برای بررسی تفاوت ویولن و ویولا باید به تاریخچه این سازها برگردیم. سازهای اصلی و اورجینال در قرن پانزدهم، “ویولا داگامبا” نامیده می‌شدند که شباهت زیادی به ویولن سل‌های امروزی و مدرن داشتند؛ زیرا به هنگام نواختن باید بین دو پا نگاه داشته می‌شدند. پس از گذشت زمان این سازها به‌گونه‌ای شکل گرفتند که بشود آنها را با دست نگاه داشت و قسمتی از آن زیر چانه قرار بگیرد.این ساز “ویولن دابراچو” نامیده می‌شد که همانند ویولن‌های امروزی بود و برای لاین‌های بالاتر ملودی در موسیقی استفاده می‌شد.
هنگامی که این سازها توانایی نگاه داشتن با چانه و دست را پیدا کردند، به ویولا (نام دیگر ساز آلتو) و ویولن امروزی بدل شدند.این گونه به نظر می‌رسد که ابتدا ویولا وجود داشت، سپس به منظور رفع نیاز به صدای بالاتر و انفرادی‌تر، ویولن پا به عرصه دنیای ساز و موسیقی گذاشت. تفاوت ویولا و ویولن علاوه بر تقدم و تأخر آنها در جنبه‌های دیگری نیز جاری است.
ویولون،ویولا،ویولونسل و کنترباس (که گاه به اختصار باس نیز نامیده می شود) گروه سازهای زهی ارکستر سنفونیک را تشکیل می دهد.برزگ ترین ساز این گروه است بم ترین گستره ی صوتی را دارد.درموسیقی سنفونیک، زهی ها به طور معمول با آرشه، چوبی اندک خمیده که رشته های موی اسب در طول آن محکم کشیده شده ، نواخته می شوند.زهی های ارکستر سنفونیک با زخمه زدن بر سیم ها نیز نواخته می شوند.زهی ها در میان تمام گروه های سازی،دارای بیشترین تنوع صوتی و پهناورترین گستره ی بیانی هستند.
رنگ های صوتی آن ها گوناگون، وسعت های صوتی شان برزگ و توانایی های دینامیکی آن ها بسیار فراوان است.نوازندگان زهی می توانند صداهایی درخشان و چالاک یا کند آهنگ و لرزان ایجاد کنند؛ آن ها قادرند به ظرافت و لطافت یک آواز خوان، صداها را مهارکنند.نقش ساز های زهی در آثار ارکستری بیش ازهرگروه دیگری از سازها است. نوای سازهای چهارگانه ی زهی ، حتی با وجود رنگ های صوتی متفاوت، به زیبایی در هم می آمیزد.
ویولا سازی است که در ساختمان آن زه (سیم) بکار رفته است و با آرشه ( کمان ) نواخته میشود سازهای خانواده ویلن به ترتیب از زیر به بم عبارتند از
ویلن
ویولا
ویلنسل
کنترباس
تمام سازهای این خانواده دارای چهار سیم میباشند و همچنین تمام این خانواده از نظر ظاهری شبیه به هم بوده و تفاوت آنها در اندازه ی هرساز است. مانند ویلن این ساز فاقد پرده بندی میباشد.این ساز به طور معمول با آرشه نواخته میشوند ولی در مواردی سیم های ساز را با دست به صدا در می آورند.در تمام سازهای این خانواده (ویلن، ویلن سل، کنترباس) وسیله ای برای تضعیف صدا و تغییر رنگ صوتی ساز به کار میرود که سوردین نام دارد . سوردین برای سازها ی زهی ـآرشه ای یک شانه با سه چنگال است که در بالای خرک قرار میگیرد.
ویولن و ویولن آلتو هر دو از خانواده سازهای زهی هستند. این دو ساز شباهت بسیار زیادی به یکدیگر دارند و به یک شکل نواخته میشوند؛ زیر چانه قرار گرفته و نوازنده با استفاده از آرشه یا کمان آن را می‌نوازد. اولین سازنده پر آوازه ساز ویولن، شخصی به نام آندره آماتی بود که در اوایل قرن شانزدهم ساخت این ساز را شروع کرد. اولین نسخه‌های ویولن برای کپی صدای آوازهای سوپرانو و آلتو در اپرا استفاده می‌شد. اما به مرور زمان و کسب تجربه‌های جدیدتر کم کم به شکل امروزی که شاهد آن هستیم تبدیل شد.
