لایه داخلی که شامل یاخته های پوششی (اندوتلیوم) است و با خون در گردش در تماس است.
- لایه میانی که ماهیچه ای است.
- لایه خارجی که از بافت پیوندی تشکیل شده است.
برخی عوامل با آسیبی که به دیواره رگ ها وارد می کنند (مخصوصاً لایه داخلی) زمینه را برای اتفاقات بعدی ایجاد می کنند، برخی عوامل آسیب رسان به رگ ها عبارتند از:
- فشار خون بالا
- سموم سیگار
- افزایش کلسترول خون
- مشکلات همودینامیک (Hemodynamics) یا آشفتگی در جریان خون
- افزایش هوموسیستئین (Homocysteine) خون
- برخی ویروس ها
- برخی بیماری ها
تصلب شرایین با آسیب به دیواره عروق شروع می شود و به دنبال آن با ورود LDLها به دیواره رگ، ملتهب شدن عروق و تجمع سلول های سیستم ایمنی ادامه می یابد. در ادامه ماکروفاژها با بلعیدن چربی ها به سلول های کف آلود تبدیل می شوند. سلول های ماهیچه ای دیواره عروق هم به محل مهاجرت می کنند و به ساخت کلاهک پلاک می پردازند. ماکروفاژها هنگامی که در خون جریان دارند مونوسیت نامیده می شوند.
عوارض آترواسکلروز
بسته به ناحیه ی ای که دچار آترواسکلروزیس شده، عوارض متفاوت است. بطور مثال:
- تنگی عروق قلبی عامل ایجاد درد قلبی و پاره شدن ناگهانی پلاک اترواسکلروتیک (انسداد کامل) و در نهایت عامل سکته قلبی است.
- تنگ شدن عروق مغزی باعث سکته ی مغزی می شود.
- تنگی عروق کلیوی از عوامل مهم فشار خون است.
- تنگ شدن عروق اندام ها باعث درد حرکتی پا ها و لنگش متناوب می شود.
عوامل خطر و پیشرفت آترواسکلروز
خانم ها در سنین باروری بسیار کمتر از مردان دچار این بیماری می شوند. بالا بودن فشار خون، چربی خون بالا ،مصرف سیگار و دیابت عوامل خطرساز این بیماری هستند که با کنترل آن ها می توان سیر این بیماری را کند کرد. چاقی عمومی (شاخص توده ی بدنی بالاتر از عدد ۳۰) و چاقی شکمی (دور شکم درمردان بالاتر از۱۰۱۱ و در زنان بالاتر از ۸۸ سانتی متر) نه تنها افراد را مستعد فشار خون، بالا رفتن چربی خون و دیابت می سازد بلکه به طور مستقل عامل خطر آترواسکلروز است.
علایم آترواسکلروز
در افراد دچار تنگی عروق قلبی (عروق کرونر)، در شرایطی که قلب نیازمند اکسیژن بیشتر است مثل زمان فعالیت، هیجان، قرار گرفتن در معرض سرما و یا زمان غذا خوردن، درد قفسه سینه شروع می شود که با استراحت یا مصرف داروی نیتروگلیسرین باعث بهبودی می شود.این درد معمولا ۵ تا ۱۵ دقیقه طول می کشد و به صورت فشار به قفسه سینه یا احساس خفگی است که به گردن، فک تحتانی،ناحیه سر دل و بالای ناف و یا دست چپ تیر می کشد.در مورد دردهایی که چند ثانیه طول می کشند و دردهایی که درحین فعالیت بهبود می یابند و موقع استراحت دوباره شروع می شوند احتمال وجود بیماری کرونر، کم است ولی باید حتما بررسی انجام شود.
بیمار دارای تنگی کرونر در حین درد تغییراتی در جریان الکتریکی و حرکات عضلات قلب رخ می دهد که با استفاده از نوار قلبی، اکوکاردیوگرافی و یا اسکن قلب ، می توان وجود بیماری کرونری را رد یا تایید کرد. اما در بین حملات درد، هیچ گونه علامتی ندارد به این ترتیب گاه برای تشخیص لازم است با ورزش یا برخی داروها قلب را تحت فشار قرار دهیم.
