در دنیای معاصر، پژوهش دیگر صرفاً ابزاری برای گسترش جهان بینی و کشف افق های تازه علمی نیست. پژوهش یکی از عناصر و پایه های اصلی قدرت است. به بیان دیگر، پژوهش، بُعدی استراتژیک به خود گرفته است. پژوهش یکی از ابزارهای تحقق استقلال هر کشوری محسوب می شود. بنابراین، مقوله پژوهش، یک مقوله حیاتی و حاکمیتی است. هر کشوری که سرمایه گذاری و برنامه ریزی لازم را در این زمینه مبذول می دارد، از جایگاه ویژه ای در جامعه بین المللی برخوردار می شود، چرا که ثمرات این پژوهش، در عرصه تمدنی و فرهنگی، کلان روایت سیاسی غالب را برای یک کشور در پی دارد. به سخن دیگر، زمانی که پژوهش های بنیادین منجر به تولید علم می شود، و از دل این علم، فناوری و صنعت پیشرو عیان می شود، یک کشور در عرصه سیاسی دست بالا را دارد. بنابراین، پرداختن به مسأله پژوهش و ارتباط آن، ضروری است. به مناسبت 25 آذر، روز پژوهش، به سراغ استاد حسین حسینی تودشکی، معاونت محترم پژوهشی دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک) تهران رفتیم. استاد حسین حسینی تودشکی یکی از برجسته ترین پژوهشگران در عرصه مهندسی مکانیک در کشور هستند. علاوه بر راهنمایی 60 پایان نامه کارشناسی ارشد و 20 رساله دکتری، نزدیک به 160 مقاله پژوهشی به قلم ایشان در مجلات مختلف تراز اول دنیا منتشر شده است. نظر مخاطبان محترم ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه جلب میکنیم:
ساعد نیوز: با عرض تبریک روز پژوهش، به عنوان نخستین سؤال مایلیم این پرسش را مطرح کنیم که به نظر حضرتعالی، بهترین روش برای تحکیم ارتباط صنعت و دانشگاه و عملیاتی کردن پژوهش های دانشگاهی چیست؟
استاد حسین حسینی تودشکی: سلام عرض میکنم و امیدوارم در این روزهای سخت که با بیماری کرونا دنیا در جدال هست، نعمت تندرستی برای همه حاصل باشد. در واقع، دانشگاه، اصلی ترین منبع تأمین نیروی انسانی نخبه برای عرصه صنعت است. البته این کارکرد دانشگاه به یک امر عادی و روزمره برای صنعت تبدیل شده است. بسیاری این مطلب را یک امر بدیهی تلقی می کنند و به اهمیت آن، توجه کافی ندارند. دانشگاه نیروی انسانی نخبه را تأمین می کند؛ مهندسینی که در دانشگاه تربیت می شوند، چرخ مدیریت را در صنعت کشور می چرخانند. ولی این که چطور می شود که این رابطه را تحکیم کرد، به نظر من، باید پروژه های پژوهشی در دانشگاه ها، رویکرد حل مسأله را در پیش بگیرند، تا کارآمدی وتأثیرگذاری بیشتری در عرصه صنعت داشته باشند. به بیان دیگر، پژوهش های دانشگاهی در رشته های فنی و مهندسی باید معطوف به مشکلات موجود در عرصه صنعت باشد تا جایگاهی در پیشرفت های فناورانه و صنعتی داشته باشند. اگر این طور باشد، صنعت به دانشگاه اعتماد بیشتری می کند. در این چند سال اخیر، ما در دانشگاه صنعتی امیرکبیر، توانستیم 80 درصد، این رویکرد را در دانشگاه حاکم کنیم. خود این مسأله باعث رشد هشت برابری پژوهش ها و طرح های تحقیقاتی شده است. البته نگاه صنعت هم باید معطوف به آینده باشد. نباید اجازه داده شود که روزمرگی در این زمینه حاکم شود. این طور نباشد، که هر زمانی که عرصه صنعت نتوانست مشکلات خودش را از طریق منابع خارجی حل و فصل کند، به دانشگاه روی بیاورد. صنعت باید دارای بخش توسعه و تحقیق باشد و این بخش هم هرگز نباید خودش را از دانشگاه جدا در نظر بگیرد. حقیقت این است که نیروهای پژوهشی موجود در دانشگاه ارزشمند هستند و این نیرو باید توسط صنعت به کار گرفته شوند. ما در دانشگاه امیرکبیر، بخش فناوری و توسعه نوآری را داریم که بخش تحقیق و توسعه صنایع را در این بخش زیر چتر حمایتی دانشگاه قرار می دهیم. این رویکرد می تواند زمینه را برای هر چه قوی تر شدن رابطه دانشگاه و صنعت مهیا سازد.
