فرزندکشی عبارتست از سلب ارادی و ظالمانه حیات فرزند به وسیله پدر و مادر بالغ و عاقل. حقوق جزایی ایران به رابطه پدر و فرزندی و حقوق ولایت پدر و جدّ پدری نسبت به فرزند بیش از روابط عاطفی مادر توجه نموده و در این رابطه قتل فرزند دارای حکم خاص است. که در ماده ۲۲۰ ق. م. ا آمده پدر یا جدّ پدری که فرزند خود را بکشد قصاص نمی شود و به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول و تعزیر محکوم خواهد شد.
قتل فرزند توسط پدر در قانون مجازات اسلامی
قانون مجازات اسلامی در خصوص قتل فرزند توسط پدر و مجازات آن چنین می گوید؛ چنانچه پدر یا جد پدری فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمی شود و باید به ورثه آن دیه کامل و در صورت شریک جرم نصف دیه کامل را پرداخت نماید. طبق قانون؛ مجازات قتل عمد قصاص است اما بر اساس همین قانون چنانچه فرزند توسط پدر خود به قتل عمد برسد به اقتضای ادله پدر برای انجام جرم قصاص اعمال نمی شود. حال با این وجود این ابهام وجود دارد که آیا به طور کلی مجازات قتل عمد از پدر سلب شده است یا ادله قتل فرزند کشی مربوط به موضوع قصاص دارد؟ این موضوع مهم که در جامعه نمود پیدا کرده است در قانون زیاد مورد بحث قرار نگرفته است و قانون گذار در اینباره تقریبا سکوت کرده است چون آراء فقهی کمتر به این مسئله پرداخته اند. اما رای قاضی در این خصوص چگونه است؟ آیا طبق ماده قانونی ۶۱۲ مجازات اعمال می شود؟ چنانچه ادله قاتل مورد بررسی قرار بگیرد قاضی بر اساس ماده ۲۲۰ قانون مجازات اسلامی پدر مکلف به پرداخت دیه به وراث فرزند می شود و علاوه بر دیه مقرر شده طبق ماده ۶۱۲ قانون مجازات های اسلامی چنانچه عمل قتل فرزند باعث رعب و وحشت و اخلال در جامعه شود محکومیت تعزیری بر قاتل اعمال می شود که محکوم به سه تا پانزده سال حبس می شود. خب گاهی نیز با بررسی ادله قاتل مبنی بر ارتکاب قتل در این مورد خاص قانون تصمیم گیری را بر عهده قاضی دادگاه گذاشته است و قاضی برای حکم دادن به موضوعی که در قانون مدون به صورت واضح شرح داده نشده است به استناد فتاوای معتبر و منابع معتبر اسلامی رجوع کرده و حکمی را در این خصوص عادلانه و مطابق با شرع اسلام بداند صادر می کند. بررسی این موضوع بسیار با اهمیت است زیرا همانطور که گفته شد این پدیده در جامعه نمود داشته و دارد پس قانون گذار باید در این باره بیشتر به فکر تبیین قانون و ماده و تبصره های قانونی باشد. متاسفانه در اخبار و رسانه های اجتماعی شاهد فرزند کشی توسط مادر یا پدر هستیم که به علت های مختلفی این جنایت صورت می گیرد. فشار اقتصادی و خارج از تحمل پدر یا مادر، تعصبات قومیتی و مذهبی شدید، اختلال در روان و ثبات شخصیتی پدر و یا مادر و مبتلا بودن به بیماری های چند شخصیتی و دلایل دیگر همچون ترس از آبرو و یا بسیاری از عوامل مشخص و نامشخص باعث ایجاد چنین رخداد های در سطح اجتماع شده است و ما شاید چندین بار شاهد این موضوع در اخبار بوده ایم. اما آیا به نظر شما و حقوقدانان صاحب نظر وجود چنین محکومیتی برای قاتل به جا و درست است؟ به نظر می رسد خللی در تبیین این قانون وجود داشته باشد که از چشم سیاستگذاران دور نبوده است. از این رو به فکر اصلاحیه ماده قانونی برآمده اند.