داروی نیتروگلیسرین که به شکل زیر زبانی و اسپری وجود دارد با گشاد کردن رگ های کرونری باعث بهبودی بیماران می شود و یکی از نشانه های بیماری کرونر بهبودی درد با استفاده از این دارو است. توجه به این نکته لازم است که داروی نیتروگلیسرین باعث افت فشار خون می شود و استفاده از آن بدون تجویز پزشک جایز نیست.
اصول پیشگیری از بیماری های قلب و عروق
- چربی (به ویژه کلسترول) خون خود را کاهش دهید. 2-فشار خون خود را کنترل کنید.
- وزن خود را به حد مناسب برسانید.
- سیگار نکشید.
- -قند خون خود را کنترل کنید.
- فعالیت ورزشی منظم داشته باشید.
تأثیر استرس شغلی بالا بر تصلب شرائین
بررسی ها نشان می دهد که استرس شغلی خطر ابتلا به بیماری های عروقی در 30 سالگی را افزایش می دهد. مطالعه روی 1000 مرد جوان نشان می دهد که افرادی که استرس شغلی بالایی داشتند تصلب شرائین در آن ها بیشتر دیده شده، البته این موضوع در مورد زنان به درستی شناخته شده نیست.در حقیقت بین استرس شغلی و تصلب شرایین رابطه مستقیم وجود دارد استرس سبب ایجاد پلاک در رگ ها و مسدود شدن رگ و در نهایت سکته قلبی می شود.اثرات استرس شغلی در زن ها در جوانی آشکار نمی شود زیرا تصلب شرایین به طور کلی در زنان دیرتر از مردها روی می دهد و همچنین زن ها کمتر از مردان درگیری شغلی دارند.
تشخیص آترواسکلروزیس
کسانی که در معرض خطر ابتلا به آترواسکلروزیس هستند باید آزمایش شوند، چرا که علائم تا زمانی که بیماری قلبی عروقی ایجاد نشود نشان داده نمی شوند. تشخیص بر اساس تاریخچه پزشکی، نتایج آزمایش و معاینه فیزیکی خواهد بود.
سایر آزمونها عبارتند از :
آزمایش خون
شامل اندازه گیری چربی، قند و پروتئین خون است. اگر میزان بالای چربی و قند وجود داشته باشد، این امر می تواند خطر ابتلا به آترواسکلروزیس را افزایش دهد.
معاینه فیزیکی
دکتر با استفاده از استتوسکوپ به شریان ها گوش می دهد تا صدای غیر معمولی در نتیجه جریان خون نامنظم را شناسایی کند. اگر این صدا شنیده شود، می تواند به این معنی باشد که پلاک مانع جریان خون شده است.ممکن است یک برآمدگی ضربان دار در پشت زانو یا شکم وجود داشته باشد که نشان دهنده آنوریسم است.جایی که جریان خون محدود است، زخم نیز ممکن است به درستی درمان نشود. پزشک ممکن است این نوع زخم را بررسی کند.
سونوگرافی : اسکن اولتراسوند می تواند فشار خون را در قسمت های متفاوتی از بدن بررسی کند. تغییرات فشار، نشان دهنده جریان خون نامنظم در شریان است.
سی تی اسکن : می تواند برای پیدا کردن شریان های سخت و تنگ مورد استفاده قرار گیرد.
درمان آترواسکلروزیس
طیف وسیعی از درمان های آترواسکلروزیس شامل موارد زیر است :
تغییر سبک زندگی : تمرکز بر مدیریت وزن، فعالیت بدنی و رژیم غذایی سالم است. پزشک ممکن است توصیه کند که خوردن غذاهای حاوی فیبر و مصرف چربی های اشباع، سدیم و الکل را محدود کنید.
داروها : داروهای ضدالتهاب می توانند از ایجاد پلاک یا از لخته شدن خون جلوگیری کنند. دیگر داروها مانند استاتین ها، ممکن است برای کاهش کلسترول تجویز شوند و مهار کننده های آنزیم تبدیل آنژیوتانسین (ACEIs) می توانند به کاهش فشار خون کمک کنند.
جراحی : موارد شدید آترواسکلروزیس ممکن است با روش های جراحی مانند آنژیوپلاستی یا پیوند عروق کرونر (CABG) درمان شود.آنژیوپلاستی شامل باز شدن انسداد است تا خون دوباره از طریق آن به درستی جریان یابد. CABG عمل جراحی است که در آن از پیوند شریان های دیگر قسمت های بدن به جای قسمتی که پلاک در آن تجمع یافته استفاده می شود.