مالیات و انواع آن در ایران چیست؟

مالیات

مالیات یک هزینه مالی اجباری یا نوعی خراج است که توسط یک سازمان دولتی به منظور تأمین هزینه های مختلف عمومی یا هزینه های دولت، به مالیات دهنده (یک شخص حقیقی یا شخص حقوقی) تحمیل می شود.عدم موفقیت در پرداخت، فرار یا مقاومت در برابر پرداخت مالیات، می تواند طبق قانون مجازات در پی داشته باشد. مالیات ها از مالیات های مستقیم یا غیرمستقیم تشکیل شده اند و ممکن است به صورت پول یا معادل کار آن پرداخت شود. اولین مالیات شناخته شده در حدود سال های ۳۰۰۰ تا ۲۸۰۰ قبل از میلاد در مصر باستان اخذ گردید. بیشتر کشورها برای تأمین مالی نیازهای عمومی، مشترک یا توافق شده ملی و کارکردهای دولت، دارای سیستم مالیاتی هستند. برخی کشورها سیستمی با نرخ ثابت مالیات بردرآمد دارند اما بیشتر کشورها سیستم مالیاتی پلکانی با درآمد دارند. اغلب کشورها بر درآمدهای شخصی و همچنین درآمد شرکت ها مالیات وضع می کنند. علاوه بر این موارد معمولاً در اکثر کشورها مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث، مالیات بر املاک، مالیات هدیه، مالیات فروش، مالیات بر درآمد یا تعرفه نیز دریافت می شود. از نظر اقتصادی، مالیات ثروت را از خانوارها یا کسب و کارها به دولت منتقل می کند. این کار هم می تواند موجب رشد اقتصادی و رفاه اقتصادی و هم کاهش آن شود. در نتیجه، مالیات موضوعی بسیار مورد بحث است.

انواع مالیات های مستقیم

مالیات های مستقیم خود به دو دسته مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم می شوند که به شرح زیر هستند:

• مالیات بر دارایی

اساس و مبنای مالیات بر دارایی، ثروت مؤدی (مسئول پرداخت مالیات) است. مهم­ ترین نوع مالیات بر دارایی که حتما شما هم نام آن را شنیده اید، مالیات بر ارث است. مالیات بر ارث مالیاتی است که از اموال و دارایی های شخص که پس از فوت وی باقی می ماند، دریافت می شود. درواقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت درحال انتقال مالیات می گیرد. میزان مالیات بر ارث مطابق با ماده ۱۷ قانون مالیات های مستقیم تعیین می شود که نسبت به اموال مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال نرخ مالیات بر ارث برای انواع وسایل نقلیه موتوری ۲ درصد از قیمت وسیله نقلیه است (قیمت اموال را سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می کند).

• مالیات بر درآمد

در این نوع از مالیات، درآمد افراد و شرکت ها (و نه ثروت آنها) مبنای مالیات است. شاید بتوان گفت که مالیات بر درآمد اشخاص مهم­ ترین نوع مالیات است. مالیات بر درآمد ممکن است به دو شیوه متفاوت اخذ شود؛ به عنوان مثال ممکن است که مالیات هر کدام از انواع درآمدها جداگانه دریافت شود (مثلاً مالیات بر حقوق و مالیات بر درآمد املاک) یا اینکه مالیات از مجموع درآمدهای شخص دریافت شود. در این صورت دیگر مهم نیست که منابع درآمد شخص چه هستند، از کل درآمد او به یک شیوه مالیات اخذ می شود. در این حالت صرفا درآمد یک ساله شخص مالیات دهنده (مؤدی) مهم است که از کل مبلغ به نرخ یکسان مالیات دریافت می شود. اما در روش اول، ممکن است که نرخ مالیات و شرایط مالیاتی متفاوتی بر هر دسته از منابع مالیات فرد حاکم باشد.

در قوانین مالیاتی ایران به نوعی از ترکیب هر دو روش فوق استفاده شده است. با این وجود عمدتا (و برای اشخاصی که یک منبع درآمد دارند) مالیات به شیوه نخست اخذ می شود. به این ترتیب ما هم در اینجا مالیاتِ منابع مختلف درآمد را به طور مختصر بررسی می کنیم.

