هرساله در گوشه و کنار ایران سفره های نوروزی با رنگ و بوی مختلف چیده می شود و تردیدی نیست که برخی ویژگی های مراسم نوروز در طی زمان و در بین اقوام مختلف تغییر کرده است. با این حال سفره های نوروزی که درحال حاضر به آن هفت سین می گویند، نماد دیگری از آغاز سال نوست. روایت های مختلفی درباره سفره اصیل و قدیمی نوروزی ایرانیان وجود دارد.
سفره های نوروزی ایرانیان باستان
عدد هفت در زبان باستانی به نام امرداد است. امرداد معنای جاودانگی می دهد. هفت برای ایرانیان باستان مقدس بود و از آن برای مفاهیم خوش یمنی و فال نیک استفاده می کردند. بنابراین هفت نماد را بر سفره عیدنوروزی می چینند. عده ای می گویند قبل از حضور هفت سین در زندگی ایرانیان هفت شین و قبل تر هفت چین و هفت میم وجود داشته است.
«هفت شین» را بعضی محققان هم تایید کرده اند. گزینه های هفت شین از شهد، شیر، شراب، شکر، شمع، شمشاد و شابه (میوه ای شبیه سیب) تشکیل می شد. محققان می گویند، شراب به دلیل باورهای اسلامی، جایش را به سرکه داده و به این ترتیب هفت شین به هفت سین تبدیل شد. جالب است بدانید در یکی از روستاهای شیراز سفره هفت میم برای نوروز می گسترند و بر آن مرغ و ماهی و مسقطی و مویز و… می گذارند.
عده ای نیز گفته اند که سفره اصیل زرتشتیان که یکی از قدیمی ترین سفره های نوروزی است، نه هفت سین است، نه هفت شین و نه هفت میم. بلکه مانند سفره گاهنبار، مجموعه ای از نمادهای هفت امشاسپندان و هفت آفرینش خداوند است.
آیینه، چراغ روشن، قندسبز، گلدانی پر از شاخه های همیشه سبز مانند مورت و سرو، یک کاسه پر از آب که روی آن برگه های آویشن ریخته اند و در آن یک انار سکه زده انداخته اند، یک کاسه میوه های خشک مانند انجیر، برگه هلو، آلوی خشک و . . . که سه روز در آب خیسانده شده است، یک کاسه پالوده سفید، یک کوزه سفالی نو پر از آب که روی دهانه آن یک تخم مرغ رنگ کرده می گذارند، یک سبد پر از سبزی تازه، یک بشقاب پر از چِنگال (ترکیبی از نان و خرما و روغن حیوانی که با دارچین و چاشنی های دیگر ورز داده می شود) و کماچ نوروزی که فقط مخصوص این جشن پخته می شود، یک ظرف سبزه که معمولاً گندم است، مهمترین لوازم سفره نوروزی زرتشتیان را تشکیل می دهد. بعضی دیگر از محققان در نظریاتشان به هفت «سینی» (طبق) پر از خوراکی اشاره کرده اند یا اصل را «هفت چین» به معنی هفت چیدنی دانسته اند.
دلیل تغییر هفت شین به هفت سین
در دوران ساسانیان و پیش از اسلام ایرانیان سفره ای به نام «هفت شین» می گستراندند که شامل شمع، شراب، شهد، شمشاد، شربت، شقایق بوده است. پس از آمدن اسلام به ایران و حرام اعلام شدن «شراب» آنها، خواهر و همزاد شراب را که سرکه می شد، بر سر سفره قرار می دادند و اینگونه شین به سین تغییر پیدا کرد.
فلسفه عدد «هفت» سین های نوروزی
در زبان باستانی عدد هفت به نام "امرداد" است که معنای زندگی و جاودانگی را می دهد بنابراین ایرانیان باستان هفت واژه را به نشانه آن گزینه کرده و بر خوان نوروزی می چینند. هفت برای ایرانیان باستان مقدس بوده و برای مفاهیم مثبت، خوش یمنی و فال نیک استفاده از عدد هفت استفاده می کردند مثلا هفت رنگ رنگین کمان، هفت خان رستم در شاهنامه، هفت آسمان، هفت اقلیم، هفت روز هفته، هفت فرشته، هفت شهر عشق در عرفان، هفت پیکر و ... .
عدد هفت در قرآن کریم و نزد مسلمانان نیز اهمیت دارد و از عدد هفت در برخی از آیه ها و سوره های قرآن نام برده شده است. برای مثال حج هفت مرحله دارد و نخستین قاریان نیز هفت نفر بوده اند.
مفهوم نمادهای سفره هفت سین
سال هاست که سفره هفت سین را در سال نو در خانه هایمان می چینیم و سعی می کنیم تا ظاهری هر چه زیباتر و باشکوه تر به آن ببخشیم. اما بد نیست بدانیم که چه فلسفه ای پشت این سفره هفت سین نوروزی و هر یک از اجزای سفره هفت سین وجود دارد.
سین اول؛ سیر
سیر نماد میکروب زدایی و پاکیزگی محیط زیست و سلامت بدن و نیز زدودن چشم زخم است که باید حتماً بر سر سفره هفت سین نهاده شود. به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را می گریاند. امروزه سیر نماد سیری چشم و دل است.
