قرآن کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که به وسیله جبرئیل به حضرت محمد(ص)، وحی شد. مسلمانان محتوا و الفاظ قرآن را نازلشده از سوی خداوند میدانند؛ همچنین معتقدند قرآن، معجزه و نشانه پیامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی است. این کتاب بر معجزهبودن خود تأکید کرده و دلیل اعجازش را آن دانسته است که کسی نمیتواند مانندی برای آن بیاورد.
نخستین آیات قرآن ابتدا در غار حراء، واقع در کوه نور به پیامبر اسلام، وحی شد. دیدگاه مشهور این است که آیات آن، هم از طریق فرشته وحی و هم بدون واسطه و به صورت مستقیم، بر پیامبر نازل میشده است. به باور بیشتر مسلمانان، نزول قرآن به صورت تدریجی صورت گرفته است؛ اما برخی بر این باورند که علاوه بر نزول تدریجی آیات، آنچه قرار بوده است در یک سال بر پیامبر(ص) نازل شود، در شب قدر هم یکجا بر او نازل میشده است.
آیات قرآن در زمان پیامبر(ص) به صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته میشد. پس از رحلت پیامبر(ص)، آیات و سورههای قرآن توسط اصحاب جمعآوری شد؛ اما نسخههای بسیاری تدوین شد که در ترتیب سورهها و قرائت، با هم متفاوت بودند. به دستور عثمان نسخه واحدی از قرآن تهیه شد و دیگر نسخههای موجود را از بین بردند. شیعیان به پیروی از امامان خود، این نسخه را درست و کامل میدانند.
قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشهورترین نامهای قرآن است. قرآن 114 سوره و بیش از 6000 آیه دارد و به 30 جزء و 120 حزب تقسیم شده است. در قرآن، از موضوعاتی چون توحید، معاد، غزوات پیامبر اسلام(ص)، داستانهای انبیاء، اعمال شرعی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و نفاق، سخن به میان آمده است.
...
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَىٰ أَوْلِیَاءَ ۘ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ﴿51﴾ فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَىٰ أَنْ تُصِیبَنَا دَائِرَهٌ ۚ فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نَادِمِینَ ﴿52﴾ وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا أَهَٰؤُلَاءِ الَّذِینَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ ۙ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ ۚ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِینَ ﴿53﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَهَ لَائِمٍ ۚ ذَٰلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ﴿54﴾ إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ ﴿55﴾ وَمَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ ﴿56﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاءَ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ﴿57﴾
وَإِذَا نَادَیْتُمْ إِلَى الصَّلَاهِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْقِلُونَ ﴿58﴾ قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلُ وَأَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَاسِقُونَ ﴿59﴾ قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذَٰلِکَ مَثُوبَهً عِنْدَ اللَّهِ ۚ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَهَ وَالْخَنَازِیرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ ۚ أُولَٰئِکَ شَرٌّ مَکَانًا وَأَضَلُّ عَنْ سَوَاءِ السَّبِیلِ ﴿60﴾ وَإِذَا جَاءُوکُمْ قَالُوا آمَنَّا وَقَدْ دَخَلُوا بِالْکُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُوا بِهِ ۚ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا کَانُوا یَکْتُمُونَ ﴿61﴾ وَتَرَىٰ کَثِیرًا مِنْهُمْ یُسَارِعُونَ فِی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ ۚ لَبِئْسَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿62﴾ لَوْلَا یَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ ۚ لَبِئْسَ مَا کَانُوا یَصْنَعُونَ ﴿63﴾ وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَهٌ ۚ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا ۘ بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشَاءُ ۚ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیَانًا وَکُفْرًا ۚ وَأَلْقَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَىٰ یَوْمِ الْقِیَامَهِ ۚ کُلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ ۚ وَیَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا ۚ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ ﴿64﴾
وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلَأَدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ ﴿65﴾ وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاهَ وَالْإِنْجِیلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ ۚ مِنْهُمْ أُمَّهٌ مُقْتَصِدَهٌ ۖ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا یَعْمَلُونَ ﴿66﴾ یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ ﴿67﴾ قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَسْتُمْ عَلَىٰ شَیْءٍ حَتَّىٰ تُقِیمُوا التَّوْرَاهَ وَالْإِنْجِیلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ ۗ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیَانًا وَکُفْرًا ۖ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ ﴿68﴾ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَىٰ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ﴿69﴾ لَقَدْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ رُسُلًا ۖ کُلَّمَا جَاءَهُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَىٰ أَنْفُسُهُمْ فَرِیقًا کَذَّبُوا وَفَرِیقًا یَقْتُلُونَ ﴿70﴾
وَحَسِبُوا أَلَّا تَکُونَ فِتْنَهٌ فَعَمُوا وَصَمُّوا ثُمَّ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَصَمُّوا کَثِیرٌ مِنْهُمْ ۚ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ ﴿71﴾ لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ ۖ وَقَالَ الْمَسِیحُ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ ۖ إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّهَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ ۖ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصَارٍ ﴿72﴾ لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَهٍ ۘ وَمَا مِنْ إِلَٰهٍ إِلَّا إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۚ وَإِنْ لَمْ یَنْتَهُوا عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿73﴾ أَفَلَا یَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَیَسْتَغْفِرُونَهُ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿74﴾ مَا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّیقَهٌ ۖ کَانَا یَأْکُلَانِ الطَّعَامَ ۗ انْظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الْآیَاتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّىٰ یُؤْفَکُونَ ﴿75﴾ قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا ۚ وَاللَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ﴿76﴾
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا کَثِیرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِیلِ ﴿77﴾ لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَىٰ لِسَانِ دَاوُودَ وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ۚ ذَٰلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ ﴿78﴾ کَانُوا لَا یَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْکَرٍ فَعَلُوهُ ۚ لَبِئْسَ مَا کَانُوا یَفْعَلُونَ ﴿79﴾ تَرَىٰ کَثِیرًا مِنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُوا ۚ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ ﴿80﴾ وَلَوْ کَانُوا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالنَّبِیِّ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیَاءَ وَلَٰکِنَّ کَثِیرًا مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿81﴾
...
ای مؤمنان! یهود و نصاری را سرپرست و دوست خود نگیرید، آنان دوستان یکدیگرند [و فقط به روابط میان خود بر ضد شما وفادارند،] هرکس از شما سرپرستی و دوستی آنان را بپذیرد قطعاً در زمرۀ آنان خواهد بود، بیتردید خداوند مردم ستمکار را هدایت نمیکند (51) کسانی که در دلهایشان [در مورد پیروزشدن اسلام بر دیگر فرهنگها] بیماری [شک و تردید] است میبینی که در مورد [دوستی با] یهود و نصاری شتاب میورزند، [و بر اساس خیال باطلشان که مبادا اسلام و مسلمانان تکیهگاه استواری نباشند] میگویند: میترسیم آسیبِ ناگواری به ما برسد، [پس لازم است با یهود و نصاری دوستی کنیم.] امید است خداوند از سوی خود پیروزی یا خیر دیگری [برای مسلمانان] پیش آرد تا [این بیماردلان] بر آنچه در دلهایشان پنهان میداشتند پشیمان شوند (52) مؤمنان [پس از پیروزی، به یکدیگر] میگویند: آیا این [بیماردلان] آنان هستند که با سوگندهای مؤکدشان به خدا سوگند میخوردند که همراه [و همراز] شمایند؟! [ولی روشن شد که دروغ میگفتند، و به سبب دوستی با یهود و نصاری] اعمالشان نابود و [بیاثر] گشت، در نهایت از تباهکنندگانِ [همۀ سرمایۀ وجودی خود] شدند (53) ای مؤمنان! هرکس از شما از دین خود برگردد [و به آیینهای ضد اسلام روی آورَد زیانی به خدا و پیامبر نمیرساند]، خداوند بهزودی گروهی را میآورد که محبوب خدایند و خداوند هم محبوب آنان است، در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر کافران سرسخت [و قدرتمند]، همواره در راه خدا جهاد میکنند و از سرزنشِ هیچ سرزنشکنندهای نمیهراسند، این احسان خداست که به هرکس بخواهد میدهد؛ خداوند بسیار عطاکننده و داناست (54) سرپرست و دوست واقعی شما فقط خدا و پیامبر اوست، و نیز مؤمنانی [چون علیبنابیطالب علیه السلام] که همواره نماز را [با شرایط ویژهاش] برپامیدارند و درحال رکوع به تهیدستان صدقه میدهند (55) و آنانکه خدا و پیامبرش و مؤمنانی [چون امامان معصوم علیهمالسلام] را به سرپرستی و دوستی بپذیرند [حزب خدایند و] مسلّماً حزب خدا فقط [همهجا و در هر زمان] پیروزند (56) ای مؤمنان! کسانی که دین شما را به مسخره و بازیچه گرفتهاند سرپرست و دوست خود نگیرید! چه از اهل کتاب باشند و چه از کافران، اگر مؤمن هستید از خدا [اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزید! (57)
چون مردم را برای نماز فرا میخوانید آن را به مسخره و بازیچه میگیرند، این [کار زشتشان] به سبب آن است که آنان گروهی هستند که [در حقایق الهی و معارف وحی] اندیشه نمیکنند (58) بگو: ای اهل کتاب! جز این را بر ما عیب میگیرید که ما به خداوند و آنچه [از سوی او] بر ما نازل شده، و آنچه پیش از ما [بر پیامبران] نازل گشته ایمان آوردهایم؟! همانا [این عیبجویی شما به علت این است که] بیشتر شما منحرف و نافرمان هستید (59) بگو: آیا شما را از کسانی خبر دهم که کیفرشان [از مؤمنانی که به گمانتان از ایمانشان عیب میگیرید، و سزاوار عذابشان میدانید] نزد خداوند بدتر است؟ [آنان] قومی [از خود شما هستند] که خداوند [از رحمت خود] طردشان کرده، و بر آنان خشم گرفته، و برخی از آنان را بهصورت بوزینه و خوک درآورده، و [نیز آنانکه بهجای خدا] طاغوت[هر شیطان فریبنده و بت و هر طغیانگری] را پرستیدند! اینانند که جایگاهشان بدتر، و از راه راست گمراهترند (60) چون نزد شما آیند میگویند: ایمان آوردیم. درحالیکه با کفر بر شما وارد میشوند و با کفر بیرون میروند، خداوند به آنچه [ از کفر و نفاق] که همواره پنهان میکنند داناتر است (61) بسیاری از آنان را میبینی که بهسوی گناه و تجاوز [از حدود خدا] و حرامخواری میشتابند، هرآینه بد است اعمالی که همواره انجام میدادند (62) چرا الهیمسلکان و عالِمان یهود، آنان را از گفتار گناهآلود و حرامخواری باز نمیدارند؟ قطعاً بد است سکوتی که همواره پیش میگرفتند! (63) یهود گفتند: دست [قدرت] خدا [برای تأمین رزق و تصرف در امور آفرینش و تشریع بعضی از قوانین تکوینی و تشریعی] بسته است! دستهای خودشان بسته باد! و بر آنان به سبب گفتار [باطل]شان لعنت باد! بلکه دست [قدرتِ خداوند بهصورت کامل و بینهایت] همواره گشوده و باز است، هرگونه که بخواهد انفاق میکند، مسلّماً آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده بر سرکشی و کفر بسیاری از آنان میافزاید، ما میان آنان تا روز قیامت کینه و دشمنی انداختیم، هرگاه آتشی برای جنگ [با مؤمنان] افروختند خدا آن را خاموش کرد، همواره در زمین به تبهکاری و فتنه انگیزی میکوشند، خداوند تبهکارانِ فتنهانگیز را دوست ندارد (64)
اگر اهل کتاب ایمان [واقعی به خداوند و پیامبر اسلام] میآوردند و [از خدا اطاعت کرده، از محرّماتش] اجتناب میکردند، قطعاً گناهانشان را محو میکردیم و در بهشتهای پرنعمت واردشان میساختیم (65) اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را از سوی پروردگارشان به آنان نازل شده [باور داشتند و به آیاتش] عمل میکردند، بیتردید از برکات آسمان و زمین بهرهمند میشدند، از آنان گروهی میانهرو هستند و بسیاری از آنان آنچه را انجام میدهند بد است (66) ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت [دربارۀ معرفی علیبنابیطالب علیه السلام به مقام ولایت و امامت بر امت] بر تو نازل شده ابلاغ کن! اگر انجام ندهی پیام خدا را به مردم نرساندهای! خداوند تو را از [گزند] مردم حفظ میکند، مسلّماً خداوند قوم کافر را