آنچه که باید درباره ی بورس انرژی بدانید!

دلایل راه اندازی بورس انرژی

ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و دارنده یکی از بزرگترین ذخایر و منابع هیدروکربوری جهان شناخته می شود. از سوی دیگر با توجه به رویکرد مطرح در سند چشم انداز 1404 در ارتقاء جایگاه جمهوری اسلامی ایران به کشور اول منطقه از لحاظ اقتصادی، سیاسی ، علمی و … لزوم تاسیس بازاری متشکل جهت کشف قیمت و معامله نفت به عنوان یک کالای استراتژیک در منطقه بیش از گذشته احساس و همین موضوع زمینه ساز طرح قیمت گذاری نفت در داخل کشور شد .
از آنجا که یکی از بهترین و شفاف ترین مکانیزم های قیمت گذاری محصولات، عرضه آنها در بورس می باشد، در اوایل دهه 80 ایده تاسیس بورسی برای انجام معاملات نفت طی فرآیندی مشترک میان وزارتخانه های نفت و اقتصاد شکل گرفت. در فاز نخست برای محقق شدن این ایده در اواخر بهمن 1386 مبادلات فرآورده های نفت و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز گردید.
از سویی با وجود زیرساخت های موجود در صنعت برق کشور که آن را از کشورهای منطقه متمایز می سازد، همزمان با فعالیت ها در راستای شکل گیری بورس نفت، لزوم راه اندازی بورس برق در ادامه توسعه بازار برق کشور احساس شد. در خرداد 87 شورای عالی بورس با تاسیس بورس برق موافقت می کند. در این بین تشکیل بازاری منسجم برای در بر گیری همه کالاهای از جنس انرژی و تشکیل بورسی جامع و واحد برای معاملات انواع حامل های انرژی پیشنهاد شد.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه 1390/03/30 با تجمیع درخواست های جداگانه برای راه اندازی بورس نفت و برق به راه اندازی بورس انرژی رای داد.
بر این اساس بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی ، برق، گاز طبیعی ، زغال سنگ ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت. متعاقب صدور مجوز فعالیت بورس انرژی و برای تعیین گروه های سهامداری این بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار، فراخوانی را در تاریخ 1390/04/05 جهت مشارکت نهادهای مالی و فعالان صنعت نفت ، گاز و فراورده های نفتی، برق و با قید ترکیب 60 درصد نهادهای مالی ، 20 درصد فعالان صنعت برق و نفت و 20 درصد عموم مردم و سقف 5/2 درصد برای هر متقاضی منتشرنمود. در تاریخ یازدهم اسفند 1390 مجمع عمومی مؤسس شرکت بورس انرژی برگزار گردید و از بین کاندیداهای عضویت در هیئت مدیره، 7 عضو اصلی و 2 عضو علی البدل انتخاب شدند.

ماموریت سازمانی و اهداف بورس انرژی

ماموریت سازمانی

ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، جهت رفع انحصار و کشف عادلانه قیمت حاملهای انرژی.

اهداف

• تبیین، تحکیم و ارتقاء جایگاه و کارکردهای بورس انرژی برای ذینفعان
• بکارگیری رویه های موثر جهت حفظ سلامت بازار و صیانت ازحقوق ذینفعان
• طراحی ابزارها و محصولات جدید با توجه به نیازهای ذینفعان و اقتضائات محیطی
• تجهیز بهینه منابع فیزیکی و توسعه مستمرسرمایه های انسانی
• ارزش آفرینی و تامین منافع سهامداران
• تعامل و همکاری موثر با نهادهای فعال در بازارهای مالی

کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی

بازارهای بورس انرژی

بورس انرژی دارای سه بازار فیزيکی، مشتقه و فرعی است. بازار فیزيکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی ساير حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است.

انواع بازارهای برق (از حیث کالا)

1 . بازار انرژی

بازار معاملات خود توان مصرفی به بازار انرژی موسوم است. معاملات برق در بورس انرژی همان معاملات توان ظاهری برق محسوب می شود. گرچه قرار است در فازهای آينده بازار خدمات جانبی و انتقال نیز در اين بورس صورت گیرد.

2 . خدمات جانبی

همان بازار توان راکتیو و خدمات رزرو و ظرفیت و ساير خدماتی که برای حفظ توان ظاهری در شبکه مورد نیاز است.

