به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از خبرآنلاین، یک دهه گذشته، زمانی برای هشدارهای گوناگون درباره کاهش جمعیت بوده؛ هشدارهایی که باعث تدوین سیاست هایی برای افزایش جمعیت شد. سال پیش بود که خبر رسید وزارت بهداشت وسایل پیشگیری از بارداری رایگان در خانه های بهداشت را ممنوع کرده و آخرینِ این سیاست ها، تدوین طرح جوانی جمعیت در مجلس شورای اسلامی است. طرحی که موادی از آن از جمله حذف اجباری غربالگری نوزادان در ماه های اخیر مورد بحث های و انتقادات زیادی روبرو شده است.
اما آنطور که از آمارها و اظهارنظرهای مسئولان و کارشناسان برمی آید، تلاش ها در این باره نتیجه چندانی نداشته است؛ دو روز پیش بود که صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور در مصاحبه ای با خبرگزاری ایسنا ضمن هشدار درباره «تمام شاخص های جمعیتی ایران» گفت که در صورت بی توجهی دولت و مجلس در هشت سال آینده «پنجره طلایی جمعیت» در کشور را از دست می دهیم و دیگر کاری از دست مان بر نمی آید.
حامد برکاتی، مدیر کل دفتر سلامت جمعیت وزارت بهداشت هم همین هشدارها را می دهد. او می گوید همانطور که سرعت کاهش موالید از ۹۸ به ۹۹ کمتر شده است، در سال های آتی همین روند ادامه خواهد یافت. او می گوید عملا اقدام موثری در دستگاه های مختلف کشور در این زمینه انجام نشده است؛ «ما ۱۱ وزارتخانه داریم که در بحث جمعیت و ایجاد ظرفیت هایی که باید به جوانان کشور برای ازدواج و فرزندآوری کمک کنند، نقش دارند. اگر با همین ساختار امروزی پیش برویم، فکر می کنم در پنج سال آینده به یک ثبات می رسیم. یعنی به حدی خواهیم رسید که بعد از آن، احتمالا TFR(نرخ کل باروری) را در حدود ۱.۵ خواهیم داشت که اصلا عدد خوبی نیست.»
متن گفتگو با حامد برکاتی، مدیر کل دفتر سلامت جمعیت وزارت بهداشت را در زیر می خوانید.
در حال حاضر سن ازدواج مردان و زنان چند سال است و چه زمانی اولین فرزند را به دنیا می آورند؟
مردان ما حدود ۲۹ سالگی و زنان بعد از ۲۴ سالگی ازدواج می کنند. وقتی اولین فرزند را به دنیا می آورند، به طور متوسط سن زنان بالای ۲۸ سال است. پسران هم حدودا ۳۳ یا ۳۲ سال دارند که اولین فرزند را دارند. یعنی به طور متوسط بعد از حدود ۴.۵ تا ۵ سال بعد از ازدواج، فرزندآوری صورت می گیرد. فاصله فرزند دوم هم همین است. یعنی حدود ۱۰ سال بعد از ازدواج طول می کشد که یک زوج ایرانی، صاحب دو فرزند شوند. از سال ۹۳ و بعد از تغییر سیاست ها، به مرور در داخل سیستم سلامت کشور این موضوع مورد توجه قرار گرفته که حتما زنانی که در سن باروری هستند مشاوره شوند اما کسی را که نمی شود اجبار به فرزندآوری کرد. ولی به زنان گفته می شود که اگر بین فرزندآوری فاصله بیفتد، حتما عوارضی دارد.
چه مواردی باید برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شود که با توجه به همه سیاست هایی که در چند سال اخیر مدنظر بوده، عملا اجرایی نشده است؟
بحث اقناع جوان ها برای ازدواج و فرزندآوری الزاماتی دارد؛ الزاماتش، بحث اقتصاد و معیشت، مسکن و ایجاد شغل پایدار است. در کنار آن، ما هم به عنوان بخش سلامت، باید فعال باشیم. باید ازدواج و بارداری سالم شود. فرزندآوری و بعد از آن، مراقبت از فرزند هم، درست باشد که به آن ترکیب جمعیتی که کشور نیاز دارد، برسیم.
علاوه بر بحث اقتصاد و معیشت، نقش مباحث فرهنگی در این باره چقدر است؟
بله بیشتر از همه عوامل، فرهنگ نقش آفرین است. فرهنگ الگوی غربی زندگی، فرهنگ کار کردن زنان که نمی خواهم در درست یا غلط بودنش بحث کنم، اشتغال و تحصیل شان عوامل مهمی در بحث کاهش جمعیت اند. کاری که حاکمیت نکرده، توازن میان اشتغال یک زن، ازدواج و توازن میان تحصیل و اشتغال و فرزندآوری اوست. منظورم تحصیلات عالیه بعد از دیپلم است. حاکمیت، این توازن را ایجاد نکرده و از زنان در سن باروری هم حمایت نکرده است. طبیعتا این افت رشد جمعیت برای این عوامل است. طبیعتا کاهش باروری تا چند سال دیگر هم ادامه پیدا خواهد کرد، به خاطر اینکه جمعیت مولد زنان که در سن باروری اند، به مرور، شروع به کمتر شدن خواهد کرد.