هدایت نمیکند (67) بگو: ای اهل کتاب! شما بر مسلک قابل اعتنایی نیستید تا زمانی که به تورات و انجیل و آنچه را از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده عمل کنید، بیتردید آنچه [چون قرآن] از سوی پروردگارت بر تو نازل شده بر سرکشی و کفرِ بسیاری از آنان میافزاید، پس بر [سرکشی و کفرِ] قومِ کافر غمگین مباش (68) مسلّماً کسانی که [به ظاهر] ایمان آوردند، و یهودیها و صابئیها و نصاری هرکدامشان [قلباً] به خدا و روز قیامت مؤمن شوند، و کار شایسته انجام دهند نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین شوند (69) هرآینه ما از بنیاسرائیل [بر اطاعت از احکام و قوانین تورات و پیروی از موسی] پیمان گرفتیم، و پیامبرانی بهسوی آنان فرستادیم، هرگاه پیامبری آنچه دلخواهشان نبود برای آنان میآورْد گروهی را منکر میشدند و گروهی را میکشتند (70)
و پندارشان این بود که [برای آنان] عذابی در کار نیست، برایناساس [از دیدن واقعیات] کور، و [از شنیدن آیات حق] کر شدند، سپس [بعد از آگاهی و توبهکردن،] خداوند توبۀ آنان را پذیرفت، باز بسیاری از آنان کور و کر شدند، خداوند به آنچه انجام میدهند بیناست (71) آنانکه [از روی اعتقاد] گفتند: خدا همان مسیح فرزند مریم است، مسلّماً کافر شدند، درحالیکه مسیح گفت: ای بنیاسرائیل! خداوندِ یکتا را که پروردگارِ من و پروردگار همۀ شماست بپرستید، مسلّماً هرکس برای خداوند [در ربوبیت و خالقیت] شریک قائل شود خداوند بهشت را بر او حرام کرده، و جایگاهش آتش است، و برای ستمکاران هیچ یاوری نخواهد بود (72) آنانکه گفتند: خدا یکی از [این] سه [عنصر: پدر، پسر و روحُالقُدُس] است. قطعاً کافر شدند، درحالیکه هیچ معبودی جز خداوند یکتا وجود ندارد، و اگر از آنچه میگویند بازنایستند قطعاً به کافرانِ از آنان عذاب دردناکی خواهد رسید (73) آیا [با توبهکردن از عقیدۀ شرکآلودِ تثلیث] بهسوی خدا بازنمیگردند و از او درخواست آمرزش نمیکنند؟ درحالیکه خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است (74) مسیح فرزند مریم جز فرستادهای [از سوی خدای یکتا] نیست که پیش از او پیامبرانی [آمدند و] درگذشتند، و مادرش زنِ [درستکردار و] راستگفتاری بود، هر دو [مانند دیگر انسانها] غذا میخوردند، با دقت بنگر چگونه دلایل را برای آنان بیان میکنیم [تا بدانند تولدیافتگان و نیازمندانِ به خوراک، خدا نیستند،] آنگاه با دقت بنگر که آنان را چگونه [از حق بهسوی باطل] بازشان میگردانند؟! (75) بگو: آیا بهجای خداوند چیزی را میپرستید که اختیار هیچ زیان و سودی را برای شما ندارد؟! درحالیکه خداوند شنوا[ی همۀ گفتارها] و دانا[ی به همۀ امور] است (76)
بگو: ای اهل کتاب! در دینتان به ناحق، غلوّ [و گزافهگویی] نداشته باشید! و از خواستههای [نامشروعِ] گروهی که یقیناً پیش از این گمراه شدند و بسیاری را به گمراهی کشیدند و از راه راست به بیراهه رفتند پیروی نکنید! (77) کافران از بنیاسرائیل به زبان داود و عیسیبنمریم لعنت شدند، لعنت شدنشان بدین سبب بود که [از فرمانهای خدا و پیامبران] سرپیچی کردند، و همواره [از حدود الهی] تجاوز داشتند (78) آنان یکدیگر را از کارهای زشتی که مرتکب میشدند باز نمیداشتند، هرآینه بد بود آنچه را پیوسته انجام میدادند! (79) بسیاری از آنان را میبینی با کافران رابطۀ دوستی دارند، مسلّماً بد است آنچه به دست خودشان برای قیامتشان پیش فرستادهاند، و نتیجهاش این است که خداوند بر آنان خشمگین شده، و هم آنان در عذاب جاودانهاند (80) اگر به خداوند و پیامبر و آنچه بر او نازل شده ایمان میآوردند قطعاً کافران را به عنوان دوست خود انتخاب نمیکردند؛ ولی بسیاری از آنان منحرف و نافرمانند (81)
در هنگام خواندن آیه 54 سوره مائده از حزب بیست و چهارم قرآن کریم می خوانیم که می فرماید:
« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکَفِرِینَ یُجَهِدُونَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَهَ لَا ئِمٍ ذَ لِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَآءُ وَاللَّهُ وَسِعٌ عَلِیمٌ »
ترجمه
اى کسانى که ایمان آوردهاید! هر کس از شما که از دین خود برگردد (به خدا ضررى نمىزند، چون) خداوند در آینده قومى را خواهد آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز خدا را دوست دارند. آنان نسبت به مؤمنان نرم و فروتن و در برابر کافران سرسخت و قاطعند، در راه خدا جهاد مىکنند و از ملامت هیچ ملامتکنندهاى نمىهراسند. این فضل خداست که به هر که بخواهد (وشایسته ببیند) مىدهد و خداوند وسعتبخش بسیار داناست.