سین دوم؛ سبزه
سبزه نمادی از سرسبزی، برکت، روزی و نشاط است. این سبزه را در سفره هفت سین به نشانه پیوند میان بشریت و نیکو سیرتی می گذارند. ایرانیان معتقدند که وجود سبزه در سفره هفت سین، شادابی و خرمی را در طول سال به همراه دارد. مرسوم است که سبزه را تا روز سیزدهم نوروز که سیزده به در خوانده می شود نگاه داشته و همراه با آن بدی ها و کدورت ها را دور بریزند. همچنین برخی معتقدند که گره زدن سبزه در روز سیزده به در سبب باز شدن بخت جوانان دم بخت می شود
سین سوم؛ سیب
سیب، نماد سلامتی و زیبایی است و سیبی که سر سفره می گذارند، نشان از دوری از گزند و آسیب دارد. رسم است که سیب را مادربزرگ یا پدربزرگ خانواده سر سفره هفت سین بگذارند؛ به این دلیل که همیشه بزرگترهای یک خانواده نگران سلامتی اعضای خانواده شان هستند.
سین چهارم؛ سنجد
سنجد را به این نیت در سفره هفت سین می گذارند که هر کسی با خویشتن عهد کند، با آغاز سال جدید هر کاری را سنجیده انجام دهد؛ چرا که سنجد نماد سنجیده عمل کردن و نشانه گرایش به عقل است. سنجد نماد فرزانگی و زایش است. سنجد میوه ای است که وقتی بارور می شود و بویش در فضا پراکنده می شود. پرورش دهنده قوای احساسی آدمی نیز هست. به همین دلیل برخی بر این باورند که سنجدی که سر سفره هفت سین گذاشته می شود، نماد عشق انسان ها به یکدیگر نیز است.
سین پنجم؛ سرکه
سرکه، نماد تسلیم و رضاست. زندگی پیوسته توام با رنج و مشقت و زحمت است و هیچ انسان متعهد و با مسئولیتی نیست که بدون دغدغه بتواند به زندگی ادامه دهد. خداوند، زمین و آسمان و انسان را آسوده و بی غم نیافرید و در هر مشقتی که می رسد ، حکمتی نهفته است و سرکه گویای تسلیم در برابر حکمت خداوند بزرگ و حکیم است. از سرکه در ادبیات و تمثيل ایرانی در توصیف اضطراب و اشک و گریه استفاده می شود و مولانا از گریه و آزار با عنوان سرکه فشانی یاد می کند. سرکه سر سفره هفت سین ما را به پذیرش ناملایمات زندگی دعوت می کند.
سین ششم؛ سمنو
سمنو یکی دیگر از سین های سفره هفت سین است و سمبل قدرت است. سمنو مظهر صبر و مقاومت و عضو عدالت و قدرت است. سمنو غذایی مقوی است که از آرد و گندم تهیه می شود، به آن غذای مرد آفرین می گویند و سرشار از ویتامین E و مواد مغذی است و سمنو به عنوان نماینده ای از جهان قدرت بر سفره هفت سین می رود. از طرف دیگر چون طبخ سمنو دشوار است و برای تهیه ی آن باید از کمک دوستان و همسایگان استفاده نمود، از این دریچه سمنو نماد توجه به دیگران و همکاری و همبستگی تلقی شده است.
سین هفتم؛ سماق
در فرهنگ کهن ایران، سماق نماد صبر و بردباری و تحمل دیگران بوده است. در گذشته سماغ را به صورت کوبیده در سفره هفت سین می گذاشتند که این نیز باید توسط پدر خانواده در سفره گذاشته شود.
سایر اجزای سفره هفت سین
سفره هفت سین نوروزی اجزای دیگری دارد که عبارتند از:
کتاب مقدس
کتاب مقدس هم یکى از اجزای اصلى سفره هفت سین است و براساس آن هر خانواده اى به تناسب مذهب خود، کتاب مقدسى را که قبول دارد بر سفره مى گذارد. سلمانان قرآن، زرتشتیان اوستا و کلیمیان تورات را بر بالاى سفره هایشان جاى مى دهند.
ماهی قرمز
جالب است بدانید در هیچ کدام از مراسم سنتی مان در مورد نوروز ماهی قرمز جایگاهی ندارد. در میان رسوم زرتشتی در سفره عید انار به نشانه باروری و عشق و یا سیب سرخ درون ظرف آب مقدس رها می شود تا عشق و باروری همچنان پاینده بماند.
آینه
سکه
سکه، سین مدرن سفره هفت سین است و جزو هفت سین به حساب نمی آید؛ بعد ها به سفره اضافه شده است تا نمادی برای افزایش دارایی باشد.
سنبل
شمع
شمع نماد روشنایی و فروغ است.
نبات و شیرینی
نبات سَمبل شیرین کامی است. افراد با قرار دادن این نماد بر روی سفره سالی پر از خاطرات شیرین را آرزو می کنند.
تخم مرغ
تخم مرغ های رنگی زینت بخش سفره هفت سین هستند. این تخم مرغ ها نشانه ی زایش و ادامه ی زندگی و حیات هستند.
در این مقاله با سفره هفت سین و مفهوم هر یک از اجزای تشکیل دهنده آن آشنا شدیم، امیدواریم مورد توجه تان قرار گرفته باشد.
آشنایی با مراسم قند شکنی