با توجه به این عوامل، سرعت کاهش موالید همچنان ادامه خواهد داشت؟
همانطور که سرعت کاهش موالید از ۹۸ به ۹۹ کمتر شده است، در سال های آتی همین روند ادامه خواهد یافت. عملا اقدام موثری در دستگاه های مختلف کشور در این زمینه انجام نشده است. ما ۱۱ وزارتخانه داریم که در بحث جمعیت و ایجاد ظرفیت هایی که باید به جوانان کشور برای ازدواج و فرزندآوری کمک کنند، نقش دارند. اگر با همین ساختار امروزی پیش برویم، فکر می کنم در پنج سال آینده به یک ثبات می رسیم. یعنی به حدی خواهیم رسید که بعد از آن، احتمالا TFR(نرخ کل باروری) را در حدود ۱.۵ خواهیم داشت که اصلا عدد خوبی نیست. کشور باید همه انرژی و توان خود را بگذارد که به حد جایگزینی برسیم. یعنی چیزی که همه کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه، دنبالش هستند. به این معنا که به ازای هر زن در سن باروری، حداقل ۲.۱ فرد، جایگزین شود. یعنی یک زن بیش از ۲ بچه داشته باشد. این عددی حداقلی است. جدای بحث جوانی و ازدیاد جمعیت، اگر بخواهیم همین ترکیب جمعیتی را داشته باشیم و بخواهیم بحث توسعه متوازن کشور را در آینده دنبال کنیم، باید به ازای هر زن در سن باروری، ۲.۱ نفر جایگزین شوند تا ترکیب جمعیتی ما، حفظ شود.
صیغه بارداری؛ ۴۰ میلیون تومان همراه با ماهی یک میلیون نفقهبا این اوصاف می توانیم بگوییم پنجره جمعیتی ما در حال بسته شدن است؟
حدود پنج سال اول دهه ۸۰، یعنی در سال های ۸۱ و ۸۲ و ۸۳، پنجره جمعیتی باز شده است. هر کشوری در دنیا که پنجره جمعیتی اش باز شده است، بین ۴۰ تا ۵۵ سال طول کشیده تا آن بسته شود. برآورد ما این است بین سال های ۱۴۲۵ تا ۱۴۳۵، پنجره جمعیتی ما بسته خواهد شد. یعنی بین ۲۰ تا ۳۰ سال دیگر.
علمای علم اقتصاد و جمعیت می گویند در پنجره جمعیتی، دو سود جمعیتی داریم. سود جمعیتی اول که جمعیت جوان می شود، مثل الان ما. مولد می شود، اشتغال ایجاد می شود، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی به وجود می آید. سود دوم، وقتی است که این جمعیت به سنین بالاتر، میانسالی و پیری می رسند، از تجربه اینها استفاده می کند. مثال مشخص آن، الان ژاپن است. وقتی پنجره جمعیتی ژاپن باز شد، به سال های تولید رسید. تفوق تکنولوژیکی و اقتصادی که پیدا کرد، کماکان با سود جمعیتی دوم، آن را نگه داشته است. اما همان جا هم این علما می گویند کشوری که از سود جمعیتی اول استفاده نکند، در مرحله دوم که حدود ۲۰-۲۵ سال بعد است، تنبیه جمعیتی خواهد شد. یکی از چیزهایی که یک سری از فعالان حوزه جمعیت، الان به دنبال آن هستند، برای این که است که دچار تنبیه جمعیتی در آینده نشویم.
با توجه به این ارقام، این وضعیت بر نسبت سالمندان هم تاثیر دارد؟
در کشور زادوولد کم شده است که طبیعتا ترکیب جمعیتی را به هم می زند. بنابراین، خود زاد و ولد، تاثیر مثبت یا منفی بر رقم سالمندان و نسبت آنها در جمعیت دارد. از طرفی امید به زندگی ما افزایش پیدا کرده است. عدد دقیقی ندارم اما امید به زندگی در مردان بیش از ۷۵ سال و در میان زنان ۷۷ سال است. در حالی که در سال انقلاب، امید به زندگی مان ۵۵ سال بوده است. با توجه به این که سالمندان ما در کشور بیشتر زنده می مانند، نسبتشان هم افزایش پیدا کرده است. در سرشماری سال ۹۵، ۹.۲ درصد جمعیت ما سالمند بوده است الان از این ۸۴ میلیون نفر، بیش از هشت میلیون و ۴۰۰ هزار سالمند داریم.