ساعد نیوز: سهم پژوهش های صورت گرفته در دانشگاه های صنعتی کشور در توسعه صنایع کشور چه اندازه است؟
استاد حسین حسینی تودشکی: این سهم در سال های نه چندان دور، خیلی کم بود ولی در این پنج یا شش سال اخیر، حرکت های خوبی صورت گرفته است. شاهد این هستیم که بسیاری از دانشگاه ها، برنامه های خاصی را برای افزایش اثرگذاری خود در عرصه صنعت در دستور کار قرار داده اند. مثلاً پژوهش هایی که به سمت تولید فناوری های نو می رود یکی از این برنامه ها است. به این نحو، پژوهش در مسیر توسعه قدم برمی دارد. استارت آپ هایی که با توجه به نیازهای خاص کشور، به فعالیت هدفمند می پردازند از ثمرات این برنامه ریزی ها است. در این چند سال اخیر شاهد یک توسعه انفجاری در این زمینه بوده ایم. به طور مثال، در بحران کرونا ما شاهد این بودیم که شرکت های دانش بنیان فعالیت های مختلفی را برای برطرف کردن نیازهای موجود صورت داده اند. در حوزه زیرساخت های تجهیزاتی یا در ایجاد پلتفرم های مختلف برای تولید نیازهای تجهیزاتی مثل دستگاه های تنفس، ضدعفونی ها و مواد و مصالح بهداشتی لازم و ماسک، این استارت آپ ها خیلی درخشان ظاهر شده اند. سال گذشته ایام عید ما این شرکت ها را تعطیل نکردیم و طی فعالیت هایی که از اسفند تا اواخر فروردین داشتند، ثمرات فرآوانی را شاهد بودیم. یکی از این شرکت های دانش بنیان فعال در دانشگاه امیرکبیر که در زمینه گردشگری فعال است، گزارش داده است که از سی میلیون سفر پیشگیری کرده است. این ها واقعاً بسیار عالی است. ما امروز شاهد این هستیم که 230 واحد فناوری و شرکت دانش بنیان در کنار دانشگاه در حال فعالیت هستند و این می تواند نوع رابطه صنعت و دانشگاه را به صورت اساسی تغییر دهد.
ساعد نیوز: آیا رویکرد پژوهشی سهمی در اجرای بهتر طرح های دانشگاهی در عرصه صنعت دارد؟ کدام رویکرد، مفیدتر است؟
استاد حسین حسینی تودشکی: چندین رویکرد در زمینه پژوهشی در حوزه صنعت وجود دارد که البته هر یک به نوبه خودش مهم هستند. رویکرد حل مسأله که قبلاً هم به آن اشاره کردم، بر پایه نیازسنجی است. یعنی محقق مشکلات و نیازهای حوزه صنعت را مد نظر قرار می دهد و در راستای حل مشکلات موجود قدم برمی دارد. این نوع پژوهش در صدد است تا ایده را به محصول تبدیل کند. رویکرد دوم، رویکردی است که ما در آن، مستقیماً در پی حل مسأله انضمامی نیستیم بلکه پژوهش های ما قرار است به یک نوآوری و ثبت پتنت منجر شود. این زمینه را برای خلاقیت های بیشتر دانشگاهی و گام برداشتن در مسیر رشد فناوری های نوین مهیا می کند. رویکرد سومی هم وجود دارد و آن توجه دانشگاه به مرزهای دانش است. این نباید در دانشگاه مغفول واقع شود. توجه به این رویکرد ارتباط مستقیمی با جایگاه ما در ایجاد کلان روندهای فناوری در دنیا دارد. ما باید کلان روندهای موجود را رصد کنیم و تلاش کنیم که پروژه های دانشگاهی را به سمتی ببریم که سهم خودمان را به دانش جدید ادا کنیم. یعنی در این رویکرد به دنبال اثرگذاری بین المللی هستیم.