لایحه اصلاح ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی در رابطه با قتل فرزند
همانطور که گفته شد؛ ماده قانونی ۶۱۲ در رابطه با مجازات پدر یا جد پدری که مرتکب به جرم قتل فرزند شده است بحث شده است و گفتیم که در چنین حالتی پدر یا جد پدری قصاص نمی شود اما محکوم به جزای تعزیری خواهد شد. اما آیا این مجازات با جرم ارتکاب شده مناسب است؟ آیا این قانون امنیت اجتماعی را در بر می گیرد؟ به نظام اجتماعی و اعتماد جامعه به قانون مدون خدشه وارد نمی شود؟ سیاست گذاران تصمیم در این مورد و تبیین مقررات جدید را مهم دانسته اند و جای خالی چنین قانونی را در قانون اساسی احساس کرده اند. از این رو وزارت دادگستری به قانون گذاران مجلس دستور اصلاح ماده قانونی مذکور را داده است. در جامعه گاها جنایت های خانوادگی به دو صورت رخ می دهد یکی موضوع مورد بحث این مقاله یعنی قتل فرزند توسط پدر و جد پدری صورت می گیرد و دوم اینکه سایر اعضای خانواده مانند برادر و خویشاوندان با هماهنگی پدر و جد پدر که از تعصبات افراطی خود پیروی می کنند دست به اقدامات جنایتی چون قتل یکی از اعضای خانواده خود می کنند و از این کار حس رضایتمندی دارند. برای چنین جرایمی قانون مجازات اسلامی محکومیت های تعزیری را تعیین کرده است که طبق نظر سیاست گذاران این محکومیت مناسب این جنایت نیست. لذا طبق نظر سیاست گذاران به وجود قانونی کارآمد و حافظ امنیت اجتماعی وزارت دادگستری متن پیشنهادی خود را تقدیم مجلس کرده است و قوه قضاییه نیز تبصره الحاق ماده ۶۱۲ متون پیشنهادی خود را به مجلس ارائه داده اند.
معاونت پدر در جرم قتل فرزند
همانطور که در این متن به آن اشاره شد گاهی قتل فرزند به دستور و ترغیب و یا هماهنگی پدر صورت می گیرد ولی خود عمل قتل را کس دیگر مثل برادر یا کسانی از خانواده و خویشاوندان انجام داده اند. قانون در این باره در ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی شخص قاتل را محکوم به قصاص می کند و معاونت پدر و کسانی دیگر در مورد قتل فرزند به مدت سه تا پانزده سال محکوم به حبس می شوند. اگر قاتل فرزند پدر باشد ولی به همراهی و معاونت کس دیگر این کار را انجام داده باشد با تقاضای ولی دم فرزند قاتل را به قصاص حکم می کنند ولی پدر همچنان محکوم به پرداخت دیه و یا در صورتی محکوم به حبس تعزیری خواهد شد. چنانچه شریک پدر در قتل قصاص شود پدر محکوم به پرداخت نصف دیه کامل فرزند به وراث و مادر فرزند است. پدر یا مادری که فرزند خود را به صورت تکی یا با همکاری یکدیگر به قتل برسانند ارث به آنان تعلق نخواهد گرفت. چیزی که در این مبحث استنباط می شود این است که دین و آیین و نظام خانواده دخالتی در نحوه اجرای حکم و یا تبیین قانون نداشته است و پدر هیچگاه قصاص نمی شود حتی اگر ادله کافی برای این جنایت نداشته باشد. پرداخت دیه و حبس تعزیری تمام محکومیتی است که در قانون و دادگاه برای پدر قاتل صادر می شود.
مجازات فرزند کشی از منظر های مختلف
مطالعه و بررسی موارد فرزندکشی در ایران می توان عوامل متعددی را به عنوان علل جرم برشمرد: فقر، مشکلات اجتماعی، بیماری های روانی، عصبانیت، بارداری ناخواسته دختران جوان، اختلافات خانوادگی، انتقام جوئی از همسر سابق، تضعیف نقش خانواده، اعتیاد والدین و مورد آزار و اذیت قرار گرفتن قاتل در زمان کودکی. مجازات فرزندکشی عبارت است از:
-
دیدگاه قرآن: در قرآن آیات متعددی بر حرمت فرزندکشی وجود دارد مانند بعنوان مثال آیه ۳۲ سوره مائده، کشتن نابحق فرزند از سوی پدر و مادر گناهی بزرگ و دارای کیفر و مجازات بسیار سنگین بوده و در نزد خداوند به منزله کشتن همه مردم است از دیدگاه الهی مقتول اگرچه فرزند قاتل است لیکن از حق حیاتی مساوی با پدر و مادر برخوردار بوده و قاتل با این اقدام خود تنها فرزند خود را به قتل نرسانده بلکه حرمت انسان ها را هتک نموده و به عبارتی امنیت جانی را از همگان سلب کرده است.