با توجه به همه این صحبت ها، آیا می توانیم بگوییم به مرز هشدار در زمینه جمعیت رسیده ایم و باید کارهای موثرتری بکنیم؟
آن چیزی که جمعیت شناسان و اساتید حوزه جمعیت شناسی می گویند، TFR (نرخ کلی باروری) در هر کشوری به ۱.۵ یا کمتر از آن برسد با چاله جمعیتی مواجه شده است. اگر به کمتر از ۱.۳ برسد، چاه جمعیتی به وجود می آید. یعنی کشوری که TFR در آن کمتر از ۱.۳ شود، نخواهد توانست ساختار جمعیت خودش را اصلاح کند و به مرور و در سالهای بعد، شروع به کاهش جمعیت می کند. یعنی جمعیت چند صد میلیونی اگر باشد، به مرور از آن کمتر می شود. مثالش هم کشورهای اروپای غربی هستند که الان می بینند خود جمعیت شان نمی تواند تزاید کند و به مهاجرت پذیری، روی آورده اند. آلمان سالانه ۳۰۰ هزار مهاجر را در برنامه اش دیده است که عمدتا هم جوان ها هستند. یعنی اگر کسی بعد از ۳۰ سال برای مهاجرت اقدام کند، احتمالا قبول نخواهند کرد. مگر این که فرد خیلی ویژه ای باشد که بخواهند به او خدمات بدهند. ما الان در مرز هشدار هستیم. ما در روند کاهشی هستیم. جمعیت مولد دهه ۶۰ یا از سن باروری خارج شده اند یا در سه چهار سال آینده خارج خواهند شد.
آقای برکاتی، برنامه صیانت جمعیت وزارت بهداشت به کجا رسید؟
برنامه صیانت جمعیت، یک برنامه کلان و راهبردی است که به دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ شده است. دانشگاه علوم پزشکی، برمبنای آن، برای سال ۱۴۰۰ در حوزه های مختلف برنامه عملیاتی نوشتند. در حوزه خود جمعیت، در حوزه مراقبت از مادران، مراقبت از کودکان و برنامه بحث های فرهنگی جمعیت، اقناع و آموزش ذی نفعان، آموزش اساتید دانشگاه و آموزش مردم در حوزه های مختلف. ۱۴ راهبرد در این برنامه وجود دارد که یکی از آنها، بحث ناباروری است. بحث اول، پیشگیری، توانمندسازی و اصلاح شیوه زندگی زوج های جوان است. بعد طبیعتا بعد از آن هم مدیریت ناباروری مطرح است.
در سال های اخیر شاهد افزایش زوج هایی که اصلا و به هیچ عنوان نمی خواهند بچه دار شوند، بوده ایم؟
زوج هایی که اصلا نخواهند بچه دار شوند، درصد بسیار کمی هستند. مثلا فرض کنید کسانی که اصلا نمی خواستند بچه دار شوند اگر یک دهم درصد بوده، حالا به سه دهم درصد رسیده است. این عدد در چالش جمعیتی، خیلی نقش ندارد. مهم این است که بیش از ۹۹ درصد زوجین می خواهند فرزنددار شوند اما بحث های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی باید برایشان فراهم شود تا اولا ازدواج اتفاق بیافتد. دوم، فرزندآوری رخ دهد. یعنی مطمئن باشید عدد آنهایی که می خواهند فرزنددار شوند و منتظر هستند که شرایط اجتماعی و فرهنگی آنها فراهم شود برای فرزندآوری، چند ده برابر آنهایی است که نمی خواهند بچه دار شوند. فطرت انسانی جوان های ما این است که می خواهند ازدواج کنند. بعد از این که ازدواج کردند، اگر شرایط برای آنها مهیا شود، می خواهند کار کنند. دختر امروزی ما، دختر نوجوان یا تازه جوان ما، دوست دارد تحصیل کند. بعد از این که تحصیل کرد، دوست دارد کار کند. نمی خواهد مدرکش را در طاقچه بگذارد و پز آن را بدهد، می خواهد با آن کار کند. اگر حاکمیت توازنی میان تحصیل عالی زنان و فرزندآوری آنها را ببیند، مثلا مرخصی های تحصیلی، حمایت از زوج های جوان، خوابگاه متاهلی، مراکز و مهدکودک هایی برای زوجین در حال تحصیل فراهم کند و بحث های اقتصادی و وام هایی که لازم است داده شود حتما آن جمعیتی که می خواهند فرزندآوری کنند، اقدام خواهند کرد.
چند درصد از موالید کشور مختص زنان بالای ۳۵ سال است؟
آخرین آماری که دارم و برای سال گذشته است، حدود ۱۷ درصد بارداری های کشور که منجر به فرزندآوری شده، بالای ۳۵ سال است. این عدد در دو دهه پیش، کمتر از ده درصد بوده است. عملا دوگانه ای بین کار کردن و فرزندآوری زنان به وجود آمده است که یا تحصیل یا فرزندآوری. یا اشتغال یا فرزندآوری. این وظیفه حاکمیت است که از زنی که تحصیل می کند یا اشتغال دارد، حمایت کند. حمایت از فرزندآوری، یک بحث و اقدام ملی است. بارداری های بعد از ۳۵ سال ما در سال های گذشته، افزایش پیدا کرده. پیش بینی ما این است که در سال های آتی باز هم افزایش بیشتری خواهد داشت. نسبت زنانی که بارداری خود را به تاخیر می اندازند، ازدواج خود را به تاخیر می اندازند، دیرتر ازدواج می کنند و بعد از ازدواج هم فرزندآوری را به تاخیر می اندازند، بیشتر شده است.