3 . انتقال

بازاريست که در آن خدمات انتقال انرژی الکتريکی مورد معامله قرار می گیرد.

انواع بازارهای برق (از حیث زمانی)

1 – بازار سلف

قرارداد سلف قراردادی است که در آن خريدار و فروشنده کالا برای زمان تحويل معین در آينده و مقدار مشخصی از کالا به قیمت توافقی به تفاهم می رسند. اين نوع بازار قرار است در بورس انرژی ايران راه اندازی گردد.

2 – بازار روز بعد

در اغلب بازارهای برق برای تولید و مصرف در ساعات روز بعد برنامه ريزی می شود اين بازار در ايران به بازار روزفروش معروف است.

3 – بازار لحظه ای

با توجه به تغییرات سمت بار و سمت تولید ايجاد تعادل در بازه ها زمانی کمتر از يک ساعت نیز الزامیست. در بورس انرژی در فاز اول قرار است که معاملات سلف برق تحت عنوان سلف موازی استاندارد صورت گیرد و معاملات برق از سه روز جلوتر به بعد امکان پذیر است و معاملات بازار روز بعد و بازار لحظه ای فعلا در بورس انرژی مورد معامله قرار نخواهد گرفت.

مشخصات قراردادهای سلف موازی استاندارد برق

در بورس انرژی قراردادهای سلف موازی استاندارد دارای خصوصیاتی است که اطلاعات آن در زير آمده است.

مشخصات “قرارداد سلف موازی استاندارد” کالای برق در “دوره های مصرف” معین و “دوره های تحویل” مشخص

ردیف	عنوان	توضیحات
1	نام دارایی پایه	بسته برق (انرژی الکتریکی) معادل یک “مگاوات” در هر ساعت از “دوره مصرف” در “دوره تحویل”
2	مشخصات دارایی پایه	فرکانس شبکه سراسری و سطوح ولتاژ شبکه سراسری برق کشور
3	نام و مشخصات عرضه کنندگان اولیه	کلیه عرضه کنندگان پذیرش شده در بورس بورس انرژی (مطابق فرآیند پذیرش مشتری در بورس انرژی براساس اعلام و تایید شرکت مدیریت شبکه برق ایران)
4	دوره مصرف	تعداد ساعات مصرف در هر روز از دوره تحویل (مطابق جدول 1)
5	دوره تحویل	تعداد روزهای تحویل کالا (مطابق جدول 2). شروع دوره تحویل در 6 کاراکتر سمت راست نماد معاملاتی تصریح می شود.
6	اندازه قرارداد	تعداد بسته های برق (انرژی الکتریکی) در هر قرارداد که معادل حاصل‍ضرب تعداد ساعات “دوره مصرف” در تعداد روزهای “دوره تحویل” است. (مطابق جدول 3)
7	نماد معاملاتی	یک نماد منحصر به فرد برای هر قرارداد (مطابق جدول 4)
8	روش عرضه اولیه	حراج ناپیوسته
9	دوره عرضه اولیه	از روز بازگشایی نماد معاملاتی
10	دوره معاملاتی قرارداد	از تاریخ بازگشایی نماد تا 3 روز قبل از شروع دوره تحویل
11	سررسید قرارداد	پایان دوره تحویل
12	مکان تحویل	شبکه سراسری برق کشور
13	واحد پولی	ریال
14	حداقل تغییر قیمت	10 ریال
15	کارمزدها	مطابق کارمزدهای مصوب اعلامی سازمان بورس و اوراق بهادار
16	سقف خرید هر مشتری	برای مشتریان متصل به شبکه های انتقال و فوق توزیع با کد خاص مطابق اطلاعات اعلامی توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران برای مشتریان متصل به شبکه های توزیع با کد خاص مطابق اطلاعات اعلامی شرکت توزیع نیروی برق سرویس دهنده مشتری به شرکت مدیریت شبکه برق ایران
17	شرایط لازم جهت تحویل فیزیکی و اطلاعات و مستندات موردنیاز	برای شرکت های توزیع نیروی برق و شرکت های بازرگانی برق: پروانه توزیع/ خرده فروشی برای مصرف کنندگان نهایی: قرارداد انشعاب برق یا آخرین قبض صادر شده توسط شرکت توزیع نیروی برق یا برق منطقه ای
18	دامنه نوسان روزانه قیمت	بدون محدودیت نوسان در چارچوب قوانین و مقررات وزارت نیرو
19	روش تسویه معاملات	نقدی
20	آخرین روز معاملاتی	سه روز پیش از شروع دوره تحویل (مطابق پیوست شماره 1)
21	امکان تحویل فیزیکی و تسویه نقدی در پایان دوره معاملاتی	خیر
22	زمان بندی جهت پرداخت وجه معامله	100 درصد ارزش معامله پیش از ثبت سفارش در سامانه معاملاتی معامله
23	مهلت تسویه	سه روز کاری پس از انجام معامله
24	میزان مجاز عرضه اولیه	مطابق سقف مجاز اعلامی توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران برای هر نیروگاه تولید برق

