زیکا ویروسی است که از طریق یک پشه به انسان منتقل می شود و در حال حاضر در بخش وسیعی از آمریکای لاتین و کشورهای حوزه کارائیب شیوع یافته و به سرعت در حال گسترش است. سازمان جهانی بهداشت روز پنجشنبه اعلام کرد که پیش بینی می شود امسال بین سه تا چهار میلیون نفر در آمریکا به این ویروس مبتلا شوند.
علت ویروس زیکا
ویروس زیکا بیشتر اوقات از طریق گزش پشه آلوده به فرد منتقل می شود. پشه هایی که به عنوان حامل ویروس شناخته شده اند، شامل دو گونه از پشه های آئدس هستند که در سراسر جهان یافت می شوند. این نوع پشه ها به طور مکرر در ساعات روز حمله می کنند، اما شب ها نیز نیش می زنند. آن ها معمولا در نزدیکی آب راکد تخم گذاری می کنند و می توانند در خانه و همچنین خارج از منزل زنده بمانند.
وقتی پشه شخصی را که قبلا به ویروس زیکا آلوده شده است، نیش می زند، ویروس پشه را آلوده می کند. سپس هنگامی که پشه آلوده فرد دیگری را نیش می زند، ویروس وارد جریان خون آن فرد شده و عفونت پدید می آید. روش های دیگری نیز وجود دارند که کمتر رایج اند، ولی به هر حال می توانند باعث گسترش زیکا شوند. در ادامه به برخی از عوامل اصلی انتشار آن می پردازیم:
مادر به کودک
ویروس زیکا در بارداری و بعد از تولد نوزاد، می تواند از مادر به کودک وی منتقل شود. این ویروس در شیر مادر پیدا شده و گزارش هایی نیز درباره عفونت در نوزادان شیرخوار ارائه شده است. اما هیچ موردی دیده نشده است که اگر نوزاد از شیر مادر مبتلا تغذیه کند، مشکلات سلامتی جدی برای او به وجود آید. اما این ویروس تاثیر زیادی بر جنین دارد.
از طریق رابطه جنسی
ویروس زیکا می تواند از طریق رابطه جنسی محافظت نشده از واژن، مقعد و دهان منتقل شود. ویروس در مایع منی بیشتر از مایعات دیگر بدن مانند خون و ادرار فعال می ماند. یک فرد آلوده می تواند ویروس را قبل از بروز علائم یا پس از فروکش شدن آن، که به عنوان انتقال بدون علامت شناخته می شود، گسترش دهد.بنابراین داشتن رابطه جنسی بدون محافظت، می تواند خطر ابتلا به ویروس زیکا را تا سه ماه پس از سفر افزایش دهد. به همین دلیل زنان بارداری که همسران آن ها اخیرا در منطقه ای که ویروس زیکا در آن شایع است، زندگی می کردند یا به آن سفر کرده اند، باید در حین انجام فعالیت جنسی از کاندوم استفاده کنند یا تا زمان تولد کودک از فعالیت جنسی خودداری کنند. سایر زوجین نیز می توانند با استفاده از کاندوم یا پرهیز از فعالیت جنسی تا ۳ ماه پس از سفر، خطر انتقال ویروس را کاهش دهند.
شرایط آزمایشگاهی
برخی گزارش ها از عفونت های ویروس زیکا در شرایط آزمایشگاهی هم خبر می دهند. البته این مورد هنوز تایید نشده است، ولی توصیه می شود که برای جلوگیری از مواجهه با بیماری، از تماس با خون فرد یا سایر مایعات بدن جلوگیری کنید.
سفر یا زندگی در مناطق خاص
قرار گرفتن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، خطر مواجهه با ویروس زیکا را افزایش می دهد. مناطق پرخطر شامل چندین جزیره اقیانوس آرام، تعدادی از کشورهای آمریکای مرکزی، جنوبی و شمالی و جزایر نزدیک آفریقای غربی است. از آنجا که پشه های حامل ویروس زیکا در سراسر جهان یافت می شوند، احتمال ادامه شیوع بیماری به مناطق جدید هست.
در ایران نیز گاهی این پشه ها دیده شده است، که هنوز صحت بیمار شدن از طریق آن ها تایید نشده است. به طور کلی شیوع این بیماری در کشور بسیار کم است، و فقط هنگام سفر به مناطق گفته شده باید مراقب زیکا باشید. پشه هایی که به عنوان حامل ویروس شناخته شده اند، شامل دو گونه از پشه های آئدس هستند.