مالیات بر درآمد کشاورزی

یکی از انواع مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد کشاورزی است. درحال حاضر هرگونه درآمد ناشی از فعالیت های کشاورزی اعم از دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبور عسل، صیادی، ماهیگیری و مواردی از این دست، از پرداخت مالیات معاف است.

مالیات بر درآمد حقوق

هر گاه یک شخص حقیقی برای شخص دیگری کار کند (حقیقی یا حقوقی) و درمقابل کاری که انجام می دهد حقوق و درآمد دریافت کند، مشمول مالیات بر درآمد حقوق می گردد. این نوع از مالیات درواقع قسمت مهمی از درآمدهای دولت را تشکیل می دهد. پرداخت این نوع از مالیات بر عهده کارفرمایان و به هزینه حقوق بگیران است. درواقع کارفرمایان که میزان حقوق دریافتی کارکنان خود را می دانند، قبل از اینکه حقوق شخص را پرداخت کنند، مالیات او را کسر می کنند و به حساب دولت خزانه واریز می نمایند. مطابق قوانین کنونی مالیاتی، هر سال مبلغی در بودجه سالانه کشور تعیین می شود. این مبلغ و کمتر از آن، از پرداخت مالیات معاف هستند. از مازاد بر این مبلغ و تا هفت برابر آن، ده درصد مالیات کسر می شود. نسبت به مازاد این مبلغ هم ۲۰ درصد به عنوان مالیات به دولت پرداخت می گردد.

مالیات بر درآمد مشاغل

منظور از درآمد مشاغل، درآمدی است که شخص حقیقی با اشتغال به مشاغل تجاری، خدماتی و پزشکی کسب می کند. در اینجا درآمدی که مبنای محاسبه مالیات قرار می گیرد عبارت است از: کل فروش کالا و خدمات پس از کسر هزینه ها. نحوه تشخیص این نوع مالیات براساس خوداظهاری و بیان داوطلبانه مؤدی است. درواقع مبنای درآمد این افراد همان اظهارنامه ه­ایی است که باید پر کنند و تا قبل از تیرماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل کار خود تسلیم نمایند. اگر با استفاده از اسناد و مدارک روشن شود که شخص میزان درآمد خود را صادقانه اعلام نکرده است، اداره امور مالیاتی باید درآمدها و میزان مالیات آنها را مشخص کند. درصورتی که شخص از پر کردن و ارسال اظهارنامه خودداری کند، سازمان امور مالیاتی خود اقدام به تهیه اظهارنامه مالیاتی می کند و با برآورد درآمد شخص، میزان مالیات او را مشخص می کند. چنین شخصی ممکن است جریمه نیز بشود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

منظور از درآمدهای اتفاقی، درآمدهایی مانند جایزه و معاملات بلاعوض (مثل بخشش و هبه ی زمینی به دیگری) است که همان طور که از نام شان پیداست معمولا مستمر و تکرارشونده نیستند و به صورت اتفاقی حاصل می گردند. تمام درآمدهای حاصله از این راه نیز مشمول مالیات می گردند که میزان مالیات و نحوه پرداخت آن، بسته به نوع درآمد حاصله، می تواند متفاوت باشد.

مالیات بر درآمد املاک

در اینجا منظور از مالیات بر درآمد املاک، درآمد ناشی از اجاره املاک است. مطابق قانون، درآمد املاکی که به اجاره واگذار می گردند، پس از کسر ۲۵ درصد از مبلغ کل اجاره به عنوان هزینه ها و استهلاکات مشمول پرداخت مالیات خواهند شد. در این مورد باید توجه داشت که اگر شخص حقیقی هیچگونه درآمدی به جز درآمد املاک (دریافت اجاره) نداشته باشد، تا میزان مبلغی که دولت در مالیات بر درآمد حقوق، از مالیات معاف می دارد، در اینجا هم معاف خواهد بود و بقیه درآمد مطابق قانون مشمول مالیات بر درآمد املاک می شود. علاوه بر اجاره، نقل و انتقال املاک هم مشمول مالیات است.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

مطابق قانون از جمع درآمد شرکت های تجاری مالیات اخذ می شود. همچنین درمورد دیگر از اشخاص حقوقی (به جز شرکت های تجاری همچون مؤسسات) نیز درخصوص فعالیت های انتفاعی مالیات گرفته می شود (منظور از فعالیت های انتفاعی آن دسته از فعالیت هایی است که به هدف کسب سود انجام می شوند).