.

نحوه دریافت کد معاملاتی در بازارهای مختلف بورس انرژی

نحوه و فرآیند انجام معاملات در بازار برق بورس انرژی

مشتریان بورس انر ژی اهم از خریداران و فروشندگان موظفند که قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد نمایند. فرآیند انجام کار به این صورت است که متقاضیان با مراجعه به شرکت مدیریت شبکه برق ایران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دریافت می نمایند. سپس با تکمیل فرم های:

1. احراز هویت مشتری
2. درخواست کد معاملاتی
3. بیانیه ریسک ( موجود در دفاتر شرکت های کارگزاری و بخش بازارها فرم ها در وبسایت شرکت بورس انرژی)

نسبت به اخذ کد معاملاتی از طریق شرکت های کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی اقدام نمایند. لازم به ذکر است متقاضیان باید در هنگام مراجعه به شرکت های کارگزاری، مدارک و اطلاعات مندرج دربند ب ماده ۲۱ دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انر ژی شامل موارد ذیل را جهت ارائه به همراه داشته باشند:

1. اطلاعات در خصوص اساسنامه، شناسه ملی، شرکتنامه، آگهی روزنامه رسمی درخصوص تأسیس وآخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل، بازرسان، حسابرسان و نشانی اقامتگاه آنان؛
2. اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط با معاملات کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا؛
3. اطلاعات درمورد حجم معاملات قبلی؛
4. اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه و کارت ملی و کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.

پس از دریافت کد معاملاتی مشتریان می توانند اقدام به معامله نمایند. برای معاملات، مشتریان موظفند قبل از شروع تالارهای بورس انر ژی سفارش خرید خود را به کارگزار ارسال نمایند. اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی نیز می توانند از رینگ بین الملل بازار فیزیکی بورس انر ژی خرید کنند. مدارک لازم جهت گرفتن کد برای این افراد به شرح زیر است:

فرآیند معاملات در بازار فیزیکی بورس انرژی

فرآیند معاملات در بازار بورس انر ژی بسته به نوع معاملات متفاوت است. در بازار برق معاملات در صورت شارژ شدن توزیع برق ها و عرضه نیروگاه ها هر روز در یک زمان مشخص به صورت حراج چند قیمتی صورت خواهد گرفت. در حالی که انجام معاملات در بازار فیزیکی بورس انر ژی ساعت مشخصی ندارد و شرایط هر روز در شرح عرضه مشخص خواهد شد. در جدول زیر فرآیند معامله در دو بازار مذکور به اختصار آمده است:

فرآیند تسویه در بازارهای بورس انرژی

فرآیند تسویه اشاره به پرداخت مبلغ قرارداد به همراه کارمزد کارگزار به شیوه های مختلف می­ کند.

مکانیسم قیمت گذاری در بورس های برق

هر بورس برقی مهمترين بخش فرآيند کشف قیمت است. کارايی و شفافیت عملیات بورس به فرآيند کشف قیمت وابسته است. اين فرآيند شامل دو بخش مهم است:

1) روش فروش (Bidding Methodology)
2) فلسفه قیمت گذاری (Pricing Philosophy)
بخش اول يعنی Bidding Methodology به دو شکل انجام می شود:
الف) Supply Side Bidding : در اين روش، قیمت ها توسط عرضه کنندگان به بازار ارائه می شوند و بخش تقاضا، پیشنهاد قیمت نمی دهد. در اين روش بر اساس سفارشات ارائه شده به بازار و با توجه به تقاطع منحنی تقاضا و عرضه کل، قیمت ها تعادلی در بازار به دست می آيند که به آن MCP می گويند به حجم به دست آمده در اين قیمت هم، حجم تعادلی بازار می گويند.