در حالی که دو ساز ویولن و ویولا یکسان به نظر می‌رسند ولی در واقع فرق ویولن و ویولا نیز مشهود و قابل بررسی است. همین تفاوت‌ها سبب میشود آنها با صداهایی به همان اندازه پر قدرت و منحصر به فرد از یکدیگر متمایز شوند. ساز ویولن و ویولا را می‌توان به عنوان دو ساز پسر عمو در نظر گرفت که از یک خانواده و ریشه هستند اما در عین حال تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند.
هنگامی‌که ویولا و ویولن را در کنار یکدیگر قرار می‌دهید، خواهید دید که ویولا کمی از ویولن بزرگتر است و طول بیشتری نسبت به آن دارد. طول یک ویولن فول سایز، در حدود 36 سانتی متر و طول یک ویولا در حدود 39 تا 41 سانتی متر است. همچنین ساز ویولا از ویولن پهن‌تر و عریض‌تر بوده و وزن آن نیز حدودا 10 گرم بیشتر است.
برای ویولن 9 سایز متفاوت در نظر گرفته شده و عموما در ابعاد متفاوتی ساخته و تولید میشود. در حالی که ویولا تنها در 4 سایز عرضه میشود. معمولاً سایزهای کوچک‌تر ویولا برای هنرجویان مبتدی مناسب‌تر است و یا گاهی مبتدی‌ها با ویولن آغاز به کار می‌کنند و وقتی توانایی و تسلط لازم بر ساز را پیدا کردند، مسیر نوازندگی خود را با ویولن آلتو ادامه می‌دهند.
دیگر تفاوت ویولن و ویولا، کلید التو Alto Clef (کلید دو) است. ویولن آلتو سازی است که دارای رنج متوسط صدای آلتو است و تنها ساز زهی است که از Alto Clef برای نشانه‌گذاری استفاده می‌کند. خط میانی نماد Clef نت سی است و به همین دلیل آن را C Clef یا Alto Clef می‌نامند. هنگامی که نوازنده بداند نت سی کجاست، به راحتی می‌تواند نت‌های بالایی و پایینی را تشخیص دهد.ویولن در Treble Clef نواخته میشود که بالاترین رنج در سازهای زهی این خانواده است.
ویولن با صدای سوپرانو در بیشتر ارکسترها و گروه‌ها شناخته میشود. همچو، C Clef اگر به نت میانه دایره پایینی روی Treble Clef توجه کنید، نت G را خواهید دید. بنابراین Treble Clef بانام G Clef شناخته میشود.
از G می‌توان به سمت پایین شمارش کرده و نت C را پیدا کرد و سپس تشخیص هر نتی در بالا یا پایین آن به راحتی قابل تشخیص است. گاهی موسیقی ویولا دارای نت‌هایی خواهد بود که در Treble Clef اجرا میشود. بسیاری از ویولنیست‌ها به راحتی می‌توانند در هر دو حالت بنوازنند و نت‌ها را بخوانند.
وجه تمایز دیگر این دو ساز، سیم‌های آن است. هر دو ساز از چهار سیم تشکیل شده‌اند که البته تعداد سیم‌ها در ویولن‌های برقی گاهی تا شش سیم هم می‌رسد. سیم‌های هر دو ساز را با استفاده از یک تیونر خوب به راحتی می‌توان تنظیم و روی نت‌های مورد نظر کوک کرد.از آنجایی که اندازه ویولا در مقایسه با ویولن بزرگتر است، سیم‌های آن نیز کمی ضخیم‌تر از ویولن است. سیم‌های ساز ویولن شامل G, D, A, E هستند که E در بالاترین آن و G در پایین‌ترین قسمت آن قرار دارد.