- دیدگاه فقه عامه: مجازات کشتن فرزند از سوی پدر؛ در فقه شافعی و حنبلی و حنفی اعتقاد به عدم قصاص پدر بخاطر قتل فرزند دارد ولی در فقه مالکی قتل عمدی فرزند توسط پدر را مستحق قصاص می دانند. مجازات کشتن فرزند از سوی مادر؛ فقهای عامه مادر را ملحق به پدر می دانند در قصاص یا عدم قصاص بخاطر قتل فرزند.
- دیدگاه فقه امامیه: دیدگاه فقه امامیه درباره مجازات فرزندکشی عبارت است از:
- مجازات کشتن فرزند توسط پدر: از قواعد مسلم در نزد امامیه آنست که پدر در صورتی که فرزندش را به قتل رساند قصاص نمی شود و در این مسئله اختلافی بین فقهای امامیه نبوده و بر همین اساس همگان انتفاء ابوّت را در قصاص معتبر می دانند و امامیه بر این مدعای خود به دلایل زیر استدلال می کنند: ۱: روایات و نصوص؛ اولین دلیلی که امامیه بر حکم مذکور اقامه کرده اند روایات و نصوص است که در مقام موجود است که از حیث سند صحیح و از نظر دلالت واضح و روشن و از جهت عمل نیز شرایط لازم را دارا بوده و هیچ یک از اصحاب نیز از آن اعراضی نکرده و همگان به آن عمل نموده اند۲: اجماع؛ ۳: شهرت؛ ۴: مؤیدات موجود در متون فقهی. حجت الاسلام اصغری در باب کیفیت قصاص پدر و فرزند و جدّ پدری دلایلی را ابراز می کنند: ۱- پدر و جد پدری فطرتاً سعادت و کمال فرزند خود را می خواهند؛ ۲- علاقه و محبت شدید پدر نسبت به فرزند تا آخرین نفس ادامه دارد ولی فرزند این طوری نیست؛ ۳- قصاص پدر هرگز با حرمت مقام پدری سازگاری ندارد؛ ۴- پدر نان آور خانواده است و با مرگ او نه تنها یک نفر مرده است بلکه سایر اعضای خانواده از کوچک و بزرگ از حیث زندگی و جنبه های اقتصادی و مالی با مشکلات فراوانی مواجه می شوند؛ ۵- پدر و جدّ قیم و سرپرست اعضای خانواده است حتی این مقام برای مادر نیز مقرر نشده است. از این موارد نتیجه می گیریم که پدر و جد پدری در عوض فرزند و نوه خود قصاص نمی شوند
- مجازات کشتن فرزند توسط مادر: در قتل مادر، فرزندش دو قول میان فقهای امامیه است: قول اول؛ قصاص مادر به خاطر قتل فرزند و این قول مشهور امامیه است به دلیل عمومات آیات قصاص – روایات – شهرت و اجماع. قول دوم؛ عدم قصاص مادر به فرزند، در میان فقهای امامیه ابن جنید اسکافی معتقد است مادر همانند پدر در صورتی که فرزندش را به قتل رساند قصاص نمی شود و به این صورت استدلال می کنند که کلمه والد که در روایات و قاعده مشهود لایقاد والد بولده بکار رفته شامل مادر نیز می شود و همچنین موارد متعددی کلمه والدان که از آن پدر و مادر اراده شده است و یا در آیه شریفه: و والد و ما ولد، مراد از والد بدون هیچ گونه تردیدی پدر و مادر است آیت الله مرعشی نجفی بعد از بررسی ادله و اقوال در ابتدا قائل به قصاص مادر می شود ولی در انتها مقتضای احتیاط را در عدم قصاص مادر اعلام می کنند.
قتل فرد سارق حین سرقت جرم است؟