علائم ویروس زیکا
از هر ۵ فرد مبتلا به ویروس زیکا ۴ نفر علامت خاصی ندارند و معمولا علائم ۲ تا ۱۴ روز بعد از گزش پشه ایجاد می شود و حدود یک هفته ادامه دارد. البته بیشتر افراد کاملا بهبود می یابند.
شایع ترین علائم ویروس زیکا عبارت اند از:
- جوش؛
- تب خفیف؛
- درد پشت چشم؛
- درد خفیف کمر؛
- خارش سراسری بدن؛
- قرمزی چشم (ورم ملتحمه)؛
- درد مفصل، به خصوص در دست ها و پاها.
سایر علائم و نشانه های ویروس زیکا شامل موارد زیر است:
- سردرد؛
- چشم درد؛
- شکم درد؛
- درد عضلانی؛
- خستگی یا احساس ناراحتی عمومی.
عوارض ویروس زیکا
خطر سقط جنین، زایمان زودرس یا مرده زایی در خانم های باردار مبتلا به ویروس زیکا بیشتر است. همچنین عفونت زیکا در دوران بارداری خطر دچارشدن نوزادان به نقایص جدی (سندروم زیکای مادرزادی) را افزایش می دهد که شامل علائم زیر است:
- اندازه مغز و سر کمی کوچک تر از حالت عادی (میکروسفالی) با جمجمه کمی فرورفته؛
- آسیب مغزی و کاهش بافت مغز؛
- آسیب چشمی؛
- مشکلات مفصلی شامل محدودیت حرکتی؛
- کاهش تحرک به علت حجم زیاد ماهیچه بعد از تولد.
عفونت ویروس زیکا در بزرگ سالان، حتی در افرادی که علائمی ندارند، می تواند باعث عوارض مغزی یا عوارض سیستم عصبی مثل سندروم گیلن بار شود.
تشخیص ویروس زیکا
احتمالا پزشک از سابقه پزشکی و مسافرت شما سؤال می کند. پزشک را در جریان جزئیات مسافرت های خودتان و شریک زندگی تان قرار دهید. این جزئیات شامل اطلاعات مربوط به کشور مذکور، تاریخ مسافرت و محل هایی خواهد بود که احتمالا پشه آنجا بوده است.اگر پزشک به ویروس زیکا مشکوک شود، احتمالا برایتان آزمایش خون یا ادرار تجویز می کند. از نمونه خون و ادرار می توان برای بررسی سایر بیماری هایی که توسط پشه منتقل می شوند هم استفاده کرد.اگر باردار هستید و علائم ویروس زیکا را ندارید، در خصوص انجام آزمایش با پزشک مشورت کنید.
اگر باردار هستید و علائم ویروس زیکا را دارید، ممکن است پزشک یکی از روش های زیر را به شما پیشنهاد بدهد:
- انجام سونوگرافی برای بررسی مشکلات مغز جنین؛
- آمنیوسنتز که در این حالت سوزنی را وارد رحم می کنند و نمونه ای از مایع آمنیون برای بررسی ویروس زیکا برداشته می شود.
درمان زیکا
درمان خاصی برای ویروس زیکا وجود ندارد. برای کاهش علائم، زیاد استراحت کنید و آب فراوان بنوشید تا از کم آبی جلوگیری کنید. استامینوفن هم می تواند به کاهش درد مفصل و تب کمک کند.
علائم ویروس زیکا شبیه سایر بیماری های منتقل شونده توسط پشه مثل تب دنگی است. تا زمانی که ابتلا به تب دنگی توسط پزشک رد نشده است، از داروهای زیر استفاده نکنید:
- آسپرین؛
- ایبوپروفن؛
- ناپروکسن سدیم.
این داروها می توانند عوارض تب دنگی را تشدید کنند.
ویروس زیکا در حال حاضر کجاست؟
ویروس زیکا در حال حاضر به طول محلی در باربادوس، بولیوی، کِیپ ورد، کلمبیا، جمهوری دومینیکن، اکوادور، ال سالوادور، گینۀ فرانسوی، گوادولوپ، گواتمالا، گویان، هاییتی، هندوراس، مارتینیک، پانامه، پاراگوئه، پورتوریکو، سن مارتین، سورینام، ساموا، ویرجین آیلندز ایالات متحده و ونزوئلا شیوع پیدا کرده است.