انواع مالیات های غیرمستقیم

مهم ترین انواع مالیات های غیرمستقیم که در کشور ما اجرا و اعمال می شوند، عبارتند از: حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده.

• حقوق و عوارض گمرکی

یکی از انواع مالیات های غیرمستقیم، حقوق و عوارض گمرکی است. حقوق و عوارض گمرکی درواقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالاهای مختلف است که با نام «تعرفه های گمرکی» نیز شناخته می شود. این نوع از مالیات ها اصولا تابع سیاست های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشورها هستند و به جز اینکه یکی از راه های درآمدزایی دولت ها هستند، معمولا برای حمایت از صنایع داخلی نیز به کار گرفته می شوند. این دسته از مالیات ­ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالاها یا براساس ویژگی ها و مشخصات آنها (مانند حجم، وزن و …) تعیین و دریافت شوند.

• مالیات بر مصرف

مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف کنندگان کالاهای خاص در زمان خرید آن کالا (به همراه قیمت کالا) پرداخت می کنند. به این ترتیب هر کس که میزان بیشتری از آن کالا مصرف کند، درنهایت مالیات بیشتری نیز پرداخت می کند.گرچه این نوع مالیات نهایتا به وسیله مصرف کننده نهایی پرداخت می شود، اما وظیفه قانونی پرداخت آن به دولت به عهده تولیدکنندگان و فروشندگان است. مالیات بر مصرف، انواع بسیار زیادی دارد که بارزترین نمونه آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیرالکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.

• مالیات بر ارزش افزوده

منظور از مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده در دوره ای مشخص است. مالیات بر ارزش افزوده ، عرضه کالاها و خدمات و همچنین صادرات و واردات آنها را شامل می شود. مالیات بر ارزش افزوده چند مرحله ­ای است و در مراحل مختلف (تولید، واردات و توزیع) از هر فعال اقتصادی به فعال اقتصادی دیگر انتقال پیدا می کند، اما درنهایت هزینه آن از مصرف کننده نهایی دریافت می شود.

چه کسانی مشمول پرداخت مالیات در ایران هستند؟

• تمامی اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران، برای کلیه درآمدهایی (در ایران یا خارج از ایران) که به دست می آورند.
• اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران، برای کلیه درآمدهایی که در ایران به دست می آورند.
• اشخاص حقوقی ایرانی، برای کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران به دست می آورند.
• تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی، برای کلیه اموال و املاکی که مالک آن هستند.
• اشخاص حقیقی و حقوقی غیرایرانی، برای هرگونه درآمدی که به هر ترتیب در ایران به دست می آورند.

چرا مالیات می گیرند؟ چرا باید بپردازیم؟

نکته جالب اینجاست که چرایی دریافت مالیات و فلسفه دریافت و پرداخت آن در هر کشور دنیا ممکن است متفاوت باشد. نحوه دریافت مالیات توسط حکومت ها و نرخ آن در جای جای کره زمین مشخص میکند که چرا مالیات دریافت می شود. با یک مثال قضیه روشن تر می شود:

به نظر شما فلسفه و علت دریافت مالیات در کشوری که قوانین آن بر روی دریافت مالیات سنگین از ثروتمندان تمرکز کرده با علت دریافت مالیات در کشوری که به طور یکسان از همه مردم مالیات دریافت می کند یکسان است؟ قطعا خیر.

حتی اینکه مالیات در چه محلی مصرف شود نیز در علت دریافت آن و فلسفه دریافت مالیات تاثیر دارد. برای مثال فلسفه مالیات قطعا در کشوری که بیشتر مالیات دریافتی را در زمینه نظامی صرف می کند با فلسفه آن در کشوری که مالیات دریافتی از مردم را صرف طرح های عمرانی یا آموزشی می کند متفاوت است.