نکته ها
در روایت است: چون این آیه نازل شد، پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله دست به شانه سلمان فارسى زد و فرمود: هموطنان تو مصداق این آیهاند. [115]
در آیات قبل، خطر سلطه کفار و منافقان مطرح بود، اینجا سخن از ارتداد است. شاید اشاره به این باشد که نفاق و دوستى و رابطه با کفّار و پذیرش سلطه آنان، به ارتداد مىانجامد.
امام باقرعلیه السلام دربارهى «یحبّهم و یحبّونه» فرمود: مراد علىّ علیه السلام و شیعیان اویند. [116]
در روایات شیعه و سنّى آمده است که پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله در جنگ خیبر، پس از ناکامى فرماندهان در فتح قلعههاى دشمن فرمود: به خدا سوگند فردا پرچم را به دست کسى مىدهم که خدا و رسول او را دوست دارند، او هم، خدا و رسول را دوست دارد و پیروزى را به ارمغان مىآورد. آنگاه پرچم را به دست على علیه السلام داد. [117]
--------------------------------------------------------------------------------
115) تفسیر نورالثقلین.
116) تفسیر فراتکوفى، ص123.
117) احقاقالحقّ، ج 3، ص 200.
پیام ها
1- مؤمن باید به فکر عاقبت خود باشد، چه بسا مؤمنانى که مرتدّ شوند. «یا ایها الّذین آمنوا مَن یرتدّ»
2- رهبر روشن ضمیر، باید احتمال ارتداد و برگشت پیروان خود را بدهد. «مَن یرتدّ منکم»
3- کفر یا ارتداد گروهى از مؤمنان، ضربه به راه خدا نمىزند. «فسوف یأتى اللّه...»
4- ارتداد، ثمرهى نداشتن معرفت و محبّت نسبت به دین و خداست. «یأتى اللّه بقوم یحبّهم و یحبّونه»
5 - خداوند، نیازى به ایمان ما ندارد. «فسوف یأتى اللّه»
6- در راه ایمان و شکستن سنّتها و عادات جاهلى نباید از سرزنشها و هوچىگرىها و تبلیغات سوء دشمن ترسى داشت و تسلیم جوّ و محیط شد. «لا یخافون لومه لائم»
7- رفتار مسلمان، نرمش با برادران دینى و سرسختى در برابر دشمن است و هیچ یک از خشونت و نرمش، مطلق نیست. «اذلّه على المؤمنین أعزّه على الکافرین»
8 - فضل خدا تنها مال و مقام نیست، محبّت خدا و جهاد در راه او و قاطعیّت در دین هم از مظاهر لطف و فضل الهى است. «ذلک فضل اللَّه»
9- دوستى متقابل میان بنده و خدا، از کمالات بشر است. «یحبّهم و یحبّونه»
10- با نوید جایگزینى دیگران، جلو یأس و ترس را بگیرید. «من یرتدّ... فسوف یأتى... و لایخافون»
11- مؤمن واقعى کسى است که هم عاشق و هم محبوب خدا باشد. «یحبّهم و یحبّونه»
12- کسى که ایمان واقعى دارد، هرگز در برابر کافران احساس حقارت نمىکند. «اعزّه على الکافرین»
13- دلى که از محبّت خدا خالى شد بیمار و وابسته به کفّار مىشود، ولى دلى که از مهر خدا پر است هرگز وابسته نمىشود. «فى قلوبهم مرض یسارعون فیهم... یحبّهم و یحبّونه... اعزّه على الکفارین»
14- اسلام رو به گسترش است، تنها به ریزشها نگاه نکنیم به رویشها نیز نگاه کنیم. «من یرتدّ... یأتى اللَّه»
15- پرچم اسلام را در آینده کسانى بدست خواهند گرفت که عاشق خدا و مجاهد و با صلابت باشند. «یأتى اللَّه بقوم یحبّهم و یحبّونه... اعزّه على الکافرین یجاهدون فى سبیل اللّه»
16- جنگ روانى، در مؤمنین واقعى اثرى ندارد. «لا یخافون لومه لائم»
17- فضل خداوند، محدود نیست وبه هرکس به قدر لیاقتش عالمانه عطا مىکند. «واللَّه واسع علیم»
18- اگر خداوند به شخصى لطفى کرد، آگاهانه است. «واسع علیم»
منبع: تفسیر نور / حجه الاسلام محسن قرائتى / تفسیر ذیل آیه 54 سوره مائده
نسخه خطی ایالت «بادن وورتمبرگ» آلمان
نسخه خطی «اندلسی» قرآن در تایلند
نسخه خطی قرآن «مسجد جامع» یمن
نسخه خطی دانشگاه بیرمنگام» انگلیس