چطور می توانید از خود در برابر زیکا مراقبت کنید؟
در حالی هیچ درمان یا واکسنی برای زیکا وجود ندارد، تنها راه محافظت فعلی در برابر ویروس زیکا اجتناب از مسافرت به نواحی ای است که ویروس در آنها فعال است. اگر به کشوری سفر می کنید که ویروس زیکا در آن شایع است، اقدامات لازم برای گزیده نشدن از سوی پشه را در پیش بگیرید؛ اقداماتی نظیر: استفاده از دفع کننده های پشه، پوشیدن شلوار بلند و پیراهن آستین بلندی که ضخامت کافی برای جلوگیری از نیش پشه را داشته باشد، و خوابیدن در محیطهای دارای کولر و پنجره.
اگر به زیکا مبتلا شدید، تا یک هفته نگذارید پشه شما را نیش بزند، تا از شیوع ویروس به دیگران جلوگیری شود. آئدس آژیپتی ماده، ناقل اصلی زیکا است و برای نیش زدن روز را ترجیح می دهد و محیط داخل را به بیرون ترجیح می دهد. بسته نگاه داشتن درها و پنجره ها برای جلوگیری از ورود پشه ضروری است.
چه اقداماتی برای جلوگیری از زیکا در حال انجام است؟
پژوهشگران در لابراتوارهای سراسر جهان به سختی مشغول کارند تا واکسن زیکا را بسازند. به گفتۀ دکتر فاسی، آزمایش کلینیکال برای یک واکسن زیکا ممکن است امسال انجام شود.
او می گوید: “اگرچه این واکسن در حال گذراندن مراحل خود است، اما مهم است که بدانیم این واکسن را امسال و حتی چند سال آینده نخواهیم داشت، هر چند که شاید بتوانیم امسال آزمایش کلینیکال آن را امسال آغاز کنیم.” تا زمانی که این تلاشها به ثمر بنشیند، مسئولان بهداشتی بکارگیری روشهای متدوال کنترل پشه نظیر استفاده از سموم آفت کش و خالی کردن آبهای راکد را که محل تولید مثل پشه ها هستند، در دستور کار قرار داده اند.
مطالعات نشان می دهد که روش خالی کردن آبهای راکد، تنها اثرگذاری کوچکی دارد، چرا که تخلیۀ تمامی نواحی تولید مثل پشه ها امکانپذیر نیست. مسئلۀ دیگری که بر پیچیدگی این معضل می افزاید این است که پشۀ آئدس آئژیپتی به گونه ای تکامل یافته که می تواند در نزدیکی انسان زندگی کند و در گلدانها و دیگر منابع کوچک آب تولید مثل کند.
یک راه پیشگیری دیگر استفاده از OX513A است؛ یک آئدس آئژیپتیِ نر دستکاری ژنتیکی شده. این مخلوق شرکت بریتانیایی اوکستیک، به نوعی دستکاری شده است که ژنی را منتقل می کند که باعث مرگ فرزندانش شود. از آنجایی که ماده ها تنها یک بار جفت گیری می کنند، از لحاظ تئوری این امر می تواند به کاهش سرعت رشد جمعیت پشه ها بیانجامد. هر یک OX513Aها با نشانگر فلورسنت مشخص شده و دانشمندان می توانند آن را تشخیص دهند.
آزمایشهای میدانی این پشۀ دستکاری شده در برزیل در سال ۲۰۱۱ بسیار موفق بوده است و به گفتۀ شرکت اوکسیتک توانسته تا ۹۹ درصد از جمعیت هدفگیری شده را نابود کند. رهاسازی نرهای دستکاری شده در ناحیۀ پدرا برانکای برزیل در سال ۲۰۱۴، با ۹۲ درصد موفقیت همراه بود. این پشه در جزایر کایمن، مالزی و پاناما نیز تست شده است.
سال گذشته اوکسیتک اعلام کرد که برنامه دارد تاسیسات تولید پشۀ OX513A را در پیراسیکابای برزیل راه اندازی کند که قادر خواهد بود از جمعیت ۳۰۰۰۰۰ نفری این ناحیه محافظت کند.
در مورد سنکوپ چه می دانید؟