همچنین سیم‌ها در یک چهارم پایین‌تر از یکدیگر تنظیم میشوند. سیم‌های ساز ویولا به‌صورت C, G, D, A هستند که A در بالاترین و C در پایین‌ترین قسمت آن قرار دارد. همچنین سیم‌های ویولا یک پنجم پایین‌تر از یکدیگر تنظیم میشوند.
اینکه ویولون التو در دامنه و رنج پایین‌تری در مقایسه با ویولن نواخته میشود، دقیقاً همان چیزی است که نظر طرفداران و نوازندگان این ساز را به خود جلب می‌کند. همچنین خوب است بدانید که سیم‌های ویولا نسبت به ویولن ضخیم‌تر هستند، به همین دلیل نیاز به قدرت بیشتر به هنگام استفاده از آرشه دارند.
از آنجایی که سیم‌ها در هر یک از سازها متفاوت هستند بنابراین دامنه نت‌ها نیز متفاوت خواهد بود. نت‌های ویولا از G یعنی پایین‌ترین تا A و بالاتر به E حرکت می‌کند و در ویولن از C یعنی پایین‌ترین به B و بالاتر به A حرکت می‌کند. (این به رسیدن انگشتان دست نوازنده به نت و خوب نگاه داشتن صدا در همان حالت بستگی دارد).
هر ساز امکان نواختن در 4 اکتاو را فراهم می‌کند. تفاوت ویولن و ویولا در زمینه صدا این است که ساز ویولا می‌تواند نت‌هایی را که چهار گام پایین‌تر از پایین‌ترین نت ویولن است را اجرا کند. این طیف صدا، ویولا را دقیقاً سازی بین ویولن و ویولن سل قرار می‌دهد. به همین دلیل است که ویولا برخلاف ویولن که یک ساز تک و سولو است، بیشتر به عنوان یک ساز هارمونیک مورد استفاده قرار میگیرد. در حقیقت ویولن بیشتر به‌عنوان ملودی لاین در ارکستر نواخته میشود.
صدای ویولا نسبت به ویولن نرم‌تر و عمیق‌تر است. نت‌های بسیاری وجود دارد که هر دو ساز می‌توانند اجرا کنند (G، D و A) ولی حتی با وجود این اشتراکات نیز به این دلیل که ویولا سیم‌های ضخیم‌تری دارد، تفاوت صدای این دو ساز کاملاً مشهود است. زیرا به هنگام آرشه کشی نیاز به وارد کردن نیروی بیشتری دارد. ویولا عموما به این ترتیب است: A4 (لا)، D4 (رِ)، G3 (سُل) و C3 (دو). همین امر سبب میشود تا ساز ویولون التو صدایی کم‌تر و بم‌تر از ویولن داشته باشد. این در حالی است که سیم‌های ویولن به ترتیب E5 (می)، A4 (لا)، D4 (رِ) و G3 (رل) کوک میشوند .
ویولا در ارکستر سمفونیک برای ایجاد عناصر ریتمیک و هارمونیک و ویولن به‌عنوان بخش ملودیک مورد استفاده قرار میگیرد. اگر در یک ارکستر سمفونیک دقت کنید، متوجه می‌شوید که دو بخش ویولن وجود دارد، در صورتی که تنها یک بخش ویولا حضور دارد و می‌توان گفت که ویولن تنها ساز زهی دارای دو بخش در ارکستر سمفونیک‌هاست. دلیل اصلی‌اش هم این است که ویولن به دلیل داشتن سیم E (می) قادر به اجرای نت‌های با فرکانس بالا است.
ساز ویولا سازی زهی، کامپوزیت کوردوفون، لوت، با آرشه نواخته میشود. این ساز در زبان آلمانی: ویولا، در زبان فرانسوی و ایتالیایی: ویولا (viola) نامیده میشود. ویولا یک ساز آلتو در خانواده ویولن (شامل ویولن، ویولا و چلو و دوبل باس) است. ویولا از موادی مشابه با ویولن ساخته شده است و تنها تفاوت آن با ویولن اندازه بزرگتر ویولا است.