ب) Double Side Bidding : در اين روش مصرف کنندگان نیز اقدام به ارائه پیشنهاد قیمت همراه با حجم مورد تقاضا می دهند.

در مورد فلسفه قیمت گذاری هم می توان قیمت گذاری برای عرضه کنندگان را به دو شکل زير تعريف نمود:

الف) قیمت گذاری مستقیم (یکنواخت)

در اين روش قیمت گذاری تمامی عرضه کنندگان، قیمت تلاقی عرضه و تقاضا را دريافت می کنند. يا به عبارتی همه عرضه کنندگانی که قیمت پیشنهاديشان از قیمت تسويه کننده بازار يعنی MCP (uniform) کمتر است قیمت MCP (uniform) را دريافت می کنند.

ب) قیمت گذاری تبعیضی

در اين روش به همه عرضه کنندگانی که قیمت شان از MCP (uniform) کمتر می باشد بر اساس قیمت پیشنهادی خودشان پرداخت میگردد قیمت میانگین دريافتی عرضه کنندگان برابر MCP ( pay as bid ) خواهد بود .

اصول اقتصادی پیشنهاد قیمت در بورس انرژی

شرکت های توزيع برق به عنوان خريدار اين کالا در بورس انرژی بايد توجه کنند که قیمت گذاری مناسبی برای خريد داشته باشند. از آنجايی که اين شرکت ها می توانند برق خود را به صورت سلف از بورس انرژی تهیه نمايند و يا در بازار روز فروش از طريق مديريت شبکه برق، برق مورد نیاز خود را تهیه نمايند، لذا بايد توجه کنند هنگام خريد از بورس انرژی با قیمت جايگزين که همان قیمت دريافتی مديريت شبکه می باشد روبرو هستند، البته اين قیمت بايد عاری از هرگونه هزينه انتقال و يا اتلاف باشد که برابر با قیمت خالص جايگزين برق خريداری شده از بورس است.
از آنجايیکه خريد از بورس انرژی به صورت سلف است و شرکت های توزيع بايد مبلغ نقد برای خريد اين کالا پرداخت نمايند لذا اين مبلغ دارای هزينه فرصت است که بر اساس تعداد روزهای سلف و نرخ هزينه فرصت r محاسبه می گردد.
نکته ای که می بايد به آن توجه داشت اين است که نرخ هزينه فرصت هر عددی می تواند باشد ولی بايد از نرخ بهره بانکی بزرگتر باشد (چون اگر پول خريد برق در حساب بانکی بماند نرخ بهره بانکی به آن تعلق می گیرد).
نرخ هزينه فرصت در واقع بهترين نرخ بازدهی سرمايه خريد برق برای شرکت می باشد که بايد برابر يا بزرگتر از نرخ بهره بانکی باشد.

فرمول پايین فرمول تعیین حداکثر قیمت خريد است و قیمت معامله حتما بايدکوچکتر مساوی اين قیمت باشد .

چند نکته مهم در خصوص بازار فیزیکی بورس انرژی

• آیا مشتریان حقیقی هم می توانند از بورس انر ژی خرید کنند؟

مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه می توانند نسبت به خرید اوراق سلف موازی استاندارد اقدام نمایند.

• آیا خرید از کالاهای بورس انر ژی سهمیه ای است؟

در حال حاضر در بازار فیزیکی فقط محصول متانول برای خرید دارای سهمیه است.

• تسویه در بازار فیزیکی بورس انر ژی به چه ترتیبی است؟

در معاملات بورس انر ژی ۱۰ یا ۲۰ درصد قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می شود. مابقی آن برای کالاهای داخلی ۳ روز کاری و برای کالاهای بازار بین الملل ۵ روز کاری دریافت می شود.

• آیا عرضه ها در بازار فیزیکی بورس انر ژی ترتیب خاصی دارد؟

خیر، در بورس انر ژی هیچ نظم یا ترتیبی برای عرضه ها وجود ندارد.

توضیحات جامع درباره ی بورس کالا

سوالات متداول بورسی به همراه جوابهایشان