ساعد نیوز: آیا کم رنگ شدن تعامل بین علوم صنعتی و مهندسی با علوم پایه و بنیادین تأثیری در نوآوری های صنعتی دارد؟
استاد حسین حسینی تودشکی: این کم رنگ شدن تعامل نباید رخ دهد و یا حس شود. این علوم بنیادین البته محدود به فیزیک یا ریاضی یا امثالهم نمی شود. حقیقت این است که در دنیای امروز، علوم انسانی هم در بحث کلان روندهای فناوری آینده تأثیر دارد. این حوزه نباید فرآموش شود. خیلی مهم است. امروز شاهد حضور فعال دپارتمان های ریاضی در عرصه فناوری های نو به خصوص بحث آی تی هستیم. در بحث مدیریت کلان داده ها، علوم ریاضی حضور پررنگی دارند. در دانشگاه امیرکبیر هم اساتید و پژوهشگران حوزه ریاضی در پروژه های صنعتی فعال هستند. البته نقص وجود دارد. این حوزه های علوم بنیادین، حوزه مادر هستند. به بیان دیگر، این علوم پایه مادر پیشرفت در حوزه مهندسی هستند. امروز اگر ما از این علوم غافل شویم، یک اشتباه استراتژیکی خطرناک را مرتکب شده ایم و این می تواند نتایج اسف باری را به همراه داشته باشد. چرا که ممکن است از غافله علم و فناوری عقب بیفتیم.
ساعد نیوز: به عنوان معاونت پژوهشی دانشگاه امیرکبیر، چه راهبردی را برای عملیاتی کردن طرح های پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی در عرصه صنعت کشور اتخاذ کرده اید؟
استاد حسین حسینی تودشکی: تلاش ما این بوده است که سهم قابل توجهی از پروژه های تحصیلات تکمیلی یک خواهان صنعتی داشته باشد خواه در قالب حمایت یا به عنوان بخشی از یک پروژه صنعتی که در داخل دانشگاه انجام می شود. اما با توجه به تعداد زیاد تحقیقات و پروژه های تحقیقاتی صورت گرفته در دانشگاه امیرکبیر، شاید نتایج آن چنان مورد رضایت دانشگاه نباشد. هدف ما بیشتر هدایتِ پروژه های مقطع کارشناسی ارشد است چرا که تحقیقات دوره دکتری مختصات خاص خودش را دارد. سعی ما این است که بر اساس مانیتورینگی که داریم نیازهای عرصه صنعت را شناسایی کنیم و زمینه سازی بشود برای تجاری کردن تحقیقات. البته حضور شرکت های نوآوری و فناور در دانشگاه، انگیزه مضاعفی را برای دانشجویان ایجاد می کند که این پژوهش ها را ببرند به سمت تجاری سازی. ما در حال حاضر در 8 دانشکده، مرکز نوآوری داریم و مساحتی حدود سه هزار متر مربع را برای این کار اختصاص داده ایم و امیدواریم که این مراکز را بیشتر توسعه دهیم.
ساعد نیوز: جایگاه دانشگاه صنعتی امیرکبیر در عرصه پژوهشی در کشور و جهان در چه سطحی قابل ارزیابی است؟
استاد حسین حسینی تودشکی: در اینجا نمی شود با شعار پاسخ این سؤال را داد. این آمارهای بین المللی و شاخص های موجود است که راندمان عملکرد پژوهشی ما را نشان می دهد. شاید یکی از بارزترین رنکینگ های موجود، رنکینگ کیو اس QS است که رنک دانشگاه در داخل کشور 2 است و در جهان 477. البته کیو اس یک شاخص در زمینه کیفیت برونداد هم دارد که بر اساس اطلاعات مجلات این رصد صورت می گیرد و تعداد ارجاعات را با تعداد هیئت علمی دانشگاه در نظر می گیرند و رتبه بندی خاصی را ارائه می دهند. در این زمینه، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، در داخل کشور رتبه اول را دارد و در جهان رتبه 17 را دارد. این رتبه برای دانشگاه و کل جامعه دانشگاهی کشور مایه افتخار است. در سیستم رنکینگ لایدن هم رتبه دانشگاه در دنیا 268 و در بین دانشگاه های صنعتی کشور، 1 است.
دکتر مصطفی تقوی : جبرانگاری تکنولوژیکی: آری یا نه